Bez kategorii

Grzegorz Grabowski: 170. rocznica urodzin Marii Konopnickiej – Synteza polskości

07/07/2012

741 Wyświetlenia

0 Komentarze

38 minut czytania

Przypominamy tekst Grzegorza Grabowskiego na 170 rocznicę urodzin wyśmienitej polskiej poetki Marii Konopnickiej.

W połowie listopada 1908 roku w krakowskim miesięczniku „Przodownica”[1] ukazał się po raz pierwszy drukiem tekst „Roty” Marii Konopnickiej. Był to – jak pisała później Autorka – „wiersz napisany dla Wielkopolski” i zarazem „rota przysięgi na wierność Ojczyźnie”. Jej narodziny wiązały się ściśle z rosnącym oporem Polaków przeciwko polityce wywłaszczenia i wynarodowienia ludności polskiej w zaborze pruskim. W styczniu 1910 r., dzięki muzyce Feliksa Nowowiejskiego, wiersz przekształcił się w pieśń, a po jej prawykonaniu na odsłonięciu pomnika grunwaldzkiego w Krakowie (15 lipca 1910) „Rota” stała się siódmym (!) hymnem narodowym Polaków.

Mimo olbrzymiej popularności we wszystkich dzielnicach rozbiorowych – rosnącej w czasie wojny światowej i w Polsce niepodległej – „Rota” Konopnickiej i Nowowiejskiego nie została nigdy oficjalnym hymnem państwowym.

W 1927 roku władze sanacyjne arbitralnie uznały za takowy „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech”, ułożoną przez rewolucjonistę-kryptomasona[2] i sławiącą formację, której „polityczne i militarne znaczenie działania było niewielkie, nawet propagandowo raczej nikłe” (Jerzy Łojek).

Wbrew woli Piłsudskiego i zdominowanych przez masonerię, sanacyjnych rządów, to właśnie „Rota” pozostała hymnem katolickiej Polski i jej wiernego ludu, ciemiężonego okrutnie, lecz trzymającego się polskości na przekór wszystkim XX-wiecznym okupantom, fałszywym przyjaciołom i prawdziwym wrogom.

Przeciw odwiecznemu wrogowi

Agaton Giller, jeden z przyszłych przywódców powstania styczniowego, odbywał w latach pięćdziesiątych XIX wieku karę zesłania na Syberii. I napotkał tam – gdzieś hen, w zabajkalskiej krainie – wieloletniego legendarnego zesłańca, Piotra Wysockiego. Według relacji Gillera, dawny bohater Nocy Listopadowej niezwykle dużo teraz czytał i dużo rozmyślał na tematy historyczne. Poglądy niegdysiejszego antyrosyjskiego radykała były już raczej jednoznaczne: „Niemców uważa za niebezpieczniejszych dla nas niż Moskali – pisał Giller – nie nazywa ich Niemcami, lecz Dajczerami i ze smutkiem przypomina, ile to już milionów Polaków nad Elbą i Odrą mieszkających wynarodowili.”

Po upadku powstania styczniowego (którego zamysł Wysocki potępił i przystąpienia do niego odmówił), antypolskie represje dotknęły nie tylko mieszkańców zaboru rosyjskiego. Już wkrótce zagrożona została też polskość ziem znajdujących się pod pruskim zaborem. Pretekstem do rozpoczęcia bismarckowskiej polityki „kulturkampfu”, czyli polityki przekształcania ludności polskiej w „Prusaków mówiących po polsku” stało się zjawisko „cofania się niemczyzny” (Der Rueckang des Deutschtums), spowodowane tzw. „ostfluchtem” – przemieszczaniem się niemieckiej ludności zaboru pruskiego na zachodnie, uprzemysławiające się gwałtownie obszary Niemiec, a także napływem do wschodnich prowincji pruskich tanich polskich robotników z Królestwa Polskiego i Galicji. Zauważono, że w latach 1871-1885 przyrost ludności polskiej w prowincji poznańskiej był kilkakrotnie większy niż przyrost ludności niemieckiej: przybyło 22,3 tys. Niemców i aż 109,6 tys. Polaków. Towarzyszyło tym zjawiskom budzenie się polskiej świadomości narodowej nawet na terenach uważanych już za zniemczone, co było dla Niemców dzwonkiem alarmowym, zwłaszcza wobec istniejących napięć politycznych w Europie i perspektywy wojny z Rosją, sprzymierzoną od początku lat 90. z Francją. Dla Bismarcka było rzeczą oczywistą, że żywioł polski obróciłby się w razie takiej wojny przeciwko niemieckiemu zaborcy, co mogłoby zniweczyć dotychczasowe wysiłki germanizacyjne i naruszyć niemiecki stan posiadania na Wschodzie.

