Emisja pieniądza w okresie międzywojennym

MONETY

 

Jednostką monetarną Rzeczypospolitej Polskiej jest złoty, zawierający 9/31 części i grama czystego złota. Złoty dzieli się na 100 groszy. Wybijanie monet należy do praw zwierzchniczych Państwa i jest wyłącznym jego przywilejem.

 

Wybijane mogą być monety:

1) złote po 100, 50, 20 i 10 zł.,

2) srebrne po 5, 2 i 1 zł.,

3) niklowe po 50, 20 i 10 groszy,

4) bronzowe po 5, 2 i 1 gr.

 

Monety złote mogą być wybijane ze stopu, zawierającego na tysiąc części ogólnej wagi 900 części złota i 100 części miedzi. Z kilograma tego stopu wybija się 3100 złotych, jeden więc złoty zawiera 10/31 grama stopu.

 

Monety srebrne wybijane są 900 ⁰ w odłamkach po 5 zł. oraz 750 ⁰ w odłamkach po 2 i 1 zł. Waga monet po pięć złotych wynosi 25 gramów, po 2 zł. – 10 gram., po 1 zł. 5 gramów.

 

Monety niklowe wybijane są z czystego niklu. Waga monet po 50 gr. wynosi 5 gramów, po 20 gr. – 3 gramy, po 10 gr. – 2 gramy.

 

Monety bronzowe wybijane są ze stopu zawierającego na 1000 części ogólnej wagi 950 części miedzi, 40 części cyny i 10 części cynku.

 

Nadto jako monety tymczasowe zostały dopuszczone monety po 5 i 2 grosze z bronzu monetarnego, zawierającego na 1000 części ogólnej wagi 600 części miedzi, 395 części cynku i 5 części cyny.

Waga monet po pięć groszy wynosi 3 gramy, po 2 grosze 2 gramy, po 1 groszu 1,5 grama.

 

Monety złote są środkiem płatniczym mającym nieograniczoną moc umorzenia zobowiązań, monety srebrne zaś do wysokości 100 zł., inne monety do 10 zł. przy każdej wypłacie. Kasy państwowe przyjmują monety wszelkich rodzajów w każdej ilości przy wszystkich wpłatach z wyjątkiem tych wpłat, które w myśl obowiązujących przepisów winny być uiszczane w złocie.

 

Monety złote wybija Skarb Państwa na własny rachunek lub też na rachunek osób prywatnych zgłaszających do przebicia na monety ilości złota nie mniejsze niż 100 gr. czystego złota. Monety z innych kruszców są wybijane wyłącznie na rachunek Państwa.

 

Obieg monet złotych jest nieograniczony, obieg innych monet metalowych ustalony jest w wysokości nie przekraczającej 12 złotych na każdego mieszkańca przyczem monety te uważa się za znajdujące się w obiegu od chwili gdy zostały zużyte do wypłaty a nawet wtedy, gdy stały się powtórnie własnością Skarbu Państwa lub wpłynęły na rachunki żyrowe w Banku Polskim, o ile nie zostały wycofane z obiegu celem zniszczenia lub zachowania w nietykalnym depozycie.

 

BILETY BANKU POLSKIEGO.

 

Bank Polski jest spółką akcyjną, wyposażoną przez Państwo w przywilej emisji biletów bankowych. Zadaniem Banku jest regulowanie obiegu pieniężnego i ułatwianie kredytu.

 

Bank posiada do 31 grudnia 1944 r. wyłączny przywilej wypuszczania biletów bankowych, będących prawnym środkiem płatniczym i posiadających nie ograniczoną moc umarzania zobowiązań przez zapłatę, wyjąwszy wypadki, w których, na mocy wyraźnego postanowienia ustawy lub umowy, wypłata ma nastąpić w inny sposób. Przywilej ten może być przedłużony na mocy osobnej ustawy

 

Bank będzie miał obowiązek wymiany wypuszczonych biletów bankowych na każde żądanie i w nieograniczonych ilościach na monety złote. Moment rozpoczęcia obowiązkowej wymiany biletów na złote, zgodnie z przepisem ustawy monetarnej, zostanie oznaczony rozporządzeniem Rady Ministrów wydanem na wiosek Ministra Skarbu opierający się na uchwale Rady Banku.

