W życiu jak i na wojnie,

warto wiedzieć, czego się chce. Nie twierdzę, że zawsze: błogie rozluźnienie każdemu się od czasu do czasu należy. Jeśli jednak zamierza się wielkie rzeczy (a wielkie rzeczy zamierza się zwykle sięgając po broń…), to już nie pora na relaks. Mam jednak wrażenie że częściej niż raz czy dwa wodzowie wielcy i niewielcy, a nawet i całe narody – kulturalne niekiedy aż do przesady, jak Niemcy – o tym, by nim zaczną machać szabelką pomyślały po co to robią, jakoś zapominały…

 

Po co właściwie Niemcy wszczęły I wojnę światową..?

 

Wróć! To oczywiście nie jest takie proste. Wersja „Niemcy wszczęły I wojną światową“ to wersja zwycięzców. Nawet zapisana w traktacie wersalskim. Rzeczywistość jest o wiele bardziej złożona. Za zamachem na arcyksięcia Ferdynanda stała serbska organizacja „Czarna Ręka“, gałąź serbskiego wywiadu, kierowanego przez pułkownika Apisa (jego burzliwy życiorys na cały serial sensacyjny dostarczyłyby materiału; w łóżku w każdym razie nie umarł…), który był na „krótkiej smyczy“ prowadzony przez wywiad rosyjski. To dość, by zakładać, że w Petersburgu przynajmniej wiedziano, co się dzieje i wyrażono na to zgodę (nadmierna w tej mierze wiedza serbskiego pułkownika zapewne była powodem jego przedwczesnej śmierci…). Jednak, to Helmut von Moltke (młodszy), szef niemieckiego sztabu generalnego naciskał na Austriaków i nakłonił ich do wystosowania prowokacyjnego ultimatum wobec Serbii. Kiedy zaś termin tego ultimatum minął i w konsekwencji zarówno Austro – Węgry jak i Niemcy znalazły się w stanie wojny nie tylko z Serbią, ale i z Rosją, pociągi z niemieckimi rezerwistami wcale nie pojechały nad Prosnę i Niemen, tylko nad Ren. Pomysłu, aby skoro jest stan wojny z Rosją, toczyć wojnę z Rosją, nawet nie rozważano: jedyne plany mobilizacyjne jakie leżały w niemieckich sejfach, zakładały marsz na Paryż. Przez Brukselę, co z kolei nieuchronnie skazywało II Rzeszę także na wojnę z Wielką Brytanią, od czterech stuleci obsesyjnie strzegącą ujścia Skaldy przed dominującym mocarstwem lądowym kontynentu.

 

Zapobiec wojnie mogli więc: Rosjanie – gdyby powstrzymali pułkownika Apisa i jego siepaczy; Niemcy – gdyby nie naciskali na Austriaków i Austriacy – gdyby dali sobie spokój z poszukiwaniem „małej, zwycięskiej wojenki“; przykład Mikołaja II i jego dalekowschodnich awantur sprzed lat 10 powinien ich był czegoś nauczyć… Wojna mogłaby też być krótsza i być może nawet zwycięska dla Niemiec, gdyby nie maszerowali na Paryż. Układy francusko – brytyjski i brytyjsko – rosyjski nie zobowiązywały Wielkiej Brytanii do udziału w wojnie automatycznie, gdy tylko któryś z pozostałych partnerów znajdzie się w stanie wojny. Była to suwerenna decyzja brytyjskiego rządu. Wielce ułatwiona przez fakt pogwałcenia neutralności Belgii. Gdyby więc Niemcy od razu zaatakowali Rosjan i nie maszerowali przez Belgię, rządowi Henryka Asquita dość trudno byłoby wytłumaczyć brytyjskim wyborcom, dlaczego niby chce wysyłać jakiś korpus ekspedycyjny na kontynent i to akurat po stronie odwiecznych rywali, Francuzów – podczas gdy Niemcy to taki kulturalny i tak bliski Brytyjczykom naród..?

 

Dlaczego więc Niemcy nie powstrzymali wojny, choć mogli to zrobić i dlaczego zaatakowali Francję, choć robić tego wcale nie musieli? Po wojnie aktorzy tamtych wydarzeń tłumaczyli to… rosyjskim planem modernizacji armii i reformami premiera Stołypina, na skutek których Imperium Rosyjskie zaczęło się od 1912 roku rozwijać w iście amerykańskim tempie. Rzekomo, z precyzyjnych wyliczeń niemieckiego sztabu generalnego (który, jak powszechnie wiadomo, jest instytucją nieomylną: nie mógł zatem skazać państwa i narodu na przegraną wojnę… bez powodu?) wynikało, że po 1920 roku pokonanie Rosji nie będzie już możliwe. Należało to zatem zrobić teraz – albo nigdy.