Terytoria odzyskane od Niemców po traktacie wersalskim.

Niemiecki filozof, Eduard Hartman[3], sformułował wobec tego w 1885 r. prosty wniosek: „musimy wykorzenić („ausrotten”) słowiańszczyznę w naszych granicach”, zaś cesarz Wilhelm I zapowiedział na początku 1886 r. podjęcie nadzwyczajnych kroków mających „zabezpieczyć interesy zagrożonej ludności niemieckiej na kresach wschodnich”. W pierwszej kolejności wydalono z tych obszarów większość Polaków nie posiadających obywatelstwa pruskiego, a więc głównie owych „najtańszych i najmniej wymagających” polskich najemników. W kwietniu 1886 r. cesarz zatwierdził bismarckowską „Ustawę dotyczącą popierania niemieckiego osadnictwa w prowincjach Prus Zachodnich i Poznania”. Jej germanizacyjne cele miała realizować specjalna Komisja Kolonizacyjna dla Prus Zachodnich i Poznańskiego, na której czele stanął Robert Zedlitz und Tritzschler, prezes prowincji poznańskiej.

Komisja Kolonizacyjna otrzymała olbrzymie sumy pieniędzy na swoją działalność i zakupiła od Polaków w latach 1886-1889 około 42,2 tys. hektarów ziemi, z czego większość nabyto w drodze dobrowolnych umów. Wzrost cen na ziemię zachęcał, na szczęście, również samych Niemców do pozbywania się gospodarstw, jednakże władze niemieckie były zdeterminowane i powiększały systematycznie fundusz Komisji Kolonizacyjnej, a także utworzony w 1897 roku „fundusz dyspozycyjny naczelnych prezesów (prowincji) celem popierania i wzmocnienia żywiołu niemieckiego w prowincji poznańskiej i Prusach Zachodnich, tudzież w regencji opolskiej”. Fundusz dyspozycyjny miał umocnić niemczyznę w miastach zaboru, ponieważ np. w Poznańskiem odsetek polskiej ludności miast wzrósł w l. 1861-1895 z 32,8 proc. do 44,5 proc. ogółu ich mieszkańców. Zaczęto więc otaczać wiele wytypowanych miast łańcuchami nowych wsi niemieckich, które tworzono na gruntach wykupionych z rąk Polaków i zaludniano własnymi osadnikami.

Hasło połączenia wysiłków germanizacyjnych w miastach i na prowincji wysunęli jako pierwsi członkowie tzw. Hakaty, czyli powstałego w 1894 r. Niemieckiego Towarzystwa Marchii Wschodniej (Deutscher Ostmarkenverein), skupiającego wkrótce kilkadziesiąt tysięcy aktywistów z całych Niemiec. Prym w Ostmarkenverein wiedli nie tylko junkrzy pruscy, lecz również urzędnicy państwowi, profesorowie, nauczyciele i przedsiębiorcy – przedstawiciele elit, które pchnęły naród niemiecki w tragedię pierwszej światowej wojny. Swą nazwę wzięła Hakata od nazwisk jej twórców: von Hansemanna, Kennemanna i von Tiedemanna (nb. wnuk tego ostatniego, Hans von Herwarth, przekazał Amerykanom treść tajnych postanowień paktu Ribbentrop-Mołotow w kilka godzin po ich podpisaniu). Hakatyści podsycali antypolskie nastroje i domagali się od rządu radykalnych posunięć. Za ich namową dokonano w 1904 r. nowelizacji ustawy osadniczej i odtąd chłopi nabywający parcele nie mogli stawiać na własnej ziemi budynków bez uzyskania zgody władz administracyjnych (casus Drzymały).

