Gospodarka rynkowa to społeczny system podziału pracy w warunkach prywatnej własności środków produkcji. Każdy działa na swój rachunek, ale działania jednostki zmierzają zarówno do zaspokojenia jej własnych potrzeb, jak i potrzeb innych ludzi. Działając, każdy służy innym członkom społeczeństwa. Jednocześnie każdy jest obsługiwany przez innych. Każdy jest zarazem środkiem i celem w sobie, ostatecznym celem dla siebie oraz środkiem dla innych w ich wysiłkach zmierzających do osiągnięcia własnych celów.
System ten jest sterowany przez rynek. Rynek kieruje działania jednostki w te obszary, na których może ona najlepiej służyć innym. W działaniu rynku nie ma przymusu ani przemocy. Państwo, społeczny aparat przymusu i przemocy, nie wtrąca się do rynku ani do działań obywateli kierowanych przez rynek. Swoją władzę dyscyplinowania ludzi wykorzystuje wyłącznie w celu zapobieżenia działaniom szkodliwym dla utrzymania i sprawnego funkcjonowania gospodarki rynkowej. Państwo chroni życie jednostki, jej zdrowie oraz własność przed ich naruszeniem przez przestępców lub wrogów zewnętrznych, posługujących się siłą lub podstępem. Państwo tworzy i chroni środowisko, w którym gospodarka rynkowa może bezpiecznie funkcjonować. Marksistowski slogan „anarchicznej produkcji” trafnie opisuje tę strukturę społeczną jako system gospodarczy, którym nie rządzi dyktator, car produkcji wyznaczający poszczególnym ludziom zadania do wykonania i wymuszający swymi rozkazami posłuszeństwo. Każdy jest wolny, nikt nie podlega rozkazom despoty. Jednostka z własnej woli włącza się w system współpracy. Kieruje nią rynek; rynek wskazuje jej także najlepsze sposoby zwiększania dobrobytu własnego i innych. Sam rynek utrzymuje cały system społeczny w porządku oraz nadaje mu sens i znaczenie.
Rynek nie jest miejscem, rzeczą ani kolektywnym bytem. Rynek jest procesem uruchamianym przez wzajemny wpływ działań różnych jednostek współpracujących w warunkach podziału pracy. Siłami decydującymi o wciąż zmieniającym się stanie rynku są sądy wartościujące tych jednostek oraz ich działania, kierowane owymi sądami. Stan rynku w dowolnym momencie to struktura cen, czyli wszystkie relacje wymiany ustanowione w wyniku interakcji między tymi, którzy chcą sprzedać, a tymi, którzy chcą kupić. Nie ma w rynku nic nieludzkiego ani mistycznego. Proces rynkowy jest w całości wypadkową ludzkich działań. Każde zjawisko rynkowe można prześledzić aż do konkretnych decyzji podejmowanych przez członków społeczeństwa.
Proces rynkowy to dostosowanie pojedynczych działań różnych członków społeczeństwa rynkowego do wymagań współpracy. Ceny rynkowe informują producentów o tym, co, jak i w jakich ilościach produkować. Rynek ogniskuje działania jednostek. Jest centrum, z którego promieniują działania jednostek. Gospodarkę rynkową należy wyraźnie odróżnić od drugiego systemu społecznej współpracy w warunkach podziału pracy, który można sobie wyobrazić, choć nie można go zrealizować, a mianowicie systemu społecznej lub państwowej własności środków produkcji. Powszechnie nazywa się go socjalizmem, komunizmem, gospodarką planową lub kapitalizmem państwowym. Gospodarka rynkowa, nazywana najczęściej kapitalizmem, oraz gospodarka socjalistyczna wykluczają się wzajemnie. Połączenia tych systemów nie można przeprowadzić ani nawet wyobrazić sobie. Nie ma czegoś takiego jak gospodarka mieszana, system, który byłby częściowo kapitalistyczny, a częściowo socjalistyczny. Produkcją kieruje albo rynek, albo zarządzenia cara lub zespołu carów produkcji.
Jeśli w społeczeństwie zbudowanym na zasadach prywatnej własności środków produkcji niektóre z tych środków stanowią własność publiczną i mają publiczny zarząd – to znaczy należą do rządu lub jego agend i pozostają pod nadzorem rządowym – nie jest to równoznaczne z wprowadzeniem systemu mieszanego, który miałby łączyć elementy socjalizmu i kapitalizmu. To, że państwo lub władze samorządowe posiadają niektóre zakłady przemysłowe i zarządzają nimi, nie pozbawia gospodarki rynkowej jej charakterystycznych cech. Przedsiębiorstwa będące własnością publiczną i zarządzane przez władze państwowe podlegają suwerennemu rynkowi. Jako klienci kupujący surowce, wyposażenie i siłę roboczą oraz sprzedawcy dóbr i usług muszą dostosować się do systemu gospodarki rynkowej. Podlegają prawom rynku, a zatem zależą od konsumentów, którzy mogą, ale nie muszą kupować ich wyrobów i korzystać z ich usług.