 

OK. Tylko po jaką cholerę, w takim razie, leźli ci Niemcy na Paryż, skoro poszli na wojnę z obawy przed Rosjanami..? Jest to rozumowanie tak pokrętne, że aż prawdopodobne. Sensu w tym jednak nie ma za grosz. Moim zdaniem ani Wilhelm II, ani Helmut von Moltke, ani tym bardziej nikt z mniej ważnych figur w ich otoczeniu, zwyczajnie nie zadał sobie trudu aby pomyśleć, po co ta wojnę.

 

O tym zaś, że pociągi z rezerwistami mają jechać nad Ren, przesądził duch (bo nie plan: tego, w sensie jakiegoś konkretnego dokumentu innego niż wspomniane już plany mobilizacyjne, które przecież nie precyzowały, co się będzie działo po zakończeniu koncentracji wojsk – nigdy nie udało się odnaleźć…) Schlieffena. Od 30 lat powtarzający podkomendnym, że najpierw trzeba rozbić Francję, bo ta mobilizuje się szybciej niż Rosja. Jeśli uda się to zrobić w 6 tygodni, starczy czasu na przerzut sił głównych nad Prosnę i Niemen i rozprawę z rosyjskim niedźwiedziem.

 

Fakt: rozumowanie piękne. Podobnie jak sama idea okrążenia armii francuskiej. Oraz matematyczna precyzja wyliczeń proporcji sił, miejsc koncentracji, etapów przemarszu. Po prostu poezja! Poezja, bo ów rzekomy „plan“ w takiej wersji, w jakiej jego zażarci obrońcy próbują go rekonstruować najwidoczniej zakładał (około roku 1900…) użycie korpusów, które nie istniały jeszcze nawet w roku 1914… Był to zatem bardziej produkt poetyckiego natchnienia, niż jakiejkolwiek trzeźwej kalkulacji.

 

Zakładał przy tym, że Niemcy przejdą ponad 1000 km na piechotę szybciej niż Francuzi trzecią część tego dystansu przejadą koleją. Prawdziwie podziwiać trzeba również i naszych pradziadków, jeśli któryś z nich maszerował z von Kluckiem (akurat u von Klucka nie mogło ich być wielu: korpusy poznańskie i śląskie walczyły w Ardenach, pod pruskim następcą tronu – a potem pod Verdun…), bo ten szalony pomysł prawie się udał! Nad Marnę Niemcy idąc piechotą przez Brukselę doszli w tym samym czasie, co Francuzi przerzuceni tam pociągami z Belfort i taksówkami z Paryża. Zapewne Niemcy mogli nawet tę bitwę wygrać – gdyby się Moltke młodszy nie pogubił kompletnie w dowodzeniu (na co złożył się: wylew, który przeszedł na samym początku wojny – i kompletny niemal brak łączności między jego kwaterą główną w Koblencji a armiami w polu, 400 km w linii prostej dalej na zachód…). Co zresztą nic by nie zmieniło. Bo trudno sobie wyobrazić, żeby potem zdołali jeszcze ścigać przeciwnika. A musieliby go ścigać aż po Pireneje i Lazurowe Wybrzeże. Trudno też sobie wyobrazić, żeby Francuzi w 1914 roku „odpuścili“ tak, jak „odpuścili“ sobie w roku 1940. Gdyby więc przegrali nad Marną i nawet utracili Paryż, zapewne biliby się dalej – co najwyżej straty po obu stronach byłyby jeszcze potworniejsze.

 