Niemieckie pomysły na wykorzenienie polskości zaczęły jednak przynosić odwrotne skutki: w latach 1886-1894 wzrosła znacznie liczba polskich gospodarstw w prowincjach, które poddawano akcji kolonizacyjnej, zaś w latach 1896-1904 polska własność ziemi zwiększyła się w zaborze pruskim o 59,1 tys. hektarów. Mimo zaostrzonej polityki narodowościowej odsetek ludności niemieckiej w Poznańskiem zmalał z 39,8 proc. (1890) do 38,5 proc. w roku 1905. W odpowiedzi na zakaz używania języka polskiego na lekcjach religii (1900) doszło w latach 1901-1903 do wielu protestów dzieci i rodziców, a w latach 1906-1907 strajki szkolne objęły niemal cały zabór i dziesiątki tysięcy uczniów.

Widząc co się dzieje, Niemcy uciekli się do najdrastyczniejszych metod. W listopadzie 1907 roku kanclerz von Buelow przedstawił projekt hakatystowskiej ustawy pt. „O środkach wiodących do wzmocnienia żywiołu niemieckiego w prowincji poznańskiej i Prusach Zachodnich”. Przewidywał on przymusowy wykup polskich majątków ziemskich, wytypowanych uznaniowo przez władze Komisji Kolonizacyjnej. Po burzliwej debacie, zaaprobowały ten „fakt wprost niesłychany, urągający cywilizacji, prawu i sprawiedliwości” (H. Sienkiewicz) obie izby niemieckiego parlamentu (16 stycznia – 3 marca 1908 r.). W listopadzie 1907 roku wniesiono także pod obrady parlamentu Rzeszy projekt ustawy o stowarzyszeniach, który wprowadzał przymus używania języka niemieckiego podczas publicznych zgromadzeń. Ustawa ta została przyjęta w kwietniu 1908 roku. Ignacy Daszyński powiedział o tych aktach, że „Ustawa pierwsza (wywłaszczeniowa) ma zrobić naród nasz bezbronnym, (a) druga chce uczynić go niemym”. Działania te wywołały gwałtowny sprzeciw Polaków.

„Przodownica” nr 11/1908.

W tych dramatycznych okolicznościach narodziła się „Rota”. Maria Konopnicka napisała ją na przełomie 1907/1908 roku we wsi Istebna (lub we wsi Bystra) na Śląsku austriackim. Tekst „Roty” opublikowano po raz pierwszy w połowie listopada 1908 r. w krakowskim miesięczniku „Przodownica”, wydawanym przez Marię Siedlecką dla kobiet wiejskich. Załączona dedykacja: „Ludowi śląskiemu – Maria Konopnicka” i dopisek redakcji: „Wiersz ten napisała i przeznaczyła znana poetka umyślnie dla >Gwiazdki Cieszyńskiej<, chcąc podnieść ducha narodowego w Polakach przechodzących obecnie ciężkie chwile.” – były nawiązaniem do krwawych starć polsko-niemieckich, do których doszło latem 1908 r. w austriackim Cieszynie. W pierwotnym jednak zamyśle „Rota” była adresowana do mieszkańców Wielkopolski i stanowiła poetycką odpowiedź na wieloletnie, zaprogramowane niszczenie polskości przez Prusaków.

Inteligencja polska szybko doceniła ładunek polskości zawarty w „Rocie”. Przedrukowały ją gazety wydawane w kraju i na obczyźnie, a masową popularność osiągnęła jako pieśń wszechpolska jeszcze przed wybuchem I wojny światowej. Niosąc pod strzechy przykazania obrony ziemi, mowy i Ducha – wskazywała najprościej i najlepiej główne cele dla narodu polskiego w okrutnym XX wieku.

Komu zawadzała „Rota”?