Muszą dążyć do osiągnięcia zysków lub przynajmniej unikać strat. Rząd może pokryć straty swoich fabryk i zakładów z funduszy publicznych.
To jednak nie podważa ani nie ogranicza panowania rynku, lecz jedynie przesuwa jego władzę do innego sektora. Środki na pokrycie strat muszą pochodzić z podatków, podatki zaś wpływają na rynek i kształtują strukturę gospodarczą zgodnie z prawami rynku. O tym, kogo opodatkowanie dotknie i w jaki sposób wpłynie na produkcję i konsumpcję, decyduje funkcjonowanie rynku, a nie rząd ściągający podatki. A zatem o działaniu publicznie zarządzanych przedsiębiorstw decyduje rynek, a nie państwowy urząd.
W sensie prakseologicznym lub ekonomicznym nie można nazwać socjalizmem niczego, co w jakikolwiek sposób wiąże się z funkcjonowaniem rynku. Pojęcie socjalizmu, zgodnie z rozumieniem i defi nicją samych socjalistów, oznacza brak rynku czynników produkcji i cen tych czynników. „Uspołecznienie” pojedynczych fabryk, zakładów i gospodarstw rolnych – to znaczy przekształcenie ich z własności prywatnej w publiczną – jest metodą stopniowego wprowadzenia socjalizmu. Stanowi krok w kierunku socjalizmu, ale samo w sobie nie jest socjalizmem. (Marks i ortodoksyjni marksiści zdecydowanie zaprzeczają możliwości takiego stopniowego wprowadzania socjalizmu. Zgodnie z ich stanowiskiem ewolucja kapitalizmu dojdzie w pewnym momencie do takiego punktu, w którym zostanie on od razu przekształcony w socjalizm).
Już choćby to, że przedsiębiorstwa nadzorowane przez rząd i gospodarka sowiecka kupują i sprzedają na rynku, łączy je z systemem kapitalistycznym. Potwierdza ten związek dokonywana przez nie kalkulacja pieniężna. Stosują więc intelektualne narzędzia systemu kapitalistycznego, który zawzięcie krytykują. Pieniężna kalkulacja ekonomiczna stanowi intelektualną podstawę gospodarki rynkowej. Zadania realizowane przez działanie w dowolnym systemie podziału pracy nie mogą być skuteczne bez kalkulacji ekonomicznej. Gospodarka rynkowa kalkuluje posługując się cenami pieniężnymi. Umiejętność dokonywania takiej kalkulacji miała istotne znaczenie w jej rozwoju i warunkuje jej funkcjonowanie we współczesnym świecie. Gospodarka rynkowa jest realna, ponieważ potrafi kalkulować.
Ludwig von Mises
tłum. Witold Falkowski
Powyższy tekst stanowi fragment książki Ludwiga von Misesa „Ludzkie działanie”, której pierwsze polskie wydanie ukazało się na naszym rynku w 2007 roku. Publikujemy go dzięki uprzejmości p. Witolda Falkowskiego, autora przekładu do polskiego wydania książki
Zródło,Link,Info,autor:
Co podaje WIKI?
http://pl.wikipedia.org/wiki/System_gospodarczy
Gospodarowanie zawsze odbywa się w określonych warunkach materialnych, instytucjonalnych, społecznych, politycznych itd.
Całokształt tych warunków oraz reguł i mechanizmów gospodarowania składa się na dwa pojęcia:
Gospodarka i system gospodarczy.
System to skoordynowany i wykazujący określoną strukturę układ elementów.
Elementy składowe systemu oddziałują na system a system jako całość oddziałuje na swoje części składowe.
