Czesma – największe zwycięstwo carskiej floty

Imperialna polityka Katarzyny II oznaczała zagrożenie dla największych sąsiadów Rosji – Rzeczpospolitej i Porty, inaczej zwanej Imperium Osmańskim.

1.

W świadomości przeważającej części Polaków, którzy zachowali jakie takie wspomnienie naszej historii, druga połowa XVIII wieku jawi się jako postępująca wasalizacja Polski od Rosji, podczas której jedyną próbą zrzucenia moskiewskiego jarzma było Powstanie Kościuszkowskie. Ale podjęte wiele lat za późno.
Tymczasem…

2.

28 lutego 1768 roku w miasteczku Bar na Podolu zawiązała się Konfederacja. Zrazu lokalna, lecz po niedługim czasie dołączyły do niej inne województwa.
Konfederaci prócz przywrócenia suwerenności Polsce i wypędzenia wojsk rosyjskich z terenu Rzeczpospolitej mieli także inne postulaty, natury politycznej.
24 marca 1768 roku król Polski, Stanisław August, formalnie zatwierdził żądanie ambasadora Rosji Nikołaja Repnina i do walki z konfederatami skierował polskie wojska. („Niech konfederaci trafiają TAKŻE do polskiej niewoli” – sic!) Wcześniej bowiem były już atakowane przez okupacyjne wojska rosyjskie (I RP za czasów Stanisława Augusta była kontrolowana przez Rosję mniej więcej tak, jak PRL za czasów Bieruta przez Sowietów).
20 czerwca 1768 roku wojska rosyjskie zdobyły Bar, co zmusiło Konfederatów do przejścia na terytorium Porty (Imperium Osmańskiego, czyli Turcji).

3.

Ścigający oddział konfederatów Kozacy zajechali teren Porty i spalili miasteczko Bałty. Był to formalny powód wypowiedzenia Rosji wojny przez sułtana Mustafę III dnia 25 września 1768 roku.
Dziś wiemy, że ta wojna była ostatnią próbą obrony zagrożonych rosyjską ekspansją ziem: południowej Ukrainy, Krymu i Kaukazu, należących do Porty.
Jednak celem wojny było wypędzenie Rosjan z Rzeczpospolitej.

4.

16 grudnia 1768 roku zawarte zostało porozumienie pomiędzy Turcją, Tatarami a Konfederatami.
Porozumieniu patronowała Francja, co z kolei wymusiło na Anglii pomoc Rosji w myśl jej odwiecznej doktryny politycznej zakładającej równowagę pomiędzy kontynentalnymi mocarstwami.

5.

Początkowe sukcesy taktyczne Porty, wspierane przez Konfederatów, atakujących wojska rosyjskie na terenie Rzeczpospolitej, dość szybko ustąpiły wobec przewagi rosyjskiej. Katarzyna zajęła Azow i Taganrog, a wojska rosyjskie wkroczyły do Mołdawii.
5 lipca 1770 roku rozpoczęła się bitwa morska – druga co do wielkości w dziejach Porty (pierwsza – pod Lepanto w 1571 r. – pod względem ilości biorących w niej udział marynarzy była to największa bitwa morska wszechczasów. Pod względem łącznej wyporności biorących w niej udział okrętów – druga).

6.

Wraz z wybuchem wojny w 1768 Rosja wysłała z Bałtyku na Morze Śródziemne kilka eskadr w celu odwrócenia tureckiej uwagi od floty czarnomorskiej, liczącej tylko 6 liniowców. Dwie rosyjskie eskadry dowodzone przez admirała Grigorija Spiridowa i wiceadmirała Johna Elphistona, brytyjskiego doradcy, połączyły się pod ogólną komendą Aleksieja Orłowa. Po połączeniu flota rosyjska mająca 22 okręty (9 liniowców, 1 kecz, 3 fregaty, 5 mniejszych statków, 4 brandery – razem 810 dział) ruszyła w poszukiwaniu nieprzyjaciela.(…)
Dnia 5 lipca 1770 napotkali flotę turecką, która stała ustawiona w linię bojową, zakotwiczona na północ od zatoki Czeszme. Dokładne siły Turków nie są znane, ale na pewno mieli 16 liniowców łącznie z takimi okrętami jak 84-działowy Real Mustafa, 60-działowy Rodos i 100-działowy okręt flagowy. Ponadto mieli prawdopodobnie 6 fregat, 6 szebek, 13 galer i 32 małe statki – razem około 1300 dział. W głównej linii tureckiej było 10 liniowców mających 70-100 dział, w drugiej linii było 6 liniowców ustawionych tak, by mogły prowadzić ogień przez luki w pierwszej linii. Dalej stały fregaty, szebeki, galery i reszta statków. Flotą turecką dowodził Kapudan Pasza (czyli admirał) Hosameddin, znajdujący się na czwartym z kolei liniowcu licząc od frontu linii floty (czyli od północnego końca), gdzie pierwszym okrętem był liniowiec Real Mustafa z Hassanem Paszą, a Dżaffer Bej był na siódmym okręcie. Pierwszego wieczora dwa małe okręty opuściły flotę i odpłynęły w kierunku wyspy Mityleny.(…)

7.