O polskości inteligencji w 1918 r. przesądzało coś więcej, aniżeli ponoszone w czasie wojen ofiary: była to miłość, przywiązanie do ziemi ojczystej! To właśnie ów silny, częstokroć jeszcze bezpośredni związek dużej części naszych ówczesnych elit ze wsią, z tradycją życia i pracy na ziemi przesądzał w praktyce o tym, że była to istotnie autentyczna warstwa przywódcza. Jej patriotyczni przedstawiciele posiadali nie tylko solidne wykształcenie, lecz mieli także swoje naturalne zaplecze i bronili świadomie czegoś konkretnego – bronili Narodu zakorzenionego mocno we własnej ziemi i uparcie strzegącego każdego skrawka terytorium odziedziczonego po przodkach.

W kraju, w którym zdecydowana większość współrodaków żyła z ziemi i dla ziemi, zadanie stojące przed każdym wykształconym Polakiem było jasne i oczywiste: „Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród”! Właśnie dlatego potrzebne były polskie uniwersytety, potrzebna była myśl państwowa, inteligencja i… Niepodległa Polska. Same elity, ich „jedność ideowa” czy wręcz partyjna, ich „syntezy” koncepcji państwowotwórczych – nie były żadnym rzeczywistym celem dla polskiego Narodu. Celem tym była własna ziemia: ta, którą orano, i ta, na której stały domy, fabryki i kościoły. Maria Konopnicka rozumiała to doskonale.

Jako autentyczna przedstawicielka „postępowej”, a nawet antyklerykalnej (choć głęboko wierzącej) części inteligencji polskiej z przełomu XIX i XX wieku, poetka stanęła w końcu na gruncie kiełkującej idei katolicko-narodowej i stała się sztandarową postacią obozu polskiego. Albowiem „W myśl ideologii wczesnej Narodowej Demokracji w chłopie polskim widziano ostoję narodowego bytu, kładąc równocześnie nacisk na niemilitarne, niepowstańcze metody organizowania walki z zaborcą, głównie zresztą niemieckim, przed którym – wtedy właśnie, gdy Konopnicka pisała 'Rotę’, ostrzegał Roman Dmowski w głośnej książce 'Niemcy, Rosja a kwestia polska’. „Rota” zyskała sobie olbrzymią popularność „w całym społeczeństwie bez względu na polityczne podziały (…) była śpiewana przez niepodległościowców zarówno endeckiej, jak i socjalistyczno-piłsudczykowskiej proweniencji. (…) gdybyśmy spróbowali odtworzyć atmosferę schyłku roku 1918, kiedy społeczeństwo zrzucało więzy okupacji niemieckiej, ujrzelibyśmy zjawisko nieoczekiwane: Niepodległość zdobywali Polacy z 'Rotą’ na ustach.” (A. Romanowski, „Rota” – Pieśń Niepodległości, „Pamiętnik Literacki” nr 2/1987).

