Antysemityzm i jego prawdziwe źródła

W roku 1879 hamburski anarchista Wilhelm Marr założył Ligę Antysemicką, wprowadzając do słownika politycznego termin „antysemityzm” .

źródło: http://www.polskawalczaca.com/viewtopic.php?t=4929

Choć brzmi to niemal jak paradoks, to miał on żydowskiego ojca Heinricha Marra, który był znanym artystą w Hamburgu. Warto jednak zauważyć, że termin "antysemityzm" w warunkach drugiej połowy XIX wieku (zgodnie z teorią o tzw. "rasach niższych") wymierzony był przeciw wszystkim Semitom : tj. Arabom, Żydom, Aramejczykom, Chaldejczykom, Asyryjczykom, Etiopczykom itp. Obecnie zatracił swój pierwotny sens i został przywłaszczony przez niektóre środowiska żydowskie jako określenie jakiejkolwiek krytyki czy postawy skierowanej przeciwko nim

Poniżej przedstawiono fragment hasła „Antysemityzm” Encyklopedia Białych Plam, tom I
Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne /www.pwe.pl / , Radom 2000

Jerzy Robert Nowak:

ANTYSEMITYZM– potocznie: antyżydowski rasizm lub szowinizm. Antysemityzm jest jednym z najbardziej nadużywanych i zakłamywanych pojęć w ostatnich czasach; nieprecyzyjne jest samo stosowanie terminu „antysemityzmu” (wprowadzonego 1879 przez W. Marra) wyłącznie w odniesieniu do Żydów, ponieważ ogromną część Semitów stanowią narody arabskie; w codziennej praktyce bardzo często zniekształca się pojecie antysemityzmu odnoszące się do antyżydowskiego rasizmu, przenosząc je na rzeczy z nim nieporównywalne; terminu tego nadużywa się dla dyskwalifikowania każdej osoby w jakikolwiek sposób krytykującej konkretne zachowanie osób pochodzenia żydowskiego lub polemizującej z nimi, a także w odniesieniu do krytyki zachowań Żydów w historii, krytyki cech ich charakteru narodowego, antychrześcijańskich sformułowań Talmudu czy fanatyzmu wyznaniowego we współczesnym Izraelu.

Miano antysemity można zyskać za przypomnienie zachowania Judenratów i policji żydowskiej w czasie II wojny światowej, sprzeciwianie się monopolizowaniu przez Żydów martyrologii okresu wojny (holocaust), eks-ploatowaniu jej w celach komercyjnych (shoah-business) lub za protest przeciwko usunięciu krzyża upamiętniającego śmierć katolików w obozie koncentracyjnym Aushwitz; dotyczy to również krytyki lobby żyd. w USA i krajach europejskich, konfliktów miedzy Żydami i nie-Żydami w sprawach gospodarczo-finansowych, starć partyjnych frakcji politycznych (np. „Puławian” i „Natolińczyków” w Polsce od 1956), krytyki utworów nieprzychylnych Polakom autorów żydowskich (np. powieści L. Urisa czy film Shtetl M.Marzyńskiego);

zarzut antysemityzmu bardzo często odnosi się też do osób krytykujących polityków, twórców, publicystów czy biznesmenów, a nawet aferzystów pochodzenia żydowskiego; za antysemitę może być uznany zarówno ten, kto wyśmiewa żydowską wymowę (tzw. żydłaczenie), jak i ten, kto krytykuje przywłaszczanie przez autorów żydowskich wielkich postaci z innych narodów, przypomina zbrodnie żydowskich stalