Wieczne, Święte Betlejem

Tylko dwóch ewangelistów wspomina o narodzinach Jezusa, a mianowicie św. Mateusz apostoł i św. Łukasz uczeń św. Pawła apostoła narodów.

 Św. Mateusz traktuje sprawę narodzin Jezusa bardzo powierzchownie prawdopodobnie dlatego, że jako bezpośredni świadek życia Jezusa uznał inne wydarzenia za bardziej znaczące i to je właśnie postanowił przekazać potomnym. Natomiast św. Łukasz, który był z pochodzenia poganinem, przystąpił do pisania w bardziej obiektywny sposób. Ponadto jako człowiek wykształcony, był lekarzem, pisząc swoje dzieło opierał się nie tylko na wspomnieniach osób znających Jezusa i będących bezpośrednimi świadkami Jego życia, ale też na tekstach, jak byśmy to dzisiaj powiedzieli, źródłowych. Toteż jego właśnie opis narodzin Jezusa oraz okoliczności towarzyszących temu wydarzeniu są bardzo wnikliwie badane przez historyków po dziś dzień.

Pierwszą kwestią jaką badają uczeni jest czas narodzenia Jezusa. Nie chodzi tu rzecz jasna o dzień lecz o rok. Św. Łukasz pisze:

„W tamtych dniach cesarz August wydał edykt, aby sporządzono spis ludności całego kręgu ziemi. Jest to pierwszy spis, jakiego dokonano za rządów Kwiryniusza, namiestnika Syrii.”

Większość historyków uważa, że Św. Łukasz odnosi się tu do spisu ludności z 6 roku naszej ery. Opierają się na świadectwie największego historyka tamtych czasów Józefa Flawiusza, który to opisuje spis ludności w swoich dwóch dziełach: „ O dawnych dziejach Izraela” i „Wojnie żydowskiej”. Tak oto pisze Flawiusz:

„Tymczasem Kwiryniusz – był to jeden z mężów zasiadających w senacie, który już piastował inne urzędy(…)-przybył z niewielką liczbą towarzyszy do Syrii. Wysłał go cezar dla rozsądzenia spraw w narodzie i przeprowadzenia spisu majątków. Wraz z nim wyprawił także Koponiusza, męża ze stanu rycerskiego, aby objął pełną władzę nad Judejczykami. Sam Kwiryniusz również przyjechał do Judei, która była przyłączona do Syrii, by i tu przeprowadzić spis majątków oraz sprzedać mienie pozostałe po Archelausie. Żydzi, którzy początkowo o spisie majątków ani słyszeć nie chcieli, z czasem za radą arcykapłana Joazara, syna Boetosa, poniechali dalszego uporu i usłuchawszy jego perswazji pozwolili bez żadnego sprzeciwu spis ten przeprowadzić. (…) Kwiryniusz po sprzedaniu mienia Archelausa i zakończeniu spisu, który odbył się w trzydziestym siódmym roku po zwycięstwie Cezara nad Antoniuszem pod Akcjum (6/7 r. n.e. ), pozbawił godności kapłańskiej Joazara wiodącego spór z narodem, a na to stanowisko powołał Ananosa (Annasza), syna Setiego, Herod zaś i Filip wzięli we władanie swoje tetrarchie.”

Według powyższego tekstu przyjęto więc założenie, że Jezus narodził się ok. 6 roku naszej ery, choć spory toczą się nadal.

Kolejną kwestią jest miejsce narodzenia Jezusa. Nie, nie chodzi tu o zakwestionowanie Betlejem jako miejsca narodzenia, ale raczej o odpowiedź na pytanie: dlaczego właśnie Betlejem?

Św. Łukasz podaje:

„ Szli więc wszyscy, każdy do swojego miasta rodzinnego, aby dać się wpisać do rejestru. Wybrał się wtedy także i Józef z miasteczka Nazaret w Galilei do Judei, do miasta Dawidowego, zwanego Betlejem, ponieważ pochodził z domu i rodu Dawida, aby się dać wpisać z Maryją, zaślubioną mu małżonką, która była brzemienna.”

Najbardziej kontrowersyjną dla chrześcijan teorię wysnuł Fergus Millar. Według niego opowieść Łukasza została stworzona, aby powiązać Jezusa z domem Dawida. Swoją teorię opiera na samej historii miasta. Obliczono bowiem, że Betlejem zostało założone ok. 3000 roku p.n.e. przez Kananejczyków. Jest o nim nowa w korespondencji gubernatora Palestyny do faraona ok. 1350 roku p.n.e. w Piśmie Świętym pierwsza wzmianka o Betlejem, które zwane było również Efrata to znaczy „płodne” ze względu na wielki urodzaj tych ziem, pojawia się w Księdze Rodzaju, gdzie mowa jest o śmierci i pogrzebie Racheli , drugiej żony patriarchy Jakuba. Następnie kraj został podzielony pomiędzy plemiona Ludu Wybranego, a betlejem przypadło Judzie i było miejscem narodzin Dawida, najmłodszego syna licznej rodziny, którego Bóg wybrał na drugiego króla Izraela. Odtąd Betlejem jest kojarzone z Domem Dawida, czyli królewskim. Jednak teoria ta nie znajduje wielkiej rzeszy zwolenników ze względu na słabe dowody.

