Personalizm polski – Wincenty Granat

Personalizm polski, część II/IV – Wincenty Granat

Ks. Wincenty Granat (1900–1979), teolog, filozof, rektor KUL, profesor dogmatyki i przedstawiciel humanizmu personalistycznego, zaszczepił w swoim środowisku myślenie w kluczu osoby. Gdybyśmy chcieli określić proprium myśli antropologicznej ks. Granata, to zaszeregowalibyśmy ją do personalizmu antropologicznego, natomiast cały jego dorobek spina klamra humanizmu personalistycznego. Ks. Granat uważał, że chrześcijaństwo jest propozycją całościowego rozumienia rzeczywistości, gdyż wyrasta z doświadczenia faktu osobowego, jakim była osoba Jezusa Chrystusa – Boga-Człowieka. Nie chciał dlatego rozdzielać teologii od filozofii. Czy to poznanie rozumowe, filozoficzne, czy poznanie teologiczne, korzystające z objawienia – oba typy poznania spotykają się w fenomenie osoby ludzkiej, która jest najdoskonalszym przejawem stworzenia, a zarazem w świetle rozumu jawi się jako byt samopoznający się i wolny, jako podmiot swoich czynów. Nie pomniejszając wartości żadnej z nauk, Granat chciał przekazać równocześnie przesłanie ludzkie i Boże, jak to czyni Ewangelia[15]. Podstawą tego nie była jakaś abstrakcyjna „idea (vel: ideologia) chrześcijańska”, lecz fakt Wcielenia; innymi słowy: treści humanistyczne i teologiczne ze sobą sprzężone na podstawie prawdy chrystologicznego i historycznego objawienia. Dla Granata prawdziwa bliskość z Bogiem nie jest możliwa poza kontekstem innych osób i Kościoła; zatem i teologia prowadząca do spotkania z Bogiem zakłada najpierw spotkanie z żywym człowiekiem, którego nie może przysłonić żadna, nawet najwspanialsza idea[16]. Personalizm chrześcijański dla Granata to wizja rzeczywistości, ukazująca centralną rolę człowieka – z woli Bożej (motyw teologiczny) i ze względu na jego wyjątkowość bytową (motyw filozoficzno-naukowy). Swoje idee zawarł Granat głównie w trylogii: Osoba ludzka. Próba definicji (pierwsze wyd. Sandomierz 1961, drugie wyd. poszerzone Lublin 2006), U podstaw humanizmu chrześcijańskiego (pierwsze wyd. Poznań 1976, drugie wydanie z nadtytułem Fenomen człowieka, Lublin 2007), Personalizm chrześcijański (Poznań 1984). Natomiast idee humanizmu chrześcijańskiego Granat rozbudował w dwutomowej dogmatyce: Ku człowiekowi i Bogu w Chrystusie (Lublin 1972–1974). Pierwsze ze wspomnianych dzieł (Osoba ludzka) zasługuje na szczególna uwagę. Tekst gotowy już w 1951 roku niesie w sobie echo pewnego zmagania światopoglądowego z marksizmem i nurtami ateizującymi tamtego czasu. Granat dokonał próby ustalenia na gruncie realizmu ontologicznego wspólnych płaszczyzn w dyskusji wokół osoby pomiędzy psychologią, etyką i socjologią oraz antropologią filozoficzną. Polemizował on z nowożytną koncepcją osoby, która uwzględnia jedynie wewnętrzność oraz wymiar psychiczny. Osoby nie należy redukować według Niego do samej osobowości psychicznej, społecznej ani tym bardziej do samej świadomości, jak w egzystencjalizmie (G. Marcel).

  Osoba ludzka jest integralną rzeczywistością cielesno-duchową, subsystentną, mającą duszę nieśmiertelną i ponadhistoryczne przeznaczenie. Granat dla uporządkowania terminologii proponuje odróżnianie pojęć „osoby” i „osobowości”. Osoba stanowi podstawę metafizyczną jedności wszystkich cech stanowiących byt człowieka, i nie może być utożsamiona ani z jaźnią, ani z wolą, ani też z ciałem czy charakterem społecznym człowieka. Jego zdaniem psychologia, etyka i socjologia – jako nauki empiryczne – docierają przy pomocy sobie właściwych metod jedynie do opisu osobowości. Opisują więc kolejno: „osobowość psychiczną”, „osobowość etyczną”, i „osobowość społeczną”. „Osobowość” oznacza fundamentalne cechy działaniowe osoby, na których koncentruje się każda z dziedzin: świadomość „ja”, wolność w relacji do wartości, relacyjność i byt społeczny osoby. Granat jednak pokazuje, że osoba jest podstawą metafizyczną dla tych wielkości, jest tajemnicą, która się ujawnia (objawia) w dynamice każdej osoby na drodze jej samorealizacji i tworzenia kultury. Owa dynamika osoby domaga się przyjęcia niezmiennego fundamentu ontologicznego oraz cech istotnych, poprzez realizację których człowiek realizuje się jako osoba. Personalizm integralny jest właśnie konsekwencją w miarę integralnej definicji osoby[17].

  Myśl Granata, która nie od razu spotkała się ze zrozumieniem, dziś stała się nie tylko przedmiotem analiz, ale i źródłem inspiracji dla teologów i filozofów, o czym świadczy rosnąca liczba monografii na temat personalizmu kulowskiego filozofa. Bardzo ciekawą myśl znajdujemy w zakończeniu do Personalizmu chrześcijańskiego. Wyrażając radość z ukazania się encykliki Redemptor hominis, Granat konstatuje, że jego idee zgodne są z ideami zawartymi w tej encyklice. Stwierdzenie to odnosiło się głównie do dwutomowej dogmatyki Ku człowiekowi i Bogu w Chrystusieoraz do książki Personalizm chrześcijański[18]

[15] Zob. Granat, Osoba ludzka…

[16] Tenże, Fenomen człowieka. U podstaw humanizmu chrześcijańskiego, Lublin 2007, s. 171 n.

[17] Tenże, Osoba ludzka…, s. 22.

[18] Personalizm chrześcijański, Poznań 1984, s. 629. (chyba nie było wznowień, szukać w antykwariatach, na aukcjach, w bibliotekach)

~o~

Fragmenty artykułu "Personalizm polski", będącego fragmentami artykułu pt. "Personalizm polski na tle personalizmu europejskiego" ks. dr hab. Krzysztofa Guzowskiego, prof. KUL, zamieszczonego w dziele zbiorowym "Personalizm polski", pod red. M. Ruseckiego, Lublin 2008, ss. 441-468.

Część I – wstęp

Część II – Wincenty Granat

Część III – Karol Wojtyła (Jan Paweł II)

Część IV – Czesław Stanisław Bartnik