Ondol, koreański sposób na zimę

Spadające z drzew listowie oraz opadające słupki rtęci w termometrach zwiastują, że nieuchronie zbliża się zima. Dotyczy to także dalekich krajów, np. Korei. Jakkolwiek Półwysep Koreański znajduje się mniej więcej na wysokości Grecji, to z racji sąsiedztwa Syberii i Mandżurii tamtejsze zimy potrafią solidnie dać się ludziom we znaki. Koreańczycy od wieków radzą sobie z tym problemem za pomocą rozwiązania, jakim jest ondol.

Ondol to tradycyjny koreański system ogrzewania podpodłogowego. Jego główne elementy to: kominek lub piec (używany także do gotowania) znajdujący się pod kamienną podłogą, kamienne filary podpodłogowe tworzące system kanałów cieplnych ogrzewających podłogę, i wreszcie pionowy komin. Na filarach znajdują się kamienne płyty, warstwa gliny oraz warstwa izotermiczna, jak np. nasączony olejem papier.

Tradycyjny dom – hanok. Widoczne są tu kominy i charakterystycznie podwyższona podłoga. Fot.Klaus314, Domena publiczna, Wikipedia.

Rzecz jasna, ondol znajdował się wszędzie tam, gdzie przebywali ludzie: w buddyjskich klasztorach, w tradycyjnych koreańskich domach (tzw. hanok). Występował zarówno w siedzibach bogaczy, jak i w skromnych domostwach chłopów. Zgodnie z tradycją, cieplejsze miejsca (czyli tam, gdzie pod podłogą przebiegały strumienie ciepłego powietrza)  były rezerwowane dla osób starszych i dla honorowych gości.

Najstarszy odkryty przez archeologów ondol liczy sobie 3000 lat. Znajduje się on w Unggi, w Korei Pn., w pobliżu granicy z Rosją. To prawdopodobnie wówczas ondol stał się nieodłącznym elementem koreańskiej architektury. Nawiasem mówiąc, przez szereg stuleci ondol był potocznie nazywany gudeul (kudul), od „guun-dol” („rozgrzany kamień”). Nazwa „ondol” upowszechniła się dopiero w XIX wieku.

Dawniej używanym w ondolach opałem była słoma ryżowa, suche odpady organiczne i różnego rodzaju drewno, a w bliższych nam czasach także węgiel. Oprócz ogrzewania typowy ondol służył też do gotowania posiłków. Pogoda oraz częstotliwość przygotowywania posiłków decydowały o tym, jak często i w jakich ilościach opalano w ondolu. Obecnie w koreańskich domach stosuje się ondole ogrzewane cyrkulującą ciepłą wodą lub energią elektryczną, przez co z krajobrazu tamtejszych miast zniknął duszący smog będący pochodną mieszaniną dymu z tysięcy ondoli i wilgotnego powietrza.

Na przedstawionych zdjęciach widac różne elementy tradycyjnych ondoli. Takie i podobne ondole można zobaczyć w skansenach (Korean Folk Villages) rozsianych po całej Korei Pd.

Kominy ondola na zewnątrz 19-wiecznego domu szlachcica (yangbana). Fot. Klaus314, Domena publiczna, Wikipedia.

Kominy ondola w Namsangol Hanok Village w Seulu. Fot. Klaus314, Domena publiczna, Wikipedia.