Antyrodzinna polityka ucieczką z domu starców na koniu króla

Tłumaczenie naszych elit jest podobne do rozumowania skazańca, który uznał że wprawdzie nauczenie konia mówić jest mało prawdopodobne, ale przecież w ciągu roku nie tylko on sam może umrzeć, ale przecież może również umrzeć król, a polscy politycy są jeszcze bardziej zuchwali gdyż uważają, że w międzyczasie uda im się uciec i to na koniu króla.

 

Debata dotycząca zapaści demograficznej jest jednocześnie toczona na znacznie niższym poziomie merytoryczności w porównaniu z równolegle toczoną w Anglii, która nastąpiła po opublikowaniu 10 marca 250-cio stronicowego raportu Lorda Hutton’a na temat emerytur w sferze publicznej („Final Report”Independent Public Service Pensions Commission). Opisuje on konsekwencje starzenia się społeczeństwa jak i trudności w finansowym udźwignięciu emerytur w systemie zdefiniowanego świadczenia. Skutkuje to podejmowaniem działań, ograniczających wysokość świadczeń kilku milionów pracowników sektora publicznego poprzez propozycje zdefiniowania ich wysokości w relacji do przeciętnych wynagrodzeń w całym okres aktywności zawodowej, a nie jak to było dotychczas w relacji do wynagrodzeń przedemerytalnych. O ile w Polsce reforma emerytalna poddana jest totalnej krytyce to w Anglii po prostu się informuje, że skala problemu jest minimalna, gdyż w latach 2008-2009 na prawie pięć milionów pracowników publicznych posiadających uprawnienia do emerytur opartych na zdefiniowanym świadczeniu, w sektorze prywatnym jest ich tylko dwa miliony. Pozostali mają świadczenia w tak krytykowanym w Polsce systemie zdefiniowanej składki. Jeśli chodzi o debatę brytyjską i poziom argumentów, to komentarze, które jej towarzyszą mówią wyraźnie o tym że to, co jest kluczowe, to pełna świadomość kosztów świadczeń emerytalnych, zwłaszcza w sektorach uprzywilejowanych.

 

W Stanach Zjednoczonych mimo występowania zastępowalności pokoleń to wg US Today z 7 kwietnia właśnie zapaść demograficzna jest głównym powodem narastania deficytu i przedmiotem wielorakich rozważań. Jak się szacuje z powodu wzrostu ilości osób wchodzących w wiek emerytalny z przeciętnie dwóch milionów w latach 1975-2010 do 2,8 w tym roku, do przeciętnie 3,8 mln w ciągu następnych 35 lat nastąpi nie tylko skokowy wzrost kosztów emerytalnych ale i kosztów publicznej opieki zdrowotnej. Średnioroczny wzrost kosztów opieki zdrowotnej w ramach programu Medicare będzie wynosił 5,8% do 2020 r. a w roku 2021 wzrośnie o $64 mld. Wzrost wydatków federalnych na ten program skoczy z $526 mld w 2010 r. do $980 mld w 2021 r., a wydatki na Medicaid zwiększą się z $273 mld w 2010 r. do $560 mld w 2021 r.

Społeczeństwo amerykańskie żyje obecnie problemami związanymi ze starzeniem się jego członków, dodatkową stratą wartości aktywów które posiada, a także faktu bycia „sandwich generation”. Utrzymującą młode pokolenie, a z drugiej strony borykającą się z trudami i koniecznością wsparcia starszego pokolenia, które na dodatek utraciło znaczną część swoich aktywów poprzez straty na nieruchomościach które posiada, a także inwestycji w funduszach emerytalnych. Jest to wyzwanie dla tego społeczeństwa i konieczność spojrzenia na wolny rynek w konkretnym aspekcie dotyczącym konieczności nowego uregulowania ubezpieczenia zdrowotnego. Segment zdrowia w Stanach Zjednoczonych jest tym sektorem gospodarki, który jest piątym w skali kraju, ale którego znaczenie ze względu na starzenie się społeczeństwa, rozwój technik zdrowotnych wzrośnie i w przyszłości znajdzie się na trzecim miejscu. W dobie podwójnego kryzysu koniecznym jest ustanowienie konkurencyjnych regulacji, w mniejszym stopniu respektujących interesy wielkich grup biznesu. Sytuacja w której Amerykanie wydają największą część PKB (16 proc., czyli dwukrotnie więcej w porównaniu z innymi krajami wysokorozwiniętymi) i nie osiągają wyniku związanego z zabezpieczeniem zdrowotnym wyższego niż w porównywanych krajach staje się powoli nieakceptowalna. Okazuje się, że olbrzymie wydatki w wysokości 7 tys. dolarów na jednego mieszkańca nie tylko nie zapewniają wyższego poziomu zabezpieczenia zdrowotnego w tym kraju, ale nie gwarantują powszechnego zabezpieczenia zdrowotnego. W Stanach Zjednoczonych żyje aż 47 mln osób które nie posiada żadnego ubezpieczenia.