I dopiero w tej niepodległej Drugiej Rzeczpospolitej „ze wszystkich stron, z podziwu godną jednomyślnością, zaczęto piętnować frazę 'Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz’ " zaś „W Polsce sanacyjnej 'Rota’ nie cieszyła się na ogół szczególnymi względami (…) Wacław Kostek-Biernacki oficjalnie zakazał śpiewania 'Nie rzucim ziemi’ w swym 38 pułku piechoty. Stanisław Rostworowski (bohater spod Rokitny, a w przyszłości generał AK) deklarował w roku 1930 na łamach Polski Zbrojnej: 'Armia także nie chce Roty!’ (…) Z kolei opozycja rewanżowała się żarliwym kultem 'Roty’ : w dalszym ciągu była ona pieśnią szczególnie bliską Narodowej Demokracji i stronnictwom ludowym. Rzecz jednak charakterystyczna: ci ludowcy, którzy współpracowali z rządami Piłsudskiego, przyłączyli się do krytyki 'Roty’.” (tamże)."
Eugeniusz Małaczewski (1897-1922), potomek rodziny drobnoszlacheckiej z okolic Humania, był ochotniczym żołnierzem armii rosyjskiej (1915), dowódcą kompanii w 3. dywizji I Korpusu gen. Dowbor-Muśnickiego, a od stycznia 1918 r. żołnierzem III Korpusu Polskiego w Rosji. Po rozbrojeniu tej ostatniej formacji przez Austriaków, Małaczewski został aresztowany i skazany na rozstrzelanie przez bolszewików. Wyrwawszy się śmierci, dotarł do Archangielska i tam, w szeregach walczących z Armią Czerwoną „murmańczyków”, zastała go wieść o Niepodległości. I oto, w jego „Koniu na wzgórzu” (1921), czytamy: „z gardzieli założonych szlochem szczęścia wyrwała się – razem u wszystkich – pieśń zrodzona w godzinie najgłębszej niedoli narodu. Jej znana melodia jest posępna jak psalm nieszporny. Lecz pieśń, oskrzydlona bezdennym zapałem młodych dusz, brzmiała fanfarami, jakich w sobie nie ma nawet płomienna >Marsylianka<. A słowa: Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz! rozległy się pełnią takiego triumfu, a zarazem groźby niezłomnej, że zdało się, iż po nich nastąpi coś wspaniałego (…) – tyle potęgi ducha zalewało śpiew i – wyszarpnęło się zeń, jak z pochwy wylata nagi jasny miecz.”

W roku 1933 Hakatę zastąpił Związek Niemieckiego Wschodu (Bund Deutscher Osten) – antysłowiańska polityka Hitlera stała się faktem.

Tryumf – groźba niezłomna – potęga ducha – nagi miecz… – komuż to mogło przeszkadzać w Polsce Niepodległej? (nie licząc, rzecz jasna, polskich Niemców). Pierwszym takim osobnikiem był podobno artysta rzeźbiarz, Ludwik Puget-Puszet, który jeszcze w roku 1918 wydał za własne pieniądze broszurę: „Przeciw >Rocie< Konopnickiej”. Zaatakował w niej zwłaszcza słowa: „Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz”, wołając z pasją: „I my to śpiewamy? Mamy to śpiewać jako hymn narodowy, z głową odkrytą, w skupieniu i świętym szacunku? (…) Wstyd i oburzenie zalewają człowieka, gdy się słucha tej pieśni”. – W roku 1942 Ludwik Puget został aresztowany przez gestapo w krakowskim Domu Plastyków, a w rok potem Niemcy przynieśli go na noszach pod oświęcimski mur śmierci i rozstrzelali…

W roku 1921, Tadeusz Boy-Żeleński (kolega Pugeta z kabaretu „Zielony Balonik”, późniejszy profesor literatury francuskiej i kandydat do Wielkiej Loży Narodowej w Warszawie) wypowiedział się o niemieckim „pluciu w twarz” następująco: „Nigdy nie mogłem słuchać tego ustępu pieśni bez najwyższej przykrości i niesmaku.” (Nicht spucken. Nieśmiały głos dobrego Polaka, „Czas” nr 248/1921). W dniu 11 listopada 1939 roku, owi potraktowani przez Konopnicką z „niesmakiem” Niemcy przeprowadzili obławę w podwarszawskiej Zielonce i zatrzymali, a następnie zamordowali w pobliskim lesie 11 harcerzy w wieku szkolnym. Pretekstem był wywieszony nocą plakat z napisem: „Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz i dzieci nam germanił”. W półtora roku później Niemcy zgładzili również nieszczęsnego Boya…

Jesienią 1926 roku rozpoczęła się kampania medialna elitarnego, konserwatywnego dziennika „Słowo”. W jej wyniku władze miejskie Wilna musiały zastąpić odgrywaną dotąd z wieży katedralnej melodię „Roty” jakimś bardziej tolerowanym hejnałem. Profesor Stanisław Cywiński (nauczyciel Cata-Mackiewicza, Miłosza i Gołubiewa, wykładowca USB i członek PAU) przychylił się wówczas do zdania, że śpiewanie o pluciu nam w twarz przez Niemców „jest absolutnie niedopuszczalne”, a w październiku 1939 r. – w konsekwencji wspólnej, niemiecko-sowieckiej agresji na Polskę – został aresztowany i zmarł po półtora roku w szpitalu więziennym w Kirowie (ob. Wiatka).

