Personalizm polski – główni przedstawiciele i ich poglądy

Część I/IV – wstęp.

By wskazać najbardziej znaczące postaci wśród polskich personalistów, należy przyjąć najpierw kryterium formalne, a następnie materialne. Wróćmy zatem do pytania: czym jest personalizm? Wiemy już, że personalizm jest konsekwencją integralnej definicji osoby bądź też wizją wszechświata, w której osoba jest punktem wyjścia i kluczem do rozumienia wszelkich powiązań we wszechświecie.

Wynika z tego, że, personalizm jest zdolny przekształcać świat i samego człowieka poprzez sposób myślenia, jaki kształtuje i twórcze działania, którego jest inspiracją. Warto nadmienić o różnicach pomiędzy „personalizmami”, gdyż termin „personalizm” bywa stosowany w sposób dosyć dowolny. Dokonując koniecznej systematyzacji sposobów rozumienia personalizmu, należałoby wyodrębnić:

1) personalizm jako system – w nim fenomen osoby przyjmuje się za punkt wyjścia, klucz interpretacji wszelkiej rzeczywistości oraz podstawę prakseologii i wszelkich działań zmierzających do przekształcania świata;

2) personalizm antropologiczny – obszar badań jest tu zawężony do antropologii;

3) humanizm personalistyczny – podstawą jest tu aksjologia personalistyczna, uznająca osobę jako najwyższą wartość i podmiot wszystkich wartości; obrona niezbywalnej godności osoby ludzkiej i przysługujących jej praw jest głównym jego motywem;

4) antropologia personalistyczna – stanowi ona określonego systemu, w którym człowiek rozpatrywany jest jako osoba.

Dlatego w sensie ścisłym należałoby stosować termin „personalizm” na oznaczenie systemu, natomiast gdy kategoria osoby jest naczelną kategorią porządkującą daną dziedzinę, należałoby mówić o personalizmie w: socjologii, psychologii, ekonomii, prawie, teologii itp. Można rzec – gdy pełni rolę metody i klucz interpretacyjny. Przyjmując kryterium materialne, powinniśmy nie tylko zwrócić uwagę na ilość publikacji danego autora posiadających personalistyczną specyfikę, lecz także na ilość opracowań dotyczących samej koncepcji, bo to może świadczyć o wpływie, jaki dany myśliciel wywarł na kształtowanie się współczesnych nurtów myśli personalistycznej i powstanie środowisk o tym profilu.

Przyjęcie powyższych kryteriów pozwala wyróżnić na polskiej scenie naukowej i społeczno-kulturowej trzech wybitnych personalistów, a co więcej – twórców szkół personalistycznych: Karola Wojtyłę, Wincentego Granata i Czesława Stanisława Bartnika.

Drugą grupę stanowią twórcy, którzy mieli bądź mają wpływ na jedną z dyscyplin. Na przykład koncepcja ks. prof. Kazimierza Popielskiego jest szeroko podejmowana i rozwijana w obrębie psychologii, Wojciecha Chudego – w pedagogice, ks. Tadeusza Stycznia i Mieczysława Gogacza – w etyce, ks. prof. Mariana Ruseckiego – w obrębie teologii fundamentalnej, Tymona Terleckiego – w obszarze krytyki literackiej, ks. prof. Stanisława Kowalczyka – w obrębie aksjologii, Czesława Strzeszewskiego i ks. prof. Franciszka Mazurka – w katolickiej nauce społecznej, ks. Józefa Tischnera – w aksjologii i w filozofii teatru, o. Jozafata Nowaka – w teologii duchowości; itd. Ojciec Mieczysław Krąpiec budował antropologię personalistyczną w oparciu o tomizm egzystencjalny; podobnie przyjmuje osobę za narzędzie własnej antropologii m.in. Stanisław Grygiel. Prawie każdy ze wspomnianych autorów znalazł następców, którzy kontynuują i rozwijają jego myśl. Coraz większy wpływ zyskuje myśl humanistyczno-społeczna Prymasa Wyszyńskiego, któremu „osoba” jawiła się jako doskonały model filozofii społecznej oraz klucz oceny i wartościowania systemów politycznych, i procesów cywilizacyjnych[14].

[14] Por. K. Guzowski, Personalizm profetyczny prymasa Stefana Wyszyńskiego, w: Prymas Wyszyński a kultura katolicka, red. K. Dybciak, Warszawa 2002, s. 123–161.

~o~

Fragmenty artykułu "Personalizm polski", będącego fragmentami artykułu pt. "Personalizm polski na tle personalizmu europejskiego" ks. dr hab. Krzysztofa Guzowskiego, prof. KUL, zamieszczonego w dziele zbiorowym "Personalizm polski", pod red. M. Ruseckiego, Lublin 2008, ss. 441-468.

Część I – wstęp

Część II – Wincenty Granat

Część III – Karol Wojtyła (Jan Paweł II)

Część IV – Czesław Stanisław Bartnik