Drugi niemiecki pomysł na zwycięstwo nad Francją, czyli bitwa pod Verdun, doczekał się takiej samej niemal mitologii jak plan Schliffena. Przede wszystkim brak jest dowodów na to, aby istotnie następca Moltkego, generał Eryk von Falkenhayn z góry planował owo sławetne Ausblutung. Tzw. „memoriał bożonarodzeniowy“ w tej sprawie, jest prawie na pewno powojennym fałszerstwem. Z notatek spisywanych na gorąco przez oficerów z którymi się kontaktował wynika, że atak na obóz warowny Verdun miał być tylko wstępem do całej serii ciosów, które w zamyśle szefa sztabu, miały przywrócić Niemcom inicjatywę na froncie zachodnim. Verdun zostało wybrane, ponieważ Francuzi musieli go bronić (zarówno ze względów strategicznych: o obóz warowny opierał się cały „narożnik“ ich frontu, który bez tej podpory, musiałby się znacznie cofnąć; jak i z przyczyn prestiżowych). Istniała zatem szansa, że uda się w twierdzy okrążyć i zniszczyć francuskie odwody, co znakomicie ułatwiłoby dalsze działania ofensywne. Przy tym atak na twierdzę był dość łatwy. Po niemieckiej stronie frontu do rejonów koncentracji wojsk prowadziły trzy linie kolejowe (już kilka miesięcy po opanowaniu Belgii, Luksemburga i części Francji, udało się Niemcom uruchomić tamtejsze koleje i nie musieli więcej maszerować tak daleko na piechotę…). Po stronie francuskiej: jedna „normalna“ linia kolejowa pod stałem obstrzałem niemieckiej artylerii, wąskotorówka używana głównie do dowozu żywności oraz tzw. „Święta Droga“ na której od 3 do 8 tysięcy ciężarówek zapewniało codzienny dowóz pozostałego materiału i ludzi. Był to pierwszy w dziejach taki przykład wykorzystania transportu drogowego. Czego oczywiście Niemcy nie mogli przewidzieć.

 

Ich własna koncentracja mimo tych trzech linii kolejowych i mimo zaangażowania 15 tysięcy rosyjskich jeńców do budowy dróg na zapleczu frontu, wlokła się na tyle długo, że Francuzi zdążyli się zorientować co się dzieje. Zmienna pogoda w lutym 1916 roku opóźniła niemiecki atak o kolejne kilka dni, dając Francuzom czas na sprowadzenie rezerw. Mimo to w ciągu pierwszego tygodnia działań, 5 Armii pruskiego następcy tronu, księcia Wilhelma udało się praktycznie zniszczyć francuski 30. korpus i przesunąć linię frontu o 10 km, zajmując bez walki jeden z fortów twierdzy (bo się Francuzi pogubili i zapomnieli go obsadzić!). Poniosła jednak tak wielkie straty, a jej żołnierze byli tak zmęczeni, że dalsza ofensywa nie była już możliwa. Von Falkenhayn nie zgromadził na zapleczu 5 Armii rezerw, które rzucone do walki w tym momencie mogłyby przesądzić o zwycięstwie. Ich ściąganie z dalszych odcinków frontu zajęło zaś, wbrew nadziejom niemieckich sztabowców, dokładnie tyle samo czasu Niemcom co Francuzom. Obie strony krwawiły potem w coraz to bardziej bezsensownych atakach. Straty francuskie były nieco wyższe od niemieckich. Ale tylko „nieco“. Owszem, gdyby Niemcy walczyli jedynie z Francją, kontynuacja takiej rzezi dałaby im po odpowiednio długim czasie upragniony sukces: Niemcy były ludniejsze i miały prawie dwa razy więcej rezerwistów niż Francja (wg stanu na rok 1914: 8,4 mln do 5 mln – obie strony w „pierwszym rzucie“ wykorzystały po ok. 20% tego potencjału, dla większej liczby żołnierzy brakowałoby im już nie tylko karabinów, ale i butów…). Nawet więc, gdyby obie strony ponosiły straty w równej liczbie, Francuzów zdolnych do walki zabrakłoby szybciej niż Niemców. Tak jednak nigdy nie było. Od samego początku po francuskiej stronie frontu walczyły oddziały kolonialne. Co już – z ogromnym naddatkiem – równoważyło demograficzną przewagę Niemiec. Potem przerzucono tam Belgów, Anglików i oddziały z brytyjskich dominiów. Na samym końcu, już w 1917 roku, ten odcinek frontu przejęli Amerykanie. Niemcy nie mogli „wykrwawić“ całej reszty sprzymierzonego przeciw nim świata!

 

Wątpliwe zresztą, aby kiedykolwiek naprawdę mieli taki zamiar. Atakowali uporczywie, bo był to sposób na „zachownie inicjatywy“ – zaś „zachowanie inicjatywy“ jest wartością samą w sobie dla wojskowych umysłów. Że urosła z tego niespotykana wcześniej w dziejach góra trupów, zwłaszcza generałowie bezpośrednio dowodzący na polu bitwy mieli dobry interes w tym, żeby zwalić odpowiedzialność na swojego wodza i bezpiecznie ukryty na tyłach sztab. Stąd te powojenne fałszerstwa i mit „bitwy na wykrwawienie“.