Z kolei w styczniu 1927 roku polski Urząd Wojewódzki w Katowicach zakazał śpiewania „Roty” w niektórych placówkach szkolnych na Śląsku (w tzw. szkołach mniejszościowych). W dniu 5 września 1939 roku Michał Grażyński (doktor filozofii i praw, wojewoda śląski od 1926 r.) mianowany został ministrem propagandy i urządził w Warszawie konferencję prasową, po której „stolicę ogarnęła panika i trwała przez trzy dni” (J. Ślaski, Polska walcząca, Warszawa 1990, s. 98). Eks-wojewoda śląski uciekł z kraju jeszcze przed kapitulacją Warszawy, obawiając się niemieckiej zemsty m.in. za… anulowanie zakazu „Roty” w kwietniu 1928 roku.

W roku 1930 oficerowie WP – jak już była mowa – wyrażali niechęć do „Roty” na łamach „Polski Zbrojnej”, której wydawcą był do śmierci w sierpniu 1928 r. piłsudczyk Maciej Kuhnke, absolwent Szkoły Handlowej Kronenberga, były kierownik Wydziału Finansowego Komendy Naczelnej POW, „uczestnik najbardziej konspiracyjnych zebrań obozu niepodległościowego – odbywały się w jego mieszkaniu” (Hass), wieloletni członek Zarządu Głównego Związku Strzeleckiego, a po 1922 r. członek honorowy POW. A zarazem… wybitny mason, członek tzw. Rady Najwyższej 33. i ostatniego stopnia Obrządku Szkockiego Dawnego i Uznanego na Polskę, skarbnik Wielkiej Loży Narodowej w Warszawie (Hass).

Ppłk Stanisław Rostworowski (późniejszy generał „Odra”), który pozwolił następcom (uczniom?) Kuhnke’go na wykorzystanie autorytetu polskiego oficera do dyskredytowania „Roty”, był w III Powstaniu Śląskim szefem sztabu wojsk polskich, a od maja 1942 r. „jednym z najwybitniejszych dowódców armii podziemnej w kraju”. W roku 1944 Rostworowski został aresztowany w Krakowie przez Gestapo i zakatowany na śmierć w trakcie beznadziejnej bójki z przesłuchującymi go Niemcami (Ślaski, s. 918).

Jak pisał na początku lat 30. Stanisław Pigoń (O „Rocie” Marii Konopnickiej – słowa spokojne, „Kurier Poznański” nr 592/1931), pieśń „Nie rzucim ziemi…” była „źle słyszana” przez sanacyjne czynniki decyzyjne i „wypychana” ze śpiewników dla młodzieży i z oficjalnych uroczystości. Pułkownik Kostek-Biernacki – który „wypchnął” skutecznie „Rotę” z podległego mu pułku piechoty – również nie uniknął konieczności przystąpienia do dziejowego „egzaminu”: „Po rozpoczęciu działań wojennych (w 1939 roku) został on powołany na stanowisko ministra, z powierzeniem mu funkcji głównego komisarza cywilnego przy Głównej Kwaterze Naczelnego Wodza. Z tej nominacji nic nie wyniknęło, prócz tego, że przekreśliła ona nadzieje na utworzenie rządu zjednoczenia narodowego.” (Ślaski, s. 106). Osławiony piłsudczyk-sadysta („lubujący się – jak zapisał Witos – w okrucieństwie i krwi”) „funkcji nie objął, niczego nie osiągnął i wkrótce znalazł się w Rumunii. Ci, których miał organizować do przeciwstawienia się najazdowi, uczynili to sami” (tamże).

Polityka propolska odpowiedziała Niemcom hasłem jedności słowiańskiej.

