Przegląd systemów agroleśniczych: systemy sylwopastoralne

Czym jest agroleśnictwo? Agroleśnictwo to sposób użytkowania terenu łączący hodowlę drzew oraz inną działalność rolniczą na tym samym terenie w tym samym czasie. Czym jest system sylwopastoralny? Systemy sylwopastoralne (“lasy pastwiskowe”) to jeden z rodzajów systemów agroleśniczych. Istotą systemu sylwopastoralnego jest połączenie plantacji drzew (niektórzy zaliczają do systemów agroleśniczych również systemy z krzewami), z reguły uprawianych na drewno, oraz wypasu zwierząt. Znane są systemy łączące wypas zwierząt i uprawę oliwek, daktyli, jabłoni, grusz, wiśni, morw, orzechów czarnych, włoskich, laskowych, kasztanów, dębów i innych drzew owocowych/orzechowych. Powszechnie występujący w Polsce w przeszłości wypas zwierząt w sadach (powszechnie, gdzie występowały sady) był wypas gęsi, kur czy krów to właśnie przykład takiego prostego systemu sylwopastoralnego. Również stosowany w przeszłości a obecnie zakazany prawnie […]

Czym jest agroleśnictwo?

Agroleśnictwo to sposób użytkowania terenu łączący hodowlę drzew oraz inną działalność rolniczą na tym samym terenie w tym samym czasie.

Czym jest system sylwopastoralny?

Systemy sylwopastoralne (“lasy pastwiskowe”) to jeden z rodzajów systemów agroleśniczych. Istotą systemu sylwopastoralnego jest połączenie plantacji drzew (niektórzy zaliczają do systemów agroleśniczych również systemy z krzewami), z reguły uprawianych na drewno, oraz wypasu zwierząt. Znane są systemy łączące wypas zwierząt i uprawę oliwek, daktyli, jabłoni, grusz, wiśni, morw, orzechów czarnych, włoskich, laskowych, kasztanów, dębów i innych drzew owocowych/orzechowych.

Powszechnie występujący w Polsce w przeszłości wypas zwierząt w sadach (powszechnie, gdzie występowały sady) był wypas gęsi, kur czy krów to właśnie przykład takiego prostego systemu sylwopastoralnego. Również stosowany w przeszłości a obecnie zakazany prawnie wypas świń (czy innych zwierząt) w lasach teoretycznie można zaliczyć do systemów sylwopastoralnych.

Młody system sylwopastoralny w oparciu o drzewa owocowe (jabłonie, grusze, śliwy, czereśnie, śliwy, morwy) i zwierzęta (kury, gęsi, owce). Owce na zdjęciu niewidoczne, gdyż akurat odpoczywało od nich z powodów sanitarnych. Dzięki nieustannej obecności jakichś zwierząt trawożernych (gęsi lub owiec) trawa cały czas jest krótko przystrzyżona co ogranicza jej negatywny wpływ na wzrost młodych przecież jeszcze drzewek owocowych. Zwróć uwagę, że drzewka otoczone są podwójną ochroną – indywidualną siatką plastikową oraz palikami mającymi zapobiec przed złamaniem drzew przez owce. Zdjęcie zrobione wDevon w Angliiprzez autora.

Po co stosuje się systemy sylwopastoralne?

System sylwopastoralne stosuje się z wielu powodów:

• uzyskanie dochodu z ziemi zanim drzewa dojrzeją do ścięcia na drewno lub zanim zaczną wydawać owoce/orzechy czy inne plony
• szybsze dojrzewanie drzew na drewno niż w lasach czy na plantacjach
• poprawiają LER, czyli zwiększają łączny plon z hektara
• poprawiają wykorzystanie nawozów naturalnych i sztucznych czym zmniejszają zanieczyszczenie środowiska
• kontrola chwastów – zwierzęta zjadają trawy i inne chwasty na plantacji przyczyniając się do zmniejszenia/wyeliminowania  stosowania herbicydów czy mechanicznych metod kontroli chwastów; pozwala to m.in. ograniczyć koszty
• przyspiesza obieg materii (pierwiastki unieruchomione w trawie czy chwastach wracają w formie nawozów do gleby i mogą ponownie służyć wzrostowi drzew)
• lepsza ochrona gleby przed erozją niż na standardowym pastwisku
• zwiększają pojemność wodną gleby
• kontrola szkodników i zapobieganie chorobom drzew
• urozmaicenie krajobrazu rolniczego
• tworzenie schronienia dla zwierząt przed deszczem, chłodem, śniegiem, wiatrem, lub z drugiej strony przed silnym słońcem i upałem co zwiększa szanse na udane wycielenie się, poprawia współczynnik konwersji paszy i zwyczajnie poprawia dobrostan zwierząt
• Sadzone na brzegach zbiorników wodnych  czy rzek chronią je przed zanieczyszczeniami związanymi z dostawaniem się biogenów do tych wód

Wady systemów sylwopastoralnych

Jak prawie wszystko systemy sylwopastoralne mają swoje ograniczenia. Oto one:

