Fundusz Kościelny a regulacje stosunków Państwo-Kościół

…poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego (zwana dalej ustawą o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki)

Ustawa ta przewidywała przejęcie przez Państwo własności nieruchomości ziemskich związków wyznaniowych i przeznaczenie dochodów z przejętych nieruchomości wyłącznie na cele kościelne i charytatywne. Dochód z nieruchomości ziemskich, przejętych na mocy powołanej ustawy oraz dotacje państwowe, uchwalane przez Radę Ministrów, tworzą Fundusz Kościelny. Zgodnie z pierwotną regulacją Fundusz Kościelny świadczyć miał na następujące cele utrzymanie i odbudowę kościołów, udzielanie duchownym pomocy materialnej i lekarskiej oraz organizowanie dla nich domów wypoczynkowych, objęcie duchownych ubezpieczeniem chorobowym na koszt Funduszu Kościelnego w przypadkach uzasadnionych, specjalne zaopatrzenie emerytalne społecznie zasłużonych duchownych oraz wykonywanie działalności charytatywno-opiekuńczej. Rada Ministrów mogła rozszerzyć zakres celów Funduszu Kościelnego również na inne potrzeby kościelne i charytatywne (art. 9 ustawy o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki). W 1998 r. w związku z wprowadzeniem reformy emerytalnej kwestie związane z ubezpieczeniem chorobowym i zaopatrzeniem emerytalnym zastąpione zostały regulacją dotyczącą opłacania składek na ubezpieczenie społeczne i odwołaniem do ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, do której wprowadzono regulację dotyczącą opłacania składek na ubezpieczenie społeczne przez Fundusz Kościelny.

Ustawa z dnia 23 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (a następnie Rzeczypospolitej Polskiej) przewidywała możliwość zwrotu Kościołowi w trybie postępowania regulacyjnego części nieruchomości przejętych na podstawie ustawy o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, ale jedynie w ograniczonym zakresie, co do zasady nie kwestionując zmian własnościowych spowodowanych ustawą z 1950 r.

Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. przewidywał, że przyjmując za punkt wyjścia w sprawach finansowych instytucji i dóbr kościelnych oraz duchowieństwa obowiązujące ustawodawstwo polskie i przepisy kościelne obie strony stworzą specjalną komisję, która zajmie się koniecznymi zmianami. Ponadto określał on, że nowa regulacja uwzględni potrzeby Kościoła biorąc pod uwagę jego misję oraz dotychczasową praktykę życia kościelnego w Polsce. Dodatkowo, sprawy wymagające nowych lub dodatkowych rozwiązań będą regulowane na drodze nowych umów między obiema stronami albo uzgodnień między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej i Konferencją Episkopatu Polski upoważnioną do tego przez Stolicę Apostolską (art. 22 i 27 Konkordatu). Konkordat jako źródło relacji Państwo-Kościół został usankcjonowany w art. 25 ust. 4 Konstytucji RP z 1997 r. W odniesieniu do pozostałych kościołów i związków wyznaniowych art. 25 ust. 5 Konstytucji RP przewiduje, że stosunki między Rzecząpospolitą Polską a innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami.

W tym kontekście uznać należy, że przepisów art. 9 ustawy o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, określających cele Funduszu Kościelnego, jego działalność dotyczy spraw finansowych instytucji i dóbr kościelnych (utrzymanie i odbudowa kościołów) oraz duchowieństwa (udzielanie duchownym pomocy materialnej i lekarskiej oraz organizowanie dla nich domów wypoczynkowych, opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne duchownych). W takiej sytuacji ocenić należy, że regulacja dotycząca Funduszu Kościelnego i celów jego działania mieści się w dyspozycji art. 22 Konkordatu z 1993 r. i podlega kognicji komisji powołanej na jego podstawie. W tej sytuacji rząd nie może jednostronnie dokonać zmian w tym zakresie, gdyż naruszyłby w ten sposób art. 22 Konkordatu. Jeżeli zmiany te będą wymagać wprowadzenia nowych lub dodatkowych rozwiązań, wówczas zastosowanie będzie miał także art. 27 Konkordatu z 1993 r. wskazujący na konieczność uregulowania w drodze zawarcia umowy między obiema stronami albo w wyniku uzgodnień między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej i Konferencją Episkopatu Polski upoważnioną do tego przez Stolicę Apostolską. W stosunku do pozostałych Kościołów i związków wyznaniowych zastosowanie w mojej ocenie znajdzie tryb przewidziany w art. 25 ust. 5 Konstytucji RP (ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami).
 

Pawel Pelc