Kto nadzorował lot TU154M? Instrukcja HEAD cz.2

Kolejna część omówienia Instrukcji HEAD.

Ponieważ przed chwilą usłyszałem informację, że na biurko Premiera Donalda Tuska trafił raport komisji Millera, osobiście dostarczony tam przez Ministra MSWiA, postanowiłem przyspieszyć publikację kolejnych części mojego omówienia Instrukcji HEAD, nieco skracając analizę jej poszczególnych punktów w odniesieniu do możliwości nadzoru i monitorowania lotu TU154M w dn.10.04.2010 do Smoleńska.

Dlaczego?

Uważam bowiem, że opublikowanie najważniejszych elementów Instrukcji HEAD przed upublicznieniem raportu Millera może się przydać do krytycznej analizy tego raportu przez komentatorów zajmujących się badaniem Tragedii Smoleńskiej. Przechodzę zatem do kolejnej części mojego omówienia:

III. Zakres obowiązków SD i służb oraz osób funkcyjnych w procesie orgaznizacji lotów statków powietrznych o statusie HEAD.

§4. Obowiązki osób funkcyjnych stanowisk dowodzenia COP i ODN. (ODN – Ośrodka Dowodzenia i Naprowadzania)

1. Starszy Dyżurny Operacyjny COP sprawuje nadzór nad działalnością podległych sił i środków wojskowych w zakresie zabezpieczenia lotu statku powietrznego o statusie HEAD w polskiej przestrzeni powietrznej.

2. Do obowiązków St. DO COP należy:

1) stawianie zadań Specjaliscie OKPiRL, KZ OZiNPP i DOP-SzZ ODN zaangażowanym w zabezpieczenie lotów statków powietrznych o statusie HEAD na podstawie otrzymywanych od cywilnych i wojskowych organów SRL informacjo o planowanych lotach

OKPiRL – Ośrodek Koordynacji Poszukiwań i Ratownictwa Lotniczego; OZiNPP – Ośrodek Zobrazowania i Nadzoru Przestrzeni Powietrznej; DOP-SzZ ODN – Dyżurny Obrony Powietrznej – Dzef Zmiany ODN

2) sprawowanie kontroli nad realizacją postawionych zadań i przedsięwzięć związanych z zabezpieczeniem lotu o statusie HEAD

3) znajomość statusu lotnisk, które mogą być wykorzystywane jako lotniska zapasowe dla statku powietrznego o statusie HEAD

4) znajomość stanu i przewidywanych zmian WA (Warunków Atmosferycznych), wystąpienia niebezpiecznych zjawisk pogody i WA zagrażających bezpieczeństwu lotu statku powietrznego o statusie HEAD oraz ograniczeń z nich wynikających

5) monitorowanie przebiegu lotu wszystkich statków powietrznych o statusie HEAD

6) współpraca z KZ ATM (kierownik zmiany) w zakresie zabezpieczenia i obiegu informacji o locie statku powietrznego o statusie HEAD

7) współpraca z Oficerem Operacyjnym Centrum Kierowania BOR w zakresie zabezpieczenia i obiegu informacji o locie statku powietrznego o statusie HEAD

8) w przypadku wystąpienia sytuacji zagrażającej bezpieczeństwu lotu statku powietrznego o statusie HEAD – stawianie stosownych zadań osobom funkcyjnym i pełniącym dyzury na stanowiskach dowodzenia zaangażowanych w zabezpieczenie lotu oraz informowanie Dyżurnej Służby Operacyjnej SZ RP i Oficera Operacyjnego Centrum Kierowania BOR

9) uruchomienie oraz nadzorowanie przebiegu akci ratowniczej w przypadku zaistnienia zdarzenia lotniczego z udziałem statku powietrznego o statusie HEAD

10) informowanie na bieżąco Dyżurnej Służby Operacyjnej SZ RP o przebiegu lotu statku powietrznego o statusie HEAD

4. Do obowiązków Specjalisty OKPiRL należy:

3) prowadzenie nasłuchu na częstotliwości ratowniczej i informowanie St.DO COP o odebranym sygnale niebezpieczeństwa

5) alarmowanie oraz uruchamianie sił i środków systemu ratownictwa lotniczego

5. Kierownik Zmiany OZiNPP COP sprawuje nadzór nad zbiorem i opracowaniem radiolokacyjnej informacji o sytuacji powietrznej.