Inna teoria mówi o tym, że Maryja wcale nie musiała towarzyszyć Józefowi z owej drodze. Jednak w świetle nowych dowodów i ta teoria upada. Dowody te zostały znalezione w 1960 roku na Pustyni Judzkiej. Jest to zbiór listów będący kroniką życia codziennego Babathy, żydówki z II w. n.e. jeden z dokumentów mówi o tym jak 2 grudnia 127 roku przybyła ona do Rabbath-Moab, na spis podatkowy prowincji Arabia Petrea prowadzonej przez namiestnika Florentinusa. Złożyła ona deklaracje o posiadaniu gajów palmowych w Maoza koło Zoara. Towarzyszył jej mąż Juda, syn Elzara, który było obecny przy niej jako świadek.

Według historyków to właśnie świadectwo tłumaczy fakt, że Maryja będąca w ciąży wybrała się w podróż ze swoim mężem. Podróż ta musiała być bardzo męcząca. Ile trwała? Trudno powiedzieć. Betlejem i Nazaret dzieliło ok. 150 kilometrów. Tereny górzyste i pustynne, upał w dzień, chłód w nocy. Podróżowało się pieszo, a podręczny bagaż spoczywał na grzbiecie osła. Podróż taka trwała minimum miesiąc, a biorąc pod uwagę stan Maryi, nawet dwa.

Następnym pytaniem jakie zwykle narzuca się w czasie Świąt Bożego Narodzenia jest: dlaczego Jezus narodził się w szopie?

Św. Łukasz podaje:

„A gdy tam przebywali nadszedł dla niej czas rozwiązania. I urodziła Syna swego pierworodnego, i owinęła go w pieluszki, i złożyła w żłobie, bo nie było dla nich miejsca w gospodzie.”

Na początku pierwszego wieku naszej ery Betlejem było mieściną liczącą nie więcej niż tysiąc mieszkańców. Mieściło się na szczycie wzgórza i otoczone było rozsypującym się murem, który liczył sobie już wówczas około tysiąca lat. Betlejem nie przypominało miasta tętniącego handlem jak Jerozolima. Było raczej skupiskiem domostw porozrzucanych tu i ówdzie, a jego mieszkańcy utrzymywali się z rolnictwa i hodowli trzody. Mieli urodzajne gleby na których uprawiali przenicę i jęczmień, stąd być może pochodzi pochodzi nazwa Beth-Lechem czyli w języku hebrajskim „dom chleba”. Domy były skromne. Przeważnie budowano je w pobliżu naturalnych jaskiń, które wykorzystywano jako szopy czy stajnie. Według Ewangelisty Józef i jego małżonka nie znaleźli miejsca w gospodzie. Nic w tym dziwnego. Był to czas spisu. Wielu ludzi podróżowało w tym czasie. Jedni zostawali na jedną noc inni na dłużej. Gospodarze ofiarowali rodzinie nocleg taki jaki mogli w szopie czyli w naturalnej, bądź wydrążonej w skale grocie.

Miejsce narodzenia Jezusa otaczali czcią już pierwsi chrześcijanie. Cesarz Hadrian „przypadkiem” naznaczył to miejsce co uchroniło grotę przed całkowitym zapomnieniem, a było to tak…

Na początku II wieku po stłumieniu żydowskiego buntu Bar Kochby, Cesarz postanowił usunąć z miast obiekty żydowskiego kultu, a „przy okazji” wydał wyrok na obiekty kultu chrześcijan. Święty Hieronim tak o tym pisał:

„Autorzy prześladowań przypuszczali, że przez zbrukanie świętych miejsc pozbawią nas wiary w Zmartwychwstanie i Krzyż. Betlejem, najbardziej święte miejsce na ziemi, o którym śpiewa Psalmista „prawda z ziemi wyrosła”,było ocienione gajem Adonisa, a w jaskini gdzie płakało niemowlę-Mesjasz, była opłakiwana Wenus.” Kiedy więc Cesarz Konstantyn, który uznał chrześcijaństwo za oficjalną religię państwową, w roku 325 nakazał budowę monumentalnych kościołów ku czci trzech głównych wydarzeń z życia Jezusa, budowniczowie pojawili się i w Betlejem. Miejscowa ludność zaprowadziła ich na skraj miasta i wskazała miejsce gdzie rósł ów gaj Adonisa. Gaj wycięto więc co do pnia i 326 roku rozpoczęto budowę. Okazała budowla miała obszerny zewnętrzny przedsionek, tak zwane atrium,. Troje drzwi otwierało się na pięcionawową bazylikę z piękną mozaikową posadzką. Schody w kształcie litery L prowadziły z bazyliki do świętej groty. Grota również została przebudowana, a czczony przez pierwszych chrześcijan żłóbek został zastąpiony srebrnym. Święty Hieronim świadek tych wydarzeń pisał z żalem o tej zamianie:

„(…) jak gdyby to było zaszczytem dla Chrystusa, usunęliśmy jedno zrobione z gliny i zamienili innym ze srebra, ale dla mnie to co było usuwane było bardziej cenne(…)”

Bazylika została poświęcona dnia 31 maja 339 roku, a jedną z osób obecnych na uroczystościach była św. Helena, matka Konstantyna, która była główna inspiratorką tych działań.