 

Dlatego nie dziwi ton debaty w USA w sytuacji kiedy wydatki związane ze starzeniem (Old Age and Survivors Insurence) w czasie wprowadzenia przez rząd prezydenta Roosevelta w 1935 były płacone dla 200 tyś. emerytów w wysokości 35 mln podczas gdy obecnie wynoszą 450 mld dla 40 mln, a mają one wzrosnąć do 800 mld dla 50 mln w 2016 r. To samo dotyczy w działań związanych z finansowaniem ubezpieczenia medycznego które już kosztuje 23% całości wydatków federalnych. W efekcie biuro budżetowe Kongresu amerykańskiego podało, że suma wydatków na zabezpieczenie społeczne i medyczne się podwoi do 2050 r. w relacji do PKB. Przy czym wszystko będzie zależało od tego, w jakim zakresie działania oszczędzające zostaną podjęte, ponieważ te wydatki mogą wzrosnąć w przedziale od 7 pkt proc do aż 22. Jest to związane z tym, że w USA jest wprawdzie prosta zastępowalność pokoleń w przeciwieństwie do Polski, to i tak ilość osób powyżej 65 roku życia wzrośnie 2 krotnie do 2025 r. A wydatki na osoby starsze są 4 razy większe od wydatków na młodych, przy czym 2,5 razy większe na usługi ze strony lekarzy, 3 razy większe na lekarstwa, 4 razy większe na świadczenia szpitalne i 10 razy większe na opiekę nad chorym w domu i aż 30 razy większe na opiekę pielęgniarską.

 

Oczywiście procesy demograficzne mają olbrzymi wpływ na finanse publiczne również w innych krajach. „Financial Times” opisał szczegółowo kryzys systemu emerytalnego we Francji. W tym kraju, w którym w przeciwieństwie do Polski występuje zastępowalność pokoleń, ponieważ na rodzinę przypada prawie o jedno więcej dziecko niż w Polsce, starzenie się populacji również powoduje powstawanie napięć finansowych. Jest to naturalne w sytuacji wzrostu ilości emerytów, kiedy mężczyźni przeciętnie pobierają emerytury przez 24 lata, a kobiety przez 28 lat w porównaniu z innymi krajami Unii, gdzie mężczyźni pobierają ją przez 18 lat, a kobiety – 23 lata. We Francji przeciętny wiek emerytalny wynosi 58,7 roku dla mężczyzn i 59,5 roku dla kobiet, gdy w sąsiednich Niemczech mężczyźni zaczynają przechodzić się na emeryturę w wieku 62,1 roku, a kobiety – 61 lat. Jeśli wziąć pod uwagę, że we Francji aż 85,4 proc. emerytury jest finansowane przez państwo powoduje, że wchodzenie w wiek emerytalny roczników wyżu powojennego będzie powodowało konieczność dofinansowania z budżetu państwa do poziomu niemal 100 mld euro w 2050 r., przy założeniu, że uwzględni się już obniżone przywileje emerytalne o 20 proc. W efekcie już w 2030 r. wypłaty związane ze świadczeniami emerytalnymi tylko w połowie będą zapewnione przez płacone składki, resztę będzie musiało dopłacić państwo. A to dlatego że o ile 40 lat temu we Francji czterech pracowników pracowało na każdego emeryta, to obecnie pracuje 1,5 pracownika, a w przyszłości będzie ich przypadało jeszcze mniej.

 

Polska aby zapewnić rozwój miejsc pracy powinna dokonać podwójnego wysiłku inwestycyjnego podjąć. Obecnie mamy wyższy poziom dochodów od Chińczyków i Hindusów, do których w procesie globalizacji mogą trafić nasze miejsca pracy. Dlatego korzystając z tego, że istnieje duży potencjał konwergencji w dościganiu naszych bezpośrednich sąsiadów, należy rozwijać działania wspierające przedsiębiorczość, na równi z wprowadzeniem polityki prorodzinnej. Chodzi o to, aby nasi obywatele nie musieli pracować w krajach zachodnich tylko, aby miejsca pracy zostały przeniesione do Polski. Młodzi obywatele radzą sobie z kryzysem poprzez emigrację zarobkową. My w wystarczający sposób nie wprowadziliśmy się programów stymulujących rozbudowy infrastruktury wzrostu, które skutecznie podjęły się Chiny. A właśnie w ten sposób moglibyśmy jednocześnie pobudzić koniunkturę i przeorientować wydatki rządowe, z wegetatywnych w kierunku zredukowania kosztów aktywności gospodarczej w przyszłości. Będąc otwarci na procesy globalne musimy z jednej strony interweniować aby nie były zamykane zakłady w Polsce, jednocześnie stale polepszając warunki dla prowadzenia aktywności gospodarczej, w takim celu aby wyzwania przed którymi stoimy nie odbiły się negatywnie na przyszłości naszej i naszych dzieci.

 

Niestety w Polsce mimo wielkiej debaty na temat zabezpieczenia emerytalnego związanego z OFE obniżono wymiar składki do nich wpływający z dniem 1 maja, co z finansowego punktu widzenia oznacza zwiększenie podatku od płac aż o 5 pkt. procentowych, ale nawet dąży się do tego, żeby ten segment emerytalny nie był rynkowy i dąży się do jego zoligopolizowania poprzez administracyjne ograniczenia możliwości przenoszenia się ludzi między funduszami emerytalnymi. A brak skutecznych działań prorodzinnych w przeciągu najbliższych pięciu lat spowoduje, że nasz kraj nie będzie już dłużej czterdziestomilionowym, lecz dwudziestomilionową kohortą z wielomilionowym garbem starych ludzi.

 

Niestety ale idee wolnorynkowe są w Polsce tylko głoszone, ale nie są rozumiane, a regulacje stwarzające płaszczyzny konkurencji nie są wprowadzane. O ile nie podejmiemy już w najbliższych latach zdecydowanych działań idących w kierunku wprowadzenia polityki prorodzinnej i tworzącej miejsca pracy w Polsce, to będziemy świadkami przekształcania się naszego kraju największy dom starców Europy, a dynamiczny rozwój będą notowały jedynie przedsiębiorstwa pogrzebowe.

 

 

Dr Cezary Mech – były zastępca szefa Kancelarii Sejmu, były prezes UNFE, podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów i autor programu gospodarczego PiS z 2005 roku