6.Do obowiązków KZ OZiNPP należy:

1) analiza strefy rozpoznania radiolokacyjnego pod kątem zabezpieczenia przelotu statku powietrznego o statusie HEAD

2) podejmowanie decyzji o włączeniu dodatkowych, niezbędnych środków radiolokacyjnych do zapewnienia ciągłej strefy rozpoznania radiolokacyjnego do zabezpieczenia lotu statku powietrznego o statusie HEAD

3) meldowanie St.DO COP o wykryciu i sledzeniu statku powietrznego o statusie HEAD

4) terminowe wykrycie, identyfikacja oraz śledzenie w swojej strefie odpowiedzialności (Track Production Area) statków powietrznych o statusie HEAD

5) kierowanie rozpoznaniem radiolokacyjnym w celu zapewnienia ciągłości śledzenia statku powietrznego o statusie HEAD przez podległe ODN w ich sektorach odpowiedzialności

6) meldowanie St.DO COP o braku możliwości ciągłego śledzenia statku powietrznego o statusie HEAD przez dostępne środki rozpoznania radiolokacyjnego

8) prowadzenie dokumentacji obiektywnej kontroli lotu OKL statku powietrznego o statusie HEAD

7.Dyżurny Obrony Powietrznej – SzZ ODN nadzoruje zabezpieczenie lotu statku powietrznego o statusie HEAD w sektorze odpowiedzialności ODN.

8.Do obowiązków DOP-SzZ ODN należy:

4) meldowanie St.DO COP o startach, lądowaniach oraz sytuacjach szczególnych statków powietrznych o statusie HEAD

9.Do obowiązków DOP SzZ ODN w zakresie meteorologicznego zabezpieczenia lotów statków powietrznych o statusie HEAD w sektorze jego odpowiedzialności należy:

1) przekazywanie ostrzeżeń o NZP (Niebezpieczne Zjawiska Pogodowe) i WA zagrażających bezpieczństwu lotu do załóg

2) przekazywanie informacji o NZP i WA zagrażających bezpieczństwu lotu do załóg do Starszego Zmiany Dyżurnej CH SZ RP

10. Dyżurny Operacyjny Zespołu Rozpoznania ODN (DO ZR ODN) odpowiada za zbiór i opracowanie informacji radiolokacyjnej w sektorze odpowiedzialności ODN.

11. Do obowiązków DO ZR ODN należy:

2) prowadzenie analizy strefy rozpoznania radiolokacyjnego w celu zabezpieczenia lotu statków powietrznych o statusie HEAD oraz wnioskowanie do KZ OZiNPP o włączenie dodatkowych stacji radiolokacyjnych, jeśli sytuacja tego wymaga

3) terminowe przekazywanie i przyjmowanie od sąsiednich ODN danych dotyczących wykrycia przez własne środki radiolokacyjne statków powietrznych o statusie HEAD oraz potwierdzenie ich przyjęcia z chwilą przekroczenia granicy sektora odpowiedzialności

4) meldowanie DOP-SzZ ODN i KZ OZiNPP o prowadzeniu statków powietrznych o statusie HEAD oraz zapisywanie danych dotyczących przebiegu tego lotu w książce meldunków

12.Specjalista Kierowania Lotnictwem ODN (SKL ODN) odpowiada za proces koordynacji działań prowadzonych z użyciem lotnictwa oraz oraz nadzór nad punktami naprowadzania w sektorze odpowiedzialności ODN.