Struktura systemu to ogół relacji między jego elementami
Podsystem systemu ekonomicznego:
a) system polityczny
b) system gospodarczy
c) system kulturowy
System polityczny to reguły funkcjonowania polityki wpływające na porządek gospodarczy jak i przebieg procesów gospodarczych
System kulturowy obejmuje procesy kulturowe, normy etyczne i społeczne oraz religie
i zwyczaje
System gospodarczy tworzy ramy w których przebiegają procesy gospodarcze
System gospodarczy to taki układ stosunków i organizacji który:
– Kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością gospodarczą
– Determinuje prawa własności czynników produkcji
– Rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji
– Determinuje bodźce motywujące różne podmioty gospodarcze
– Rozstrzyga kwestie: co ? jak? Dla kogo produkować
System gospodarczy jest determinowany przez:
Gospodarkę tworzą dwie strefy:
a) strefa realna
b) strefa regulacji
Strefa realna są to procesy materialne. Ich istotą są zmiany wielkości materialnych w sferze produkcji, wymiany i konsumpcji. Polegają one na przetwarzaniu czynników wytwórczych na dobra i usługi ich przechowywanie, przemieszczanie i użytkowanie.
Strefa regulacji są to procesy myślowe tj.: postrzeganie, przekazywanie, przetwarzanie informacji oraz przygotowanie decyzji.
Typy gospodarek według różnych kryteriów:
I Gospodarka naturalna
Gospodarka towarowa (towarowo – pieniężna)
II Kryterium własności czynników produkcji
a) gospodarka kapitalistyczna – dominuje własność prywatna
b) gospodarka socjalistyczna – własność państwowa
gospodarka prywatna
gospodarka publiczna
III Kryterium skali lub sfery gospodarowania:
– gospodarka światowa
– gospodarka narodowa
– gospodarka przedsiębiorstw
– gospodarka terenowa
– gospodarka mieszkalna
– gospodarka rolna
– itp.
IV Kryterium dominacji i mechanizmu regulowania i koordynacji procesów gospodarczych:
– gospodarka rynkowa
– gospodarka nakazowo – rozdzielcza (centralnie planowana)
V Kryterium podziału uprawnień do podejmowania decyzji:
– gospodarka całkowicie decentralizowana
– gospodarka całkowicie zcentralizowana
Idealne (modelowe) typy systemów gospodarczych:
a) gospodarka rynkowa
b) gospodarka centralnie planowana
Gospodarka rynkowa to taka gospodarka w której sterowanie procesami gospodarczymi odbywa się poprzez rynek jako koordynatora działalności występujących na nim podmiotów gospodarczych.
Cechy gospodarki rynkowej:
a) proces kupna i sprzedaży odbywa się na rynku
b) dominuje prywatna własność czynników produkcji
c) transakcje są zawierane w oparciu o informacje płynące z rynku
d) rynkiem kieruje wypadkowa decyzji konsumenta i producenta
e) funkcjonuje mechanizm cenowy
f) ograniczona jest rola rządu
g) liczenie efektów działalności przedsiębiorstw opiera się o zasadę maksymalizacji zysku.
ZALETY:
– skłonność do racjonalnego użytkowania zasobów gospodarczych
– skuteczny system motywacyjny
– swobodne kształtowanie się cen na rynku
– unowocześnienie gospodarki
– dyscyplina finansowa przedsiębiorstw związana z konkurencją i zasadą samofinansowania działalności gospodarczej
– dobre zaopatrzenie sklepów
WADY:
– duża różnica dochodów
– wahania koniunkturalne
– bezrobocie
Gospodarka centralnie planowana to taka gospodarka w której sterowanie procesami gospodarczymi odbywa się przez plan centralny. Za jego pośrednictwem władza centralna kieruje do producentów zakazy, nakazy, dyrektywy.
Cechy gospodarki centralnie planowanej:
a) dominują państwowej własności czynniki produkcji
b) nierynkowa alokacja zasobów gospodarczych
c) centralizacja zarządzania gospodarką i planowania
d) nakazowo rozdzielczy charakter systemu
e) administracyjne ustalanie cen produktów i czynników wytwórczych
f) centralizacja uprawnień do tworzenia i reorganizacji jednostek gospodarczych
g) niemal całkowity brak konkurencji między jednostkami gospodarczymi
h) brak działających na zasadach konkurencyjnych instytucji finansowych
i) pokrywanie przez państwo strat, niemożność bankructwa
reglamentacja – wydzielenie
ZALETY:
– nie istniało bezrobocie
– brak regularnych wahań koniunkturalnych
– brak różnic w dochodach
– brak poczucia niepewności
WADY:
– nierozsądna alokacja zasobów gospodarczych
– nieefektywny system motywacyjny
– niska innowacyjność gospodarki
– brak dyscypliny finansowej w przedsiębiorstwach
– mała elastyczność gospodarki
– deficyt dóbr inwestycyjnych oraz konsumpcyjnych
– zanik przedsiębiorczości i odpowiedzialności za podejmowane decyzje
– zniekształcone i nieobiektywne informacje.
2 komentarz