 

Bilety bankowe mogą być wypuszczane w odcinkach, których wysokość ustala Rada Banku za zgodą Ministra Skarbu. Wycofanie z obiegu poszczególnych odcinków lub też wszystkich kategorji biletów ustala Rada za zgodą Ministra Skarbu. Terminy wymiany, po których upływie wycofane bilety zostaną umorzone, muszą być ogłaszane w Monitorze Polskim i nie mogą być krótsze niż 6 miesięcy od dnia ich ogłoszenia.

 

Podrabianie biletów oraz puszczanie w obieg podrobionych podlega karom ustanowionym za podrabianie banknotów państwowych.

 

Obieg biletów musi przynajmniej w 30 % posiadać t. zw. pokrycie kruszczowe t. j. złota i srebra w monetach i sztabach oraz zapasie pieniędzy zagranicznych i zobowiązań w walutach zagranicznych, które mogą być bez trudności zamienione na waluty wymienialne na złoto. Nadto bilety znajdujące się w obiegu, które nie są pokryte powyżej wskazanemi wartościami muszą posiadać t. zw. pokrycie bankowe, jako to: portfel weksli, warrantów, papierów procentowych i t. d.

 

BILETY PAŃSTWOWE

 

Bilety państwowe (dawniejsza nazwa bilety zdawkowe) są prawnym środkiem płatniczym, mającym moc umarzania zobowiązań przez zapłatę do wysokości 1000 zł., przy uiszczaniu zaś wszelkich należności państwowych bez ograniczenia wysokości sumy.

 

Wyjątek stanowią wypadki, w których na mocy postanowień ustawowych lub umownych zapłata ma nastąpić w inny sposób. Bilety państwowe emitowe są wyłącznie na rachunek Skarbu Państwa.

 

Zasadniczo bilety państwowe emitowane są w zastępstwie bilonu w granicach łącznie z bilonem nie przekraczających 12 zł. na każdego mieszkańca; wynosiłoby to okrągłą kwotę 350 miljonów złotych. Ponieważ w 1925 roku ogólny obieg bilonu i biletów zdawkowych osiągnął sumę 460 miljonów i na tej wysokości mniej więcej utrzymywał się stale, przeto rozporządzenie Prezydenta z dnia 22. X. 1926 r. w sprawie uregulowania obrotu pieniężnego ustala, że maksymalna suma obiegu bilonu i biletów państwowych nie może przekroczyć powyższej sumy. Suma ta ma ulegać poczynając od dnia 1 lipca 1927 r. zmniejszeniu w drodze wycofywania z obiegu co pół roku biletów państwowych w kwocie conajmniej 5,5 milj. złotych. Obowiązek dalszego zmniejszania sumy obiegu bilonu i biletów państwowych ma ustać, gdy łączna kwota biletów państwowych i bilonu nie będzie przekraczała sumy 12 zł. na każdego mieszkańca. W ten sposób w okresie od 1 lipca 1927 do 1 lipca 1937 r. będą wycofane bilety państwowe w kwocie. wynoszącej około 110 miljonów złotych.

Dokładnej cyfry nie można ustalić a to z uwagi na to, że suma normalnego obiegu bilonu i biletów państwowych uzależniona jest od ilości mieszkańców, która jest zmienna.

 

Bilety państwowe mogą być zabezpieczone:

1)wpływami w wysokości 12.600.000 złotych rocznie uzyskanemi w czasie od 1 lipca 1927 r. do lipca 1947 r. z akcyzy cukrowej, pozostałemi po opłaceniu rat amortyzacyjnych i odsetek od obligacji 8% pożyczki amerykańskei z 1925 r., która w pierwszej linji ma zabezpieczenie we wpływach z akcyzy cukrowej,

2) zapasem gotowych monet nawet srebrnych i niklowych złożonych przez Skarb Państwa do depozytu Banku Polskiego.

 

Wyżej wymienione wpływy przeznaczone są na wykup wymienionych biletów państwowych w sumie około 110 miljonów złotych oraz na zakup srebra. Ze srebra tego będą wybijane monety srebrne i wypuszczane do obiegu w zamian obiegających biletów państwowych. W ten sposób w obrocie do lipca 1947 r. obiegające bilety państwowe będą wycofane.

 

Przeprowadzeniem emisji biletów państwowych zajmuje się Bank Polski.

Komisja Kontroli Długów Państwowych ma obowiąek czuwania nad prawidłowem wykonaniem tych przepisów.