13. Do obowiązków SKL ODN należy:

2) monitorowanie przelotu statku powietrznego o statusie HEAD

14.Technik Dyżurny krt w ramach zabezpieczniea przelotów statków powietrznych o statusie HEAD wykonuje następujące zadania:

1) włącza dodatkowe środki radiolokacyjne na polecenie otrzymane od DO ZR ODN

2) wykrywa, śledzi i określa charakterystyki statków powietrznych o statusie HEAD

 

OMÓWIENIE.

Schemat blokowy obiegu informacji podczas organizacji lotu statku powietrznego o statusie HEAD jest dołączony do Instrukcji jako Załącznik nr. 3. Wynika z niego, że nadrzędną rolę w takim przypadku sprawuje Dyżurna Służba Operacyjne Centrum Operacji Powietrznych(DSO COP).

Pozostaje ona w stałym kontakcie ze Starszym Zmiany Dyżurnej CH SZ RP (Centrum Hydrometeorologii), kontrolerem TWR (wieży), Dyżurnym Obrony Powietrznej Ośrodka Dowodzenia i Naprowadzania(DOP ODN) oraz zleca odpowiednie działania specjalistom (wg. pkt.2 ust.1), jak również współdziała z Kierownikiem Zmiany Air Traffic Management (KZ ATM), odpowiedzialnym za działanie odpowiednich instytucji w strukturach Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej (PAŻP).

DSO COP jest polskim fragmentem NATO-wskiej CAOC (Combined Air Operations Center) i współpracuje z jej strukturami monitorującymi przestrzeń powietrzną krajów NATO, jak również dowódczymi.

Wg pkt. 2 ust.7 i 8, w przypadku lotu o statusie HEAD, DSO COP ściśle współpracuje z Centrum Kierowania BOR, co na schemacie blokowym nie jest uwidocznione; zwracam również uwagę na pkt.2. ust. 9, który mówi o uruchomieniu akcji ratowniczej w przypadku zaistnienia zdarzenia lotniczego z udziałem statku powietrznego o statusie HEAD.

Przytoczę poniżej kilka informacji ze strony internetowej COP , które wydają się być interesujące:

Dla potrzeb dowodzenia COP wyposażone jest w specjalistyczne systemy wspomagania dowodzenia takie jak zgodne ze standardami NATO systemy ASOC czy ICC, w COP korzysta się również z polskich rozwiązań pod postacią systemu „Dunaj”. Obecnie w strukturze COP oprócz pionów funkcjonalnych centrum znajdują się także jednostki wojskowe są to Ośrodki Dowodzenia i Naprowadzania (ODiN) oraz Centra Koordynacji Operacji Powietrznych (CKOP). Na przełomie roku 2010 i 2011 doszło do reorganizacji w podporządkowanych jednostkach pod COP, rozformowano 21.ODiN z Warszawy, a 31.ODiN z Poznania-Babki przeformowano na Mobilną Jednostkę Dowodzenia Operacjami Powietrznymi.

Do końca 2010 r. były cztery ODN-y:  21 ODN Warszawa, 32 ODN Kraków, 22 ODN Bydgoszcz oraz 31 ODN Poznań; dzieliły one Polskę na cztery sektory odpowiedzialności, których podział można zobaczyć na str. 9 w  Instrukcji  funkcjonowania powszechnego systemu ostrzegania wojsk oraz ludności cywilnej o zagrożeniu uderzeniami z powietrza wydanej przez MON w 2009 r.  Wynika z tego dokumentu, że lot TU154M w dn.10.04.2010 do Smoleńska znajdował się w strefie odpowiedzialności 21 ODN Warszawa, który to, jak wspomniałem wyżej, z końcem 2010 r. został rozformowany.