Zwycięstwo „Roty”

Epilog bojów o „Rotę” dopisało samo życie. Potomkinie Konopnickiej – żony oficerów 9. pułku ułanów w Trembowli (woj. tarnopolskie) – zostały deportowane w 1940 roku wraz z trojgiem malutkich prawnucząt w dwóch różnych kierunkach: w głąb tajgi w republice Komi oraz nad granicę z Chinami w Kazachstanie. Najstarszy prawnuczek poetki, „Niespełna siedmioletni Janek zapamiętał z tej długiej podróży, o głodzie i chłodzie, że zmarłych wyrzucano z kibitek na pobocza torów. Ale najbardziej przeżył chwilę, kiedy cały pociąg zaczął śpiewać Rotę. Mijali właśnie polsko-rosyjską granicę, gdy ktoś zaintonował tę pieśń. I nagle >Nie rzucim ziemi skąd nasz ród…< zabrzmiało głosami dwóch i pół tysiąca zesłańców. – Wiedziałem już wtedy, że autorką Roty jest moja prababka. Ale po raz pierwszy usłyszałem ją wykonaną przez tak niezwykły chór. Śpiewał cały pociąg, aż drżały wagony. Nie pomogło walenie bolszewików kolbami w ściany pociągu. Narodowa pieśń, symbol walki Polaków w niewoli, niosła się daleko. Zesłańcy krzepili nią zrozpaczone serca i dusze – zapamiętał na całe życie.”[4]

"W rok później zdarzył się cud: „w końcu lipca [1941] zwołano następne zebranie, na którym podano do wiadomości, że został zawarty układ między rządem sowieckim a rządem polskim. Komendant [osady zesłańców] oświadczył, że ZSRR popełnił wielki błąd uważając Polaków za wrogów. 'Nasze narody są słowiańskie, my jesteśmy bracia, a naszym wrogiem są Niemcy hitlerowskie. Ogłoszona będzie amnestia dla Polaków, wkrótce otrzymacie wolność’. Zapanowała nieopisana radość, ludzie padali sobie w objęcia, płakali ze wzruszenia. Zwrócono się do komendanta o zezwolenie na odśpiewanie narodowej pieśni. Zezwolił pod warunkiem, że słowa i treść nie będą obrażały, ani godziły w ZSRR. Uroczyście odśpiewano 'Nie rzucim ziemi skąd nasz ród… ’. W czasie śpiewania 'Roty’ Rosjanie zrozumieli słowa skierowane przeciw Niemcom, co im się podobało, bo kiwali głowami.”[5] – Nic więc dziwnego, że podczas formowania I Dywizji Wojska Polskiego w Sielcach nad Oką „Rotę” śpiewano już codziennie.

I wreszcie rozległ się chichot historii – „W czerwcu 1956 roku warszawski Teatr Narodowy pokazał w Paryżu 'Kordiana’ w reżyserii Erwina Axera. Na widowni Anders i emigracja z Londynu. Kordian-Łomnicki ze szczytu Mont Blanc obwieszcza światu: 'Polska Winkelriedem narodów/ poświęci się, choć padnie”. Wzywa chmury, i wiatry, i ptaki – by go niosły! Krzyczy: 'Polacy!’ i podchodzi do widowni. Ludzie zrywają się z miejsc, płaczą, rzucają na scenę kwiaty, a po chwili pod sklepieniem paryskiego Teatru Narodów wybucha 'Rota’.”[6]"

Trudno chyba o lepszy dowód zwycięstwa tej pieśni (i kontekst). Odśpiewali ją poniewczasie zgodnym już chórem emigracyjni tułacze: generał Anders – w maju 1926 roku szef sztabu obrony Warszawy, broniący Polski i Polaków przed buntownikami Piłsudskiego oraz zbiegli na Zachód przedstawiciele sanacyjnej elity, która po zamachu majowym zdetronizowała „Rotę” za pomocą „Mazurka Dąbrowskiego”.

II wojna: chłop polski z rodziną chroniącą się w ziemiance.

