CMENTARZ OBROŃCÓW LWOWA CZ. IV OSTATNIA

CMENTARZ OBROŃCÓW LWOWA CZ. IV

ZADWÓRZACY

Obok mogiły brygadiera Mączyńskiego jest pięć innych, pod którymi spoczywają oficerowie, polegli pod Zadwórzem 17 sierpnia 1920 r., gdy osłaniali Lwów przed bolszewikami. W walce tej złożyło młode życie w ofierze 318 bohaterów, pochowanych tam we wspólnej mogile. 5 z nich, rozpoznanych, sprowadzono i pochowano na cmentarzu Obrońców Lwowa:

 

      

mjr Bolesław Zajączkowski, dowódca,

      

por. Krzysztof Obertyński,

      

ppor. Jan Demeter,

      

por. Władysław Marynowski,

      

por. Tadeusz Hanak,

 

Nieznanych 194 Żołnierzy spoczywających w mogiłach zbiorowych i pojedynczych w części wojennej cmentarza. Przeważająca ilość nazwisk Bohaterów jest znana, a tylko położenie ich grobu nieznane.

 

OKRES POWOJENNY. DEWASTACJA I ZNISZCZENIE

 

Zniszczona została centralna część cmentarza. Stan z 1974 roku.

 

Zniszczony Pomnik Chwały. Stan z 1974 roku.

 

Zdewastowane katakumby. Stan z okresu odbudowy (maj 1997)

 

Po zajęciu Lwowa przez ZSRR groby w katakumbach zostały splądrowane w końcu lat 1940-tych, a część grobów, epitafia i pomniki żołnierzy amerykańskich i francuskich walczących po stronie polskiej rozbito. Ostatecznej dewastacji dokonano w 1971 roku przy pomocy czołgów i maszyn budowlanych, gdy zniszczono kolumnadę i znaczną część pozostałych jeszcze grobów.

 

Próbowano też zniszczyć wielkie pylony Łuku Chwały, które jednak skutecznie oparły się tym próbom, ostrzelano napisy na pylonach. Podcienia w katakumbach natomiast zamurowano i nadbudowano dodatkowe piętro, gdzie umieszczono zakład kamieniarski.

 

Kamienne lwy, które stały niegdyś przed łukiem triumfalnym, przewieziono: jednego przed klinikę na Kulparkowie, drugiego na drogę wylotową do Winników.. Przez najbardziej na wschód wysuniętą część cmentarza poprowadzono natomiast ulicę Stefana Banacha. W kolejnych latach miały jeszcze miejsce zniszczenia dokonywane przez wandali.

 

ODBUDOWA

 

Sytuacja zmieniła się w roku 1989 dzięki pracownikom polskiej firmy Energopol, budującej elektrownię atomową w mieście Chmielnicki, którzy w ramach swojego wolnego czasu zaczęli porządkować teren zdewastowanego cmentarza. Prace te podjęto z inicjatywy inżyniera Józefa Bobrowskiego. Pracownicy Energopolu w sposób półlegalny zabezpieczyli i częściowo odrestaurowali Cmentarz Obrońców Lwowa.

 

W 1989 rozpoczęły się prace polsko-ukraińskiej komisji ds. cmentarza. Firma Energopol rozpoczęła porządkowanie nekropolii.

  

W grudniu 1995 r. rada miejska Lwowa nakazała wstrzymanie prac do czasu uzgodnienia projektu. Wznawiano je i przerywano kilkakrotnie.

  

W grudniu 2001 r. władze Polski i Ukrainy zawarły porozumienie o kształcie cmentarza.

  

W wyniku porozumienia zawartego 19 maja 2005 Rada miejska Lwowa zgodziła się na dokończenie ustalonych w porozumieniu z 2001 roku prac na cmentarzu, w tym na ponowne ustawienie figur na pomnikach: francuskich piechurów i amerykańskich lotników, nie wyraziła jednak zgody na ustawienie figur lwów przed centralnym pylonem łuku chwały ani na powrót Szczerbca na płytę Mogiły Pięciu z Persenkówki.

 

W roku 2005 dyrektor cmentarza rozpoczął procedurę zmierzającą do usunięcia Szczerbca z płyty głównej, gdyż uznał go za symbol „polskiego militaryzmu”.

 

HISTORIA NAPISU NA MOGILE PIĘCIU Z PERSENKÓWKI

 

Przed wojną napis brzmiał: „Nieznanym bohaterom poległym w obronie Lwowa i Ziem Południowo-Wschodnich”.

  

W 1998 r. po sprzeciwie lwowskich radnych Polska zaproponowała napis, który uzyskał zgodę władz centralnych Ukrainy, lecz został zablokowany przez radnych: „Nieznanym żołnierzom poległym w walce o niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej 1918–1920”.

  

W 1999 r. tuż przed wizytą prezydentów RP i Ukrainy na cmentarzu, Rada umieściła na własną rękę napis (z błędem):

 

„Nieznanym polskim wojakom poległym w wojnie polsko-ukraińskiej”.

  

W grudniu 2001 r. władze Polski i Ukrainy zawarły porozumienie o kształcie cmentarza, ustaliły też treść napisu:

 

„Nieznanym żołnierzom bohatersko poległym za Polskę w latach 1918–20”.

 

Porozumienie zostało jednak zablokowane przez radnych Lwowa.

  

W czerwcu 2005 r. część radnych Lwowa zaproponowała napis: „Tu leży żołnierz polski poległy w polsko-ukraińskiej wojnie”.

  

W wyniku zawartego kompromisu napis na płycie mogiły brzmi:

 

„Tu leży żołnierz polski poległy za Ojczyznę”, co nie jest zgodne z prawdą, ponieważ są pochowani także uczniowie, harcerze i cywilni ochotnicy.

 

UROCZYSTE OTWARCIE ODBUDOWANEGO CMENTARZA

 

Postawiono tablice informacyjne pomiędzy nowo założonym cmentarzem Strzelców Siczowych oraz wejściem na cmentarz Obrońców Lwowa od strony cmentarza Łyczakowskiego.

 

24 czerwca 2005 r. z udziałem prezydentów Rzeczypospolitej Polskiej – Aleksandra Kwaśniewskiego i Republiki Ukrainy – Wiktora Juszczenki oraz zwierzchników dwóch katolickich obrządków Lwowa: łacińskiego – kardynała Mariana Jaworskiego i greckokatolickiego – kardynała Lubomyra Huzara odbyło się uroczyste otwarcie odbudowanego cmentarza.

 

CMENTARZ OBROŃCÓW LWOWA W LITERATURZE

 

„… Na te groby powinni z daleka przychodzić ludzie małej wiary, aby się napełnić wiarą niezłomną, ludzie małego ducha, aby się nadyszeć bohaterstwa. A że tu leżą uczniowie w mundurkach, przeto ten cmentarz jest jak szkółka, w której dzieci jasnowłose, błękitnookie nauczają siwych ludzi o tym, że ze śmierci ofiarnej najbujniejsze wyrasta życie…” Kornel Makuszyński