Jak działa taki ODN? Proszę zajrzeć do relacji, niestety, nie najnowszej, w polityka.pl z dn. 30.03.2002 r., z której przytaczam kilka ciekawych fragmentów:

Jedną ze ścian zajmują dwa wielkie ekrany. Na pierwszym wyświetlany jest obraz sytuacji w ruchu lotniczym nad Polską i w jej najbliższym otoczeniu, a na drugim, już o wiele dokładniej, to co akurat lata nad północno-wschodnią ćwiartką Polski (mniej więcej od Helu po Terespol), czyli w sektorze odpowiedzialności 21 ODN.

W półmroku widać kilkadziesiąt stojących w rzędach monitorów. Przed co drugim siedzi, śledząc wskazania komputera, operator z oficerskim lub podoficerskim stopniem. Podzieleni są na zespoły. Pierwszy to Zespół Rozpoznania Radiolokacyjnego, którego zadaniem jest tworzenie tzw. RAP, jak w natowskim nazewnictwie określa się uogólnioną (i podaną w czasie rzeczywistym) informację o sytuacji w powietrzu (Recognize Air Picture). RAP powstaje z informacji przesyłanych do Pyr ze sprzężonych z ODN wojskowych radarów dalekiego zasięgu rozwiniętych na „ścianie wschodniej” Polski i radarów cywilnego ruchu lotniczego.Wkrótce będą tu też docierać informacje zebrane przez radary z innych państw, przez stacje radiolokacyjne Marynarki Wojennej, a w przyszłości nawet i to, co dostrzegą natowskie samoloty systemu wczesnego wykrywania i naprowadzania AWACS. (…)

Jak daleko sięgają nasze radary? – Naszym zadaniem jest obiekt wykryć i potem zidentyfikować – zdawkowo odpowiada ppłk Sieczkowski. Z fachowej prasy wiadomo, iż produkowane w Polsce radary mają zasięg ponad 350 km w przód i 40 km w górę. Potrafią jednocześnie śledzić 150 obiektów oraz trasy ich lotu.

Lot TU154M w sektorze odpowiedzialności 21 ODN wg zapisów z Instrukcji HEAD (pkt. 7 do 13), musiał być monitorowany i nadzorowany; jest też bardzo prawdopodobne, że informacjami tymi dysponowała na bieżąco centrala CAOC w Ueden, mając zapewne techniczne możliwości śledzenia tego lotu. 

Jak daleko sięga rozpoznanie radiolokacyjne wschodnich rubieży NATO? Prawdopodobnie jest to ok. 400 – 500 km, ale dokładne informacje na ten temat są zapewne ściśle strzeżoną tajemnicą. W każdym razie stacje radiolokacyjne dalekiego zasięgu już funkcjonują, o czym mozna przeczytać chociażby w tej  informacji MON na dziesięciolecie naszego udziału w NATO:

W 2007 r. uruchomiono trzy posterunki radiolokacyjne typu Backbone, wyposażone w polskie radary typu N-12M. (…) Trwają prace nad wdrożeniem do eksploatacji trzech posterunków radiolokacyjnych typu Backbone z urządzeniami RAT-31DL.
 

Jeśli chodzi o rozformowanie 21 ODN, to ma ono wynikać z doskonalenia funkcjonowania elementów WSD, wg Polska Zbrojna z dn. 27.07.2010:

(…) W zakresie dowodzenia, łączności i informatyki główny wysiłek ukierunkowany jest na doskonalenie funkcjonowania elementów Wojennego Systemu Dowodzenia na wszystkich poziomach i szczeblach dowodzenia Sił Powietrznych. Priorytetem jest przygotowanie personelu funkcyjnego Centrum Operacji Powietrznych oraz 21 ODN do realizacji zadań w nowych uwarunkowaniach po przejęciu przez COP dotychczasowych funkcji i zadań rozformowywanego 21 ODN (…)

Czy 21 ODN wypełniał w dn.10.04.2010 r. swoje zadania związane z Instrukcją HEAD?