W 529 roku w cesarstwie bizantyjskim wybuchł bunt Samarytan. Buntownicy zniszczyli bazylikę, jednak groty nie odważyli się zbezcześcić. Po stłumieniu buntu cesarz Justynian kazał odbudować świątynię i wznieść fortyfikacje wokół miasta. Nowa świątynia powstała na planie krzyża, dobudowano absydy, podniesiono atrium, a fasadę cofnięto o dwa metry. Mozaikowa posadzka została przykryta marmurowymi płytami. Niższą część ścian wewnętrznych pokryto marmurem, a wyższą mozaikami. Jak musi dokument grecki z IX wieku mozaika przedstawiająca pokłon trzech króli uratowała bazylikę przed zniszczeniem w 614 roku podczas najazdu perskiego.

„ Kiedy Persowie weszli do Betlejem, zobaczyli ze strachem figury perskich mędrców wpatrzonych w gwiazdy. Ze względu na miłość ku przodkom oszczędzili kościół.”

Dwadzieścia lat później Betlejem jak i całą Palestynę zdobyli Arabowie. Nie oznaczało jednak prześladowań. Kalif Omar obiecał że muzułmanie nie przebudują kościoła na meczet i będą się modlić w w nim razem z chrześcijanami. W 1099 roku Betlejem zdobyli krzyżowcy. W dniu Bożego Narodzenia 1100 roku Baldwin I, król łacińskiego państwa Ziemi Świętej został koronowany w tym właśnie miejscu. W tym samym miejscu koronował się w 1122 roku Baldwin II. Krzyżowcy wznieśli klasztor augustianów i fortyfikacje. Od tego czasu bazylika Bożego narodzenia przypomina raczej warownię niż kościół. Po upadku Królestwa Jerozolimy w 1291 roku do 1637 roku chrześcijanie nie mieli większych problemów z celebrowaniem swoich obrządków. W 1333 roku w opuszczonym klasztorze augustianów zamieszkali franciszkanie. Dbali o bazylikę i o grotę. Przeprowadzali renowacje za zgodą muzułmańskich władz. Dopiero kiedy Betlejem stało się biskupstwem również dla obrządku prawosławnego rozpoczęły się spory o władzę nad tym przybytkiem. Bazylika przechodziła z rąk do rąk, w zależności od uznania muzułmańskich władz. Podczas wojny pomiędzy imperium otomańskim a republiką wenecką bazylikę i grotę przejęli prawosławi (1646-1669). W 1690 roku grotę ponownie przejęli łacinnicy. W 1717 roku w miejscu narodzenia Jezusa umieszczono nową gwiazdę z napisem „Hic de Virgine Maria Jezus Christus natus est, 1717” (Tu z Maryi Dziewicy narodził się Jezus Chrystus). W 1767 bazylikę przejęli ponownie prawosławni, a w 1810 Ormianie. Gwiazda, która przez swój łaciński napis podkreślała prawo łacinników do groty i całej bazyli zniknęła 12 października 1878 roku. Sułtan Abdul Mejid zmusił prawosławnych mnichów, którzy wówczas władali grotą aby pozwolili umieścić nową gwiazdę (z tym samym napisem) w 1868 roku.

Do dziś dnia nie ma zgody wśród chrześcijan. Każdy z odłamów kościoła marzy o tym, aby mieć monopol na wyłączne zarządzanie grotą gdzie narodził się Jezus. Chcą za wszelką cenę czerpać zyski z turystów odwiedzających Bazylikę Narodzenia Pańskiego i odprawiać msze tylko według własnego obrządku.

Tylko gdzie w tym wszystkim podziało się owo dziecię kwilące w żłobie. Gdzie jest ten cud, który został owej nowy ogłoszony zwykłym pasterzom. Gdzie w tej pogodzi za profitami i monopolem na zbawienie podziała się radość z przyjścia na świat upragnionego Mesjasza?

Mam nadzieję, że dla zwykłych chrześcijan, te rozgrywki polityczne pomiędzy patriarchami różnych wyznań nie będą miały znaczenia ani w nadchodzące Święta Bożego Narodzenia ani w żadne inne i że będziemy je przeżywać radośnie i spokojnie.

Tego właśnie Wam drodzy czytelnicy i sobie życzę z całego serca.

Ewelina Ślipek

źródła:

www.wiara.pl

www.opusdei.pl

www.wikipedia.pl

Pismo Święte Nowego Testamentu w tłumaczeniu Ks. Prof. Dra Seweryna Kowalskiego