Zakony walczące w imieniu Chrześcijan (Część II)

Omówienie działań zakonów Krzyżaków, Jezuitów i Dominikanów.

Zakony walczące w imieniu Chrześcijan (CzęśćII)

Zakon Krzyżacki

Powstał z inicjatywy papieża w czasie wypraw krzyżowych, Jego początkiem było otworzenie w r. 1130 hospicjum w Jerozolimie dla niemieckich pielgrzymów. Po utracie Jerozolimy 1187r. (III Krucjata) zakład ten przestał istnieć. Pojawił się znowu w czasie oblężenia Akkony i pełnił rolę szpitala dla Niemców. W 1198r. kroniki odnotowują przekształcenia szpitala w zakon rycerski o nazwie Bracia Szpitala Najświetszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie. Godność wielkiego mistrza objął Henryk Walpot, dotychczasowy zarządca placówki W tym samym roku zakon został zatwierdzony przez papieża i obdarowany licznymi dobrami na Sycylii, a później i w Niemczech.

Najważniejszą grupę zakonników stanowili rycerze. Bratem-rycerzem mógł zostać w zasadzie tylko człowiek pochodzący z rodu rycerskiego, którego językiem ojczystym był niemiecki. Zakon nie stawiał wstępującym wielkich wymagań: kapłani zakonni mogli rozgrzeszać tych, którzy wcześniej popełnili gwałt lub morderstwo, napadali na chrześcijan, palili domy i kościoły. Długi zaciągnięte przez wstępującego do zgromadzenia ulegały likwidacji. W zakonie można było więc znaleźć schronienie przed sprawiedliwością świecką, pod warunkiem poddania się żelaznej dyscyplinie wojskowej. Przełożeni surowo karali nieposłuszeństwo, a tych, którzy opuścili szeregi zgromadzenia ścigał zakon i władze kościelne.

Na czele zakonu stał wielki mistrz – wszyscy członkowie zgromadzenia zakonnego byli zobowiązani do bezwzględnego posłuszeństwa jego rozkazom. W najważniejszych sprawach mistrz decydował w porozumieniu z kapitułą generalną, zbierającą się raz do roku w siedzibie głównej zakonu. W skład kapituły generalnej wchodzili mistrzowie krajowi (niemiecki, pruski, inflancki) oraz urzędnicy zakonu: wielki komtur (kierownik gospodarczy), wielki marszałek (szef wojskowy), wielki szpitalnik (odpowiedzialny za działalność charytatywną), wielki szatny (zajmujący się odzieżą i ekwipunkiem), wielki skarbnik, a od XIV wieku także mincerz zakonu (czuwający nad mennicą) i wielki szafarz (kierujący handlem).

Zakon zyskał na znaczeniu, po wstępnym okresie braku rozwoju, za czwartego wielkiego mistrza Hermanna von Salzy (1029 – 1239) przyjaciela papieża i cesarza. Stało się inspiratorem i realizatorem pomysłu zdobycia w Europie Wschodniej obszarów i założenia na nich państwa zakonnego.

Pierwszym krokiem w tym kierunku było nadanie zakonowi posiadłości i przywilejów przez króla Węgier Andrzeja II.. Krzyżacy miast walczyć z poganami powiększali swe posiadłości, budowali zamki i sprowadzali z Niemiec osadników. Korzystając ze swych znajomości otrzymane ziemie zmienili na „ojcowiznę św. Piotra” co zwalniało ich od zwierzchnictwa królewskiego. Król oburzony tą manipulacją przepędził krzyżaków ze swego kraju. Był to rok 1225.

Na szczęście dla zakonu w tym czasie zwrócił się do jego kierownictwa polski książe Konrad I Mazowiecki z prośbą o pomoc w zwalczaniu sąsiednich plemion, zwłaszcza Prusów.. W zamian obiecał zakonowi Ziemię Dobrzyńską..

Przybyły oddział, wspomagany przez rycerzy zachodnio-europejskich, w przeciągu dziesięciu lat zajął olbrzymie obszary Pomorza i Prus, wycinając tamtejszą ludność, a na zdobytych terenach budując warowne zamki.