• wymagają bardziej skomplikowanego zarządzania – siła robocza a zwłaszcza główny zarządca musi być bardziej wykształcona
• w systemach konwencjonalnych  w których wykorzystuje się pestycydy do ochrony drzew owocowych trzeba uważać na to jakie środki się stosuje, by resztki nie spowodowały zatrucia pasących się na danym terenie zwierząt; przestrzeganie okresu karencji jest szczególnie istotne; możliwe, że nie są znane okresy karencji dla środków chemicznych, które mogą być podawane dla owoców/orzechów a nie dla traw, ziół czy chwastów które zwierzęta w systemie sylwopastoralnym będą spożywać
• zwierzęta mogą doprowadzić do znacznych strat – np. obgryźć korę, ocierać się, niszcząc lub pogarszając jakość drewna czy poprzez oderwanie gałęzi dawać nieoptymalny pokrój drzew orzechowych/owocowych
• systemy sylwopastoralne mogą wiązać się z wyższymi kosztami niż standardowe plantacje czy  pastwiska np. ogrodzeń, osłonek pni drzew, pastuchy elektryczne itp.
• na najlepszych glebach hodowla drzew (zwłaszcza na drewno)  jest zwykle nieopłacalna – ekonomiczniej jest poświęcić cały teren na produkcję wymagających dobrej gleby płodów rolnych

Na zdjęciu krowy spasające mieszankę traw, koniczyny i ziół.  Dzięki krowom nie są potrzebne herbicydy a przynajmniej ogranicza się ich zużycie, zmniejsza się zagrożenie pożarowe oraz z odchodami i moczem na powrót wprowadza się do gleby pierwiastki, które mogą zostać wykorzystane przez rosnące również na danym terenie sosny. Zdjęcie przedstawia jeden z popularniejszych systemów sylwopastoralny w USA  i na świecie.

Zarządzanie systemami sylwopastoralnymi

Systemy sylwopastoralne jak wszystkie systemy agroleśnicze są bardzo dynamicznymi ekosystemami. Oznacza to, że przez wiele lat sposób w jaki użytkuje się dany teren zmienia się. By zobrazować o co chodzi posłużę się przykładem.

Rolnik postanowił zamienić swoje pole w system sylwopastoralny oparty o orzecha czarnego hodowanego na drewno. Posadził on więc w pierwszym roku orzecha czarnego. W rzędach orzecha czarnego posadzone są również  oliwniki baldaszkowate –  rośliny wiążące azot. W międzyrzędach wysiana jest pszenica ozima lub soja. Ta pierwsza dobrze wykorzystuje fakt, że orzech czarny późno wytwarza liście i szybko je traci. Tak sytuacja ma się przez pierwsze 10 lat. Gdy orzech czarny zaczyna dawać większy cień oraz gdy gleba zmęczona jest już uprawą zbóż i soi na tym samym obszarze (stosowanie pełnego płodozmianu z orzechem czarnym jest utrudnione ze względu na juglon – substancję chemiczną ograniczającą wzrost niektórych rośli) zmienia się sposób wykorzystania przestrzeni między drzewami. Z każdym kolejnym rokiem coraz mniej opłacalne staje się stosowanie na coraz bardziej zacienionym przecież obszarze upraw jednorocznych. Po osiągnięciu przez  system około 10 – 15 lat warto wprowadzić do niego jakieś zwierzęta, które będą kontrolować wzrost traw i chwastów.

Alternatywnie można drzewa zabezpieczy osłonkami z plastiku i wprowadzić zwierzęta już w drugim roku uprawy. Jeśli pokusimy się o jeszcze lepsze zabezpieczenie drzew (oprócz osłonek również paliki z siatką) możemy wypas zwierząt zacząć już w roku posadzenia drzew. W pierwszych latach bardzo istotne jest by trawa w promieniu 1,5 metra od posadzonych orzechów była bardzo niska lub nie było jej w ogóle. Można ten efekt uzyskać poprzez:

• uprawę mechaniczną
• opryski herbicydami (wiadomo – mało permakulturowe)
• opryski wrzątkiem/gorącą parą/miotaczem ognia
• wykorzystując zwierzęta

Jeśli chcemy wykorzystać do tego celu zwierzęta, to musimy użyć odpowiednich zwierząt. Odpowiednich rozmiarem do wieku drzew na danym lesie pastwiskowym.  I tak jeśli teren jest dobrze zabezpieczony, to możemy w roku posadzenia drzew wypasać w nim gęsi, indyki czy kury i je wykorzystać do kontroli chwastów. W ciągu następnych kilku lat można wprowadzić jeszcze np. owce, kozy* czy świnie.

Co ciekawe w przeciwieństwie do Polski wypas zwierząt w lasach USA jest polecany przez USDA (ichnie ministerstwo rolnictwa) – około 25% amerykańskich lasów jest spasane przez zwierzęta gospodarcze[1]. Może oni w przeciwieństwie do naszych ustawodawców rozumieją, że zwierzęta gospodarcze lasom nie szkodzą. Szkodzi tylko nieodpowiedni wypas – to jest jednak pojęcie szersze niż wypas zwierząt gospodarczych w lesie. No, ale czego można się po ustawodawcach spodziewać?

*Kozy w systemach agroleśniczych są rozwiązaniem ryzykownym ze względu na ich spryt, mobilność i upodobanie do spożywania drzew i krzewów. Hodująca kozy Ewa z Kresowej Zagrody straciła

m.in. ogródek z kwiatkami i kilka krzewów owocowych

.