Tymczasowe aresztowanie – kiedy można?

Aresztowanie Bogdana Goczyńskiego to tylko jeden z tysięcy podobnych przypadków.

1. 

Tymczasowe aresztowanie, najsurowszy z tzw. środków zapobiegawczych przewidzianych w kodeksie postępowania karnego, może być zastosowane wyłącznie na podstawie postanowienia sądu (art. 250 § 1 kpk).

Zgodnie z art. 250 § 2 k.p.k. w postępowaniu przygotowawczym tymczasowe aresztowanie stosuje na wniosek prokuratora sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, a w wypadkach nie cierpiących zwłoki także inny sąd rejonowy. Natomiast po wniesieniu aktu oskarżenia tymczasowe aresztowanie stosuje sąd, przed którym sprawa się toczy. W przedmiocie tymczasowego aresztowania po wydaniu orzeczenia kończącego postępowanie orzeka sąd, który wydał to orzeczenie, a w razie przekazania sprawy do drugiej instancji – sąd odwoławczy (art. 251 § 2 k.p.k.).

2.

Z art. 258 § 1 k.p.k. wynika, że tymczasowe aresztowanie może nastąpić w przypadku, gdy:

1. zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu;
2. zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne.

Jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą (art. 258 § 2 k.p.k.). 

3. 

Zgodnie z art. 259 § 1 k.p.k. jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie oskarżonego wolności:

1. spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo;
2. pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny.

4.

Tymczasowego aresztowania nie stosuje się:

1. jeżeli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy (art. 257 § 1 k.p.k.);
2. gdy na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą albo że okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia (art. 259 § 2 k.p.k.);
3. jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku, chyba że sprawca został ujęty na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem (art. 259 § 3 k.p.k.).

 Ograniczenia przewidziane w pkt 2 i 3 nie mają zastosowania, gdy oskarżony ukrywa się, uporczywie nie stawia się na wezwania lub w inny bezprawny sposób utrudnia postępowanie albo nie można ustalić jego tożsamości (art. 259 § 4 k.p.k.).

5.

W art. 259 § 4 k.p.k. wskazano sytuację, gdy tymczasowe aresztowanie jest możliwe nawet wówczas, gdy stosowanie tego środka w ogóle nie powinno nastąpić z uwagi na przewidywany rozmiar wymierzonej wobec oskarżonego w przyszłości kary, jak też ze względu na samo ustawowe zagrożenie przestępstwa karą nieprzekraczającą roku pozbawienia wolności. Ukrywanie się oskarżonego przed wymiarem sprawiedliwości lub uporczywe niestawianie się na wezwania, w wypadku pozostawania pod zarzutem przestępstwa zagrożonego surową odpowiedzialnością karną, tym bardziej więc pociąga za sobą stwierdzenie, iż niesłuszne – z punktu widzenia prawomocnego rozstrzygnięcia uniewinniającego – tymczasowe aresztowanie, z reguły traci atrybut niewątpliwej niesłuszności, z tych samych powodów, które legły u podstaw unormowania art. 259 § 4 k.p.k. (Postanowienie SN z dnia 9 sierpnia 2002 r., V KKN 377/01).

6.

Bardzo istotną kwestią w postanowieniu o zastosowaniu tymczasowego aresztowania jest określenie czasu jego trwania. W postępowaniu przygotowawczym sąd, stosuje tymczasowe aresztowanie, na okres nie dłuższy niż 3 miesiące. Jeżeli ze względu na szczególne okoliczności sprawy, nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w trzymiesięcznym terminie, na wniosek prokuratora, tymczasowe aresztowanie mogą przedłużyć gdy zachodzi tego potrzeba:

• sąd właściwy do rozpoznania sprawy – do 6 miesięcy,
• sąd wyższego rzędu nad sądem właściwym do rozpoznania sprawy – na dalszy okres oznaczony, niezbędny do ukończenia postępowania przygotowawczego, który jednak łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy.

Co do zasady, czas stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat.

7.

Przed zastosowaniem środka zapobiegawczego sąd albo prokurator stosujący środek przesłuchuje oskarżonego, chyba że jest to niemożliwe z powodu jego ukrywania się lub jego nieobecności w kraju (249 § 3 k.p.k.).Prawdopodobnie ten przepis został zastosowany w sprawie Goczyńskiego.

8.

Tymczasowe aresztowanie według przepisów k.p.k jest środkiem ostatecznym, który nie powinien być stosowany, gdy możliwe jest zastosowanie innego środka. Z tego powodu zupełnie zrozumiała jest debata na temat trafności jego stosowania, szczególnie na tle przegranego przez Polskę procesu przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka oraz krytykę Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy, zarzucającą Polsce przewlekłość postępowań karnych oraz nadużywanie instytucji tymczasowego aresztowania.

22.07 2012