Zadanie inteligencji

Dzisiaj dawne spory wokół „Roty” wydawać się mogą już nieważne. Nie żyją już świadkowie prawykonania pieśni na odsłonięciu pomnika grunwaldzkiego w Krakowie i mało kto pamięta, że w listopadzie 1939 r. okupanci niemieccy przystąpili do jego zburzenia. Wiosną 1940 roku, po zaledwie 30 latach od postawienia – nie było po nim śladu. Pomnik odbudowano, lecz czy przetrwały nauka i przysięga zapisane w strofach i dziejach „Roty”?

Minęło sto lat. Inna epoka. Migracje. Nawet chłopów pozostało już niewielu.

A jednak, wbrew pozorom, najważniejsze jest dzisiaj to, czy inteligencja żyjąca w Polsce dostrzega swój cel główny i podstawową rację swojego istnienia. Czy młode elity rozumieją i czy podejmą Hasło. Jest nim nadal „Rota” – „pieśń na cześć ziemi i na cześć trwania przy ojcowiźnie, (…) ślubowanie na wierność zagonowi ojczystemu, pracy na nim i straży nad jego całością, nienaruszalnością.”. Jest to nasza Synteza Polskości – konkretna, prawdziwa i jasna. Musimy wierzyć, że – jak pisał prof. Pigoń – „pokolenia niepodległe znajdą w niej prosty wyraz dla najwyższej swej, elementarnej woli zbiorowej: jesteśmy na ziemi praojców i wytrwamy na niej – do krwi ostatniej kropli z żył.”. To zadanie numer jeden dla każdego myślącego po polsku.

——
[1] – Założycielką i pierwszą redaktorką naczelną „Przodownicy” była Maria z Bouffałów Wysłouchowa, zdeklasowana szlachcianka, absolwentka Żeńskich Wyższych Kursów w Petersburgu, żona szlachcica Bolesława Wysłoucha i faktyczna współtwórczyni zorganizowanego przezeń w Galicji Stronnictwa Ludowego. Zob.: G. Kowalska, Maria Wysłouchowa (Bouffałówna) 1858-1905 http://kobietynawsi.pl/Maria-Wyslouchowa-Bouffalowna

[2] – Zob.: Marek Rezler, Józef Wybicki jako wolnomularz http://wolnomularstwo.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=83&Itemid=44 (30.11.2005)

[3] – Hartmann należał do coraz liczniejszego grona niemieckich panteistów, deistów i ateistów. W książkach „Die Selbstzersetzung des Christentums und Religion der Zukunft” (Samounicestwienie chrześcijaństwa i religia przyszłości, 1874) oraz „Die Krisis des Christentums in der modernen Theologie” (Kryzys chrześcijaństwa we współczesnej teologii, 1880) – głosił przeżycie się chrześcijaństwa i potrzebę ustanowienia nowej religii.

Zob.: B. Grott, Szowinizm niemiecki jako obiektywna legitymacja reorientacji polityki polskiej dokonanej przez Romana Dmowskiego na początku XX wieku, /w:/ Nacjonalizmy różnych narodów – perspektywa politologiczno-religioznawcza, red. Bogumił Grott i Olgierd Grott, Kraków 2012. http://konserwatyzm.pl/artykul/4508/szowinizm-niemiecki-jako-obiektywna-legitymacja-reorientacji

[4] – O losach potomków Konopnickiej: Teresa Kaczorowska, Nazywano ją pieśniarką ludu, "Rzeczpospolita" z dnia 05.09.2010, "Plus Minus" nr 33, s. 20-21. http://www.kaczorowska.com/index.php?numer=8&nr=2&idpr=17

[5] – Relacja Wiktora Kamińskiego z Kalinówki na Wołyniu, cyt za: Michał Bronowicki, Deportacja osadników wojskowych w głąb ZSRR, „Kresowe Stanice” nr 1(44)/2009, s. 20. http://www.osadnicy.org/bronowicki.pdf

[6] – Cyt za: Magdalena Grochowska, Ja broczę krwią. Tadeusz Łomnicki, „Gazeta Wyborcza” z dnia 07.12.2000. http://niniwa2.cba.pl/grochowska_ja_brocze_krwia_lomnicki.htm

Grzegorz Grabowski