Niestety, praktycznie nie można znaleźć żadnych informacji na ten temat. Brak tych informacji w zasadzie mnie nie dziwi (struktury wojskowe, informacje tajne, brak zainteresowania dziennikarzy lub też trudność ze zdobyciem przez nich informacji), choć mam nadzieję, że w raporcie komisji Millera te kwestie nie zostaną zupełnie pominięte z co najmniej kilku powodów:

– powinna być zapisana godzina startu TU154M w dn. 10.04.2010 (pkt.8.ust.4)

– powinno zostac odnotowane w książce meldunków prowadzenie lotu TU154M w dn.10.04.2010 w sektorze odpowiedzialności 21 ODN (pkt.11 ust.4)

– Specjalista Kierowania Lotnictwem ODN powinien monitorować lot Tupolewa w dn.10.04.2010; do którego punktu przestrzeni powietrznej to robił? (pkt.13.ust.2)

Nie znalazłem też niestety informacji, kiedy była wydana decyzja o rozformowaniu 21 ODN z końcem 2010 r. i przejęciu jego zadań przez COP, choć zapewne podpisał ją Minister Obrony Narodowej Bogdan Klich, intensywnie "reformujący" polską armię od momentu przejęcia władzy w Polsce przez Platformę Obywatelską.

Jeśli ktoś jest bardziej zainteresowany, jak wyglądają kwestie zobrazowania przestrzeni powietrznej oraz jakie są poszczególne elementy systemu dowodzenia obroną powietrzną, polecam artykuł z militarium.net z dn. 17.02.2008. Aby Państwa zachęcić, zacytuję fragment tego artykułu:

Obecne możliwości CRR-20 to:

• sterowanie zobrazowaniem informacji o sytuacji powietrznej;
  
• wytworzenie informacji RAP w postaci 300 tras obiektów powietrznych na obszarze 600×600 km w oparciu o dane z 24-32 SAP i LAP;
  
• identyfikacja tras obiektów powietrznych – odbiór i zobrazowanie 2000 tras z własnych SAP i LAP, 1000 tras z sąsiednich centrów;
  
• zobrazowanie 500 planów lotów;
  
• przekazywanie RAP do innych elementów systemu;
  
• kierowanie środkami rozpoznania.
  

CRR-20 wyposażone jest w uniwersalne zautomatyzowane stanowiska pracy, komputery komunikacyjne, serwery i macierze dyskowe baz danych, serwery obliczeniowe i rejestracji, system autonomicznego węzła dostępu (łączności). Obiekty CRR-20 są zainstalowane w stacjonarnych pomieszczeniach umocnionych. Obecnie Siły Powietrzne posiadają pięć CRR-20 – cztery zainstalowane w ODN-ach i jeden w COP.

Powrócę na koniec omówienia tego rozdziału do informacji medialnych zapewne już Państwu znanych, ale wartych przypomnienia, szczególnie w kontekście możliwości pojawienia się nowych faktów w tej materii, o ile oczywiście raport komisji Millera rzeczywiście zostanie opublikowany w całości.

Omówię je w skrócie, w zasadzie koncentrując się na końcowych wnioskach z tych publikacji wynikających:

Artykuł w  Nowym Dzienniku z dn.25.03.2011:

(…) służby dyżurne COP nie zdążyły zareagować. Wprawdzie one same nie mogą ingerować w przebieg lotu o statucie "HEAD" i nie mają łączności z samolotem, ale w razie zagrożenia powinny złożyć stosowny meldunek dowódcy COP czy nawet dowódcy Sił Powietrznych. Jak ustaliliśmy, 10 kwietnia 2010 roku tak się nie stało, gdyż ppłk Jarosław Z., starszy dyżurny zmiany dyżurnej COP, nie zdołał na czas zweryfikować otrzymanych informacji oraz przygotować meldunku dla swojego przełożonego, zawierającego alternatywne rozwiązania. Generał dywizji Zbigniew Galec, dowódca COP, był niepokojony dopiero informacją o kłopotach Tu-154M przy lądowaniu i to on zaakceptował pomysł ppłk. Z., by informacji na temat losów samolotu szukać u płk. Ryszarda Raczyńskiego, szefa 36. SPLT. Ten potwierdził fakt katastrofy. Informację o tragedii otrzymał od pilotów Jaka-40. Wiadomość została przekazana do "operacyjnych" BOR, którzy równolegle od swoich ludzi z Katynia otrzymywali już niepokojące meldunki.