Po opracowaniu planu ataku, rosyjska linia bojowa pożeglowała w kierunku południowego końca tureckiej linii bojowej a następnie skierowała się na północ, płynąc wzdłuż tureckiej linii. Tym sposobem koniec rosyjskiej linii wszedł w kontakt bojowy najpóźniej (Elphinston chciał najpierw uderzyć na północną część linii tureckiej, atakując okręt za okrętem – czyli metodą zastosowaną później przez admirała Nelsona w bitwie pod Abukirem). Turcy otworzyli ogień o około 11:45, Rosjanie zaczęli kilka minut później. Trzy rosyjskie liniowce miały problemy z utrzymaniem pozycji; Ewropa obróciła się i stanęła za liniowcem Rostisław i Triech Swiatitelai, otaczając dwa tureckie okręty przed powrotem do rosyjskiej linii. Z tego powodu zostały przez pomyłkę ostrzelane przez okręt Triech Ierarchow, a Św. Ianuarii obrócił się dookoła zanim zajął pozycję w linii.
Spiridow będący na Św. Ewstafii stoczył walkę z okrętem Hassana Paszy Real Mustafa, w której doszło w końcu do abordażu. Gdy turecki okręt zaczął płonąć, jego główny maszt runął na pokład Św. Ewstafii, doprowadzając do eksplozji rosyjskiego statku. Zaraz po tym eksplodował Real Mustafa.
Zanim doszło do abordażu przebywający na Św. Ewstafii wodzowie floty rosyjskiej Spiridow i hrabia Fiodor Orłow opuścili okręt. Spiridow przeniósł się na okręt Triech Swiatitelai. Przeżył także kapitan okrętu Św. Ewstafia, Kruse. Około godziny 14:00 walka zakończyła się gdyż Turcy odcięli łańcuchy kotwiczne i ruszyli na południe, do zatoki, formując się w linię defensywną złożoną z 8 liniowców, z dwoma liniowcami i resztą mniejszych okrętów z tyłu.

6.

6 lipca:

Dnia 6 lipca Rosjanie bombardowali turecką flotę oraz nadbrzeżne baterie tureckie broniące wejścia do zatoki, a 7 lipca o około 12:30 Orłow posłał Samuela Greiga (który przeniósł się na Rostislawa) by zaatakował bezpośrednio Turków z okrętami Ewropa, Rostislaw i Nie tron mienja tworzącymi południowo-północną linię, z okrętem Saratow w rezerwie i z okrętem Nadieżda atakującym baterie na wschodniej stronie wejścia do zatoki, z okrętem Afrika atakującym baterie na zachodniej stronie i z Gromem będącym blisko Afriki. O około 13:30 ogień prowadzony z liniowców Grom i Nie tron mienja doprowadził do eksplozji jednego z liniowców tureckich po tym jak jego topsel zajął się ogniem, a ogień szybko się rozprzestrzeniając dotarł do prochowni wywołując wybuch. Ogień przeniósł się także na sąsiednie jednostki tureckie i o 14:00 dwa kolejne tureckie liniowce eksplodowały, a większość pozostałych płonęła. Wówczas Greig posłał im jeszcze 3 brandery (czwarty widząc niebezpieczeństwo zatrzymał się), które powiększyły rozmiar nieszczęścia doprowadzając do tego, że już niemal cała flota turecka stała w ogniu. Około godziny 16:00 posłano łodzie by odholować jedyne dwa liniowce tureckie, które jeszcze nie zajęły się ogniem, jednak zanim się to udało jeden z nich zaczął się już palić. Inny okręt, 60 działowy Rodos także zdołał uniknąć pożaru, jednak został otoczony i zdobyty. Bitwa zakończyła się o 20:00. Rosyjskie straty 5 lipca wyniosły (nie licząc 636 zabitych z Św. Ewstafii) 14 zabitych i około 30 rannych, natomiast 7 lipca tylko 11 zabitych. Tureckie straty były ogromne – zniszczone zostały 15 okrętów liniowych, 4 fregaty i 40 innych jednostek. Ponadto Rosjanie zdobyli 1 okręt liniowy (Rodos) i 6 galer. Przeżyli wodzowie floty tureckiej: Hosameddin, Hassan Pasza i Dżaffer Bej. Hosameddin został pozbawiony stanowiska, które zajął Dżaffer Bej.
(wikipedia)

7.

Historycy są zgodni – bitwa pod Czesmą była pogromem osmańskiej floty. Stanowiła sygnał dla narodów ujarzmionych przez osmańskich Turków – wybuchły liczne powstania, w tym krwawo stłumione w Grecji.

8.

Przegrana wojna, co nastąpiło niespełna dwa lata później, oderwała od Turcji ziemie, które przez kilka wieków pozostawały pod jej panowaniem. Otworzyła również cieśniny tureckie dla rosyjskiej floty.
A w Polsce?
Poza spektakularnymi akcjami ( w tym porwanie króla 3 listopada 1771 roku czy też opanowanie Wawelu 2 lutego następnego roku) praktycznie Konfederacja miała się ku końcowi..

9.

5 sierpnia 1772 roku w Petersburgu podpisany został traktat ustanawiający I rozbiór Polski.

10.

135 lat później, 27-28 maja 1905 roku, flota japońska rozgromiła rosyjską Flotę Bałtycką pod Cuszimą.
Zwycięstwo było możliwe dzięki Anglikom, którzy prócz doradców nadesłali nowoopracowane dalocelowniki umożliwiające trafianie do celu z odległości niewyobrażalnej dla rosyjskich marynarzy…

5.07 2012