W 1233 r. Uderzyli Krzyżacy na Pomeranię i zajęli ją dzięki pomocy wojskowej książąt polskich, w tym Świętopełka pomorskiego.

 Pokojowa misja biskupa Chrystiana straciła rację bytu, a on sam dostał się, ku zadowoleniu Krzyżaków, do niewoli jednego z plemion pruskich. Jego stolicę – sławny w dziejach Pomorza nadwiślańskiego Zantyr – pozyskał niebawem Zakon i uczynił go ośrodkiem komturii czyli okręgu administracyjno-wojskowego, siedzibą konwentu, składającego się z 12 rycerzy i 6 księży.

W 1237 roku Krzyżacy połączyli się z działającym w Inflantach zakonem rycerskim Braci Chrystusa, zwanym od czerwonego krzyża z mieczem na czarnym płaszczu – Zakonem Kawalerów Mieczowych. Połączenie zgromadzeń wyznaczyło cel ekspansji: Żmudź i Litwę, które oddzielały tereny opanowane przez oba zakony. W latach pięćdziesiątych XIII wieku Krzyżacy zbudowali Kłajpedę i Królewiec. Ostatnim podbitym przez nich terytorium pruskim była Jaćwież (Sudowia), opanowana w 1282 roku.

Po zagrabieniu przez Krzyżaków Pomorza (1308 –1309) zakon swoją siedzibę przeniósł z Wenecji do Malborka. Rozbudowana do ogromnych rozmiarów warownia malborska zasłynęła z walorów militarnych, a także z niebywałego bogactwa oraz ze wspaniałych biesiad w towarzystwie białogłów doprowadzanych z miejscowego zamtuza, utrzymywanego przez stołeczny konwent. Skarbiec Zakonu pęczniał od złota

Wielka wojna z Polską w latach 1410 – 1411 zakończyła okres świetności stolicy państwa Zakonu, która w trzy lata po wybuchu wojny trzynastoletniej dostała się w ręce polskie. W dniu 6 czerwca 1457 r. wielki mistrz Ludwik von Erlichshausen płacząc i złorzecząc wojskom zaciężnym, które wydały twierdzę Polakom, opuszczał na zawsze Malbork. W dwa dni później król Kazimierz Jagiellończyk wjechał na zamek bramą przy zachowanej baszcie Kominki i objął go w posiadanie Polski na 315 lat. Krzyżacy władali zamkiem przez 173 lata.

Traktaty pokojowe z 1411 i 1466 r. załamały potęgę polityczną i gospodarczą Zakonu oraz ograniczyły terytoria państwa krzyżackiego. W 1467 r. Krzyżacy zmuszeni zostali przenieść swą stolicę do Królewca.

W 1525 r. w Krakowie zawarto układ: wielki mistrz krzyżacki Albrecht Hohenzollern, wszyscy bracia zakonni i poddani zakonu mieli przyjąć luteranizm (rezygnowali w ten sposób z opieki i protekcji papieża i cesarza). Państwo zakonne stawało się państwem świeckim – lennym księstwem w dziedzicznym posiadaniu Albrechta i jego męskich potomków. Jego władca – książę pruski otrzymywał miejsce w polskim senacie, zobowiązywał się do pomocy wojskowej i finansowej Polsce.

Zakon Jezuitów (Towarzystwa Jezusowego) otrzymał 3.X.1539 r. w Tivoli zatwierdzenie wstępnej reguły zakonnej. Udzielił go Papież Paweł III a potwierdził listem apostolskim 27. IX. 1540r. Następnie papież Juliusz III 21. VII. 1550 zatwierdził rozszerzoną wersję reguły i określił przywileje Zakonu.

Inicjatorem powstania zakonu był Ignacy Loyola, były oficer wojska Hiszpanii, który ranny, przez długi czas hospitalizacji studiował posiadana książkę zawierającą nauki Jezusa Chrystusa. Po podleczeniu zdrowia zapisał się na uniwersytet Sorbony. !3. VIII. 1534, w kaplicy św. Dionizego, wraz z grupą kolegów studentów, złożył ślub czystości, ubóstwa i postanowienie pielgrzymki do Jerozolimy. Grupa ta spotkała się po trzech latach w Wenecji. A ponieważ w tym czasie pielgrzymka do Jerozolimy była niemożliwa, oddali się do dyspozycji papieża.. Złożyli wówczas oprócz trzech zwykłych ślubów, także ślub bezwzględnego posłuszeństwa papieżowi.

Zakon Jezuitów był ściśle zhierarchizowaną strukturą, na czele której stał generał, (mistrz) rezydujący stale w Rzymie. Zwano go także „Czarnym Papieżem”. Zakon wyróżniały od innych zakonów następujące cechy:

-Stałe ćwiczenia duchowe;

-Wybór członków odbywał się z uwzględnieniem wysokich zdolności i silnej, twórczej osobowości kandydata.

-Stała edukacja członków zakonu.

-Większa otwartość ideologiczna od innych zakonów.

-Nacisk na bycie tam, gdzie decydują się losy świata.

-Nacisk na efekt pracy na zewnątrz, czyli obok modlitwy i działanie.

-Działalność misyjna (między innymi z powodzeniem w Chinach, a także w Paragwaju.

-W ciągu pierwszych czterech wieków – walka ideologiczna z reformacją i organizowanie edukacji na wszystkich szczeblach.

-W niektórych krajach (Hiszpanii, Włoszech, Polsce) stworzenie podstaw szkolnictwa podstawowego i średniego.

-Co wyróżniało zakon negatywnie to stosowanie w działaniu zasady „cel uświęca środki” a także pogląd, że człowieka można pozbawić życia bez sądu jeśli jest heretykiem.

Jezuici wywierali wpływ na kierunek rządów, a przede wszystkim inspirowali prześladowania protestantów (Hugenotów). Ich wpływ na cywilizację europejską był ogromny.

Nie dziwi więc, że byli spowiednikami ówczesnych władców(królów) zwłaszcza dynastii Burbonów. (Zapoczątkował zwyczaj spowiadania się u jezuitów król francuski Henryk II w r. 1575. Jego spowiednikiem był jezuita Edmond Anger). Prześladowania protestantów przyjęły masowy i krwawy charakter jak np. znana z historii „Rzeź Hugenotów”:

„W nocy z 23 na 24 sierpnia 1572 roku w Paryżu miał miejsce pogrom hugenotów. Tę pamiętną noc nazwano nocą św. Bartłomieja, od imienia jednego z apostołów, którego święto przypada na 24 sierpnia. Inicjatorką tej rzezi była Katarzyna Medycejska.

W połowie XVI wieku na terenie Francji znajdowało się ponad 2 tys. gmin hugenockich, do których należało około 400 tys. wiernych. Doktryna religijna Kalwina zdobywała coraz większą liczbę wyznawców, już nie tylko wśród kupców, rybaków i żeglarzy, ale także wśród intelektualistów i drobnej urzędniczej szlachty.

Ówczesną Francją w rzeczywistości rządziła matka króla Karola IX de Valois – Katarzyna Medycejska. Toczyła ona zaciekłe wojny religijne z kalwinami. Kiedy zorientowała się, że prowadzone przez nią wojny właściwie nie przechylają szali zwycięstwa na stronę katolicką, 8 sierpnia 1570 roku zawarła pokój w Saint Germain. Na jego mocy protestantom przyznano wolność religijną poza Paryżem, amnestię i dostęp do urzędów państwowych.

Wyrazem braterstwa między dwiema religiami miało być małżeństwo hugenota – księcia Henryka Burbona z katoliczką – księżniczką Małgorzatą de Valois – córką Katarzyny Medycejskiej. Ślub zaplanowano na 18 sierpnia 1572 roku. Na uroczystość przybyła do Paryża szlachta hugenocka z całego kraju. Sytuację wykorzystała Katarzyna Medycejska i wraz ze swoimi jezuitami, przygotowała plan wymordowania wszystkich hugonotów, którzy przybyli do stolicy Francji. Zaskoczeni we śnie ludzie, ogarnięci panicznym strachem pozwalali się mordować bez oporu. Zabijano bez litości starców, kobiety i dzieci. Mordy nie ograniczyły się do Paryża. W rezultacie śmierć poniosło kilkanaście tysięcy osób”. (patrz internet: Polskie Radio PL- Historia)

Działalność Zakonu wywoływała w krajach europejskich ale i w dalekim świecie (Chiny, Paragwaj) waśnie, zgorszenie, bunty i rozruchy, a jego działanie, było nieraz sprzeczne nawet z polityką panującej dynastii. Zakon, stanowiący nieomal państwo w państwie wywołał reakcję głów panujących. Królowie z dynastii burbonów Francji, Hiszpanii, Portugalii, Sycylii wypędzili Jezuitów ze swych posiadłości i żądali od papieża rozwiązania tego zakonu. Opinia o działaniach zakonu uległa pogorszeniu. Na jej kształtowanie wpływały takie zdarzenia jak skandal finansowy przełożonego zakonu na Martynice, bunt mieszczan w Madrycie i inne. Dekretem króla Karola III z 1766r. jezuici zostali wypędzeni z kraju i kolonii; w 1768 r. wypędzono ich z księstwa Parmy, a Wielki Mistrz Zakonu Kawalerów Maltańskich wypędził ich z Malty.

W 1772r papież Klemens XIV zamknął Kolegium Jezuickie w Rzymie, a następnie domy i kościoły jezuitów w krajach papieskich. W tym czasie Zakon stanowił potęgę i miał 41 prowincji, 24 domów profesorów, oraz 1538 domów, kolegiów, seminariów i innych jednostek.

Renesans Zakonu nastąpił w 1814r. Wtedy to papież Pius VII przywrócił zakon ponownie do życia w związku z nasilającym się zagrożeniem Kościoła przez masonerię.

Aktualnie Jezuici wywierają znaczący wpływ na politykę światową. Posiadają ok. 19 tyś. członków i działają w 114 krajach.

Obok Jezuitów, walkę o czystość wiary Kościoła katolickiego prowadziły również zakony braci franciszkanów i braci dominikanów.

Zakon Dominikanów

Początki zakonu dominikanów wiążą się z langwedocką misją nawrócenia katarów. Do legatów i misjonarzy cysterskich przyłączyli się w 1206 dwaj kapłani z Kastylii: biskup Osmy Diego z Acebes i podprzeor jego kapituły św. Dominik Guzman. Obok apostolskich wędrówek od domu do domu nowi misjonarze, mający odpowiednie przygotowanie teologiczne i oratorskie, organizowali uczone dysputy z katarami i waldensami (np. na zamku w Pamiers w 1207), starając się przy pomocy argumentów wykazać fałsz ich nauki. Papież Innocenty III w pełni zaakceptował ich metody. Wstępną aprobatę papieską otrzymali podczas czwartego soboru laterańskiego, w którym św. Dominik uczestniczył osobiście. 22 grudnia 1216 papież Honoriusz III wydał bullę zatwierdzającą nowy zakon w Kościele.

Bracia Kaznodzieje za główne swoje zadanie uważali głoszenie Ewangelii "wszędzie, wszystkim i na wszystkie sposoby" Charakterystycznym rysem dominikanów jest pewien intelektualizm, wyrażający się w dogłębnym studium. Poznawanie Boga jest u dominikanów nierozłącznie związane z kontemplacją czyli osobistym spotkaniem, osobistą relacją z Bogiem. Podobnie jak u benedyktynów podstawą służenia Bogu było ubóstwo. Celem ubóstwa było naśladowanie Chrystusa, który także nic nie posiadał. Sądzono, iż pozbycie się wszelkich dóbr materialnych pozwoli lepiej słyszeć głos Pana.  

Z czasem obok nawracania, Dominikanie podjęli działalność ewangelizacyjną. Działając z upoważnienia kilku kolejnych papieży włączyli się do działań inkwizycji. Jak pisze Marrs „poddawali oskarżonych niewypowiedzianym torturom”. Z upływem lat i szerzenia się herezji, do jej zwalczania w coraz większym stopniu dołączyli i Franciszkanie.

Źródło: Publikacje w internecie