Artykuł we Wprost z dn. 02.11.2010:

W 57 tomach akt śledztwa smoleńskiego, do których dotarł „Wprost”, znajdują się stenogramy rozmów polskich oficerów dyżurnych monitorujących lot tupolewa.Wynika z nich, że nawet kilkanaście minut po zderzeniu samolotu z ziemią w Warszawie szukano jeszcze na mapie lotnisk zapasowych.

Świetne opracowanie "Centrum Operacji Powietrznych" przygotowane przez amelka222 z salonu24:

9. Ostatnie: czy służby COP w dniu 10. kwietnia rano w ogóle działały? Czy też ludzie tu zatrudnieni po prostu w sobotni poranek przyszli ot, tak sobie, do pracy… Może tak spokojnie przyszli, bo główny ciężar odpowiedzialności za możliwe komplikacje spadał na zmianę, która przed 8:20 kończyła swoją pracę?

Przypomnę również moje wnioski z notki "Próbne podejście i lotniska zapasowe" dotyczące COP:

1. Centrum Operacji Powietrznych nie monitorowało prawidłowo lotu TU154M 101 w dniu 10.04.2010

2. Centrum Operacji Powietrznych nie brało udziału w ustaleniach ani dotyczących lotniska zapasowego , ani najprawdopodobniej nie miało pojęcia o próbnym podejściu Tupolewa do lądowania w Smoleńsku.

3. Centrum Operacji Powietrznych rozważało jako lotniska zapasowe, poza Mińskiem i Witebskiem (które było nieczynne, co dyżurny w COP wiedział), również… Moskwę i … Briańsk

Na sam koniec omówienia §4."Obowiązki osób funkcyjnych stanowisk dowodzenia COP i ODN" dodam jeszcze od siebie nastepujące pytania, na które chciałbym poznać odpowiedź od oficjalnych instytucji zajmujących się tzw. "śledztwem" w sprawie Tragedii Smoleńskiej:

– jaka była znajomość statusu lotnisk zapasowych przez Starszego Dyżurnego Operacyjnego COP w dn.10.04.2010 w czasie lotu TU154M do Smoleńska i na podstawie jakich oraz od kogo otrzymanych informacji była ona powzięta? (pkt.2.ust.3)

– w jaki sposób Starszy Dyżurny Operacyjny COP monitorował lot Tupolewa tego dnia? (pkt.2 ust.5)

– w jaki sposób w dn.10.04.2010 odbywała się współpraca St. DO COP z Oficerem Operacyjnym Centrum Kierowania BOR w zakresie zabezpieczenia i obiegu informacji o locie TU154M do Smoleńska? (pkt.2.ust.7)

– czy KZ OZiNPP wypełniał swoje obowiązki wynikające z pkt.6, a w szczególności, czy zameldował St.DO COP o braku możliwości ciągłego śledzenia statku powietrznego o statusie HEAD przez dostępne środki rozpoznania radiolokacyjnego? (pkt.6.ust. 6)

– czy Technik Dyżurny krt w ramach zabezpieczniea przelotów statków powietrznych o statusie HEAD śledził i określał w dn.10.04.2010 charakterystykę statku powietrznego o statusie Head, którym był w tym dniu TU154M lecący na do Smoleńska? (pkt.14. ust.2) 

Będę bardzo wdzięczny za Państwa komentarze dotyczące tej części Instrukcji HEAD oraz ewentualnie zwrócenie uwagi na wszystkie punkty, które Państwa zdaniem wymagałyby jeszcze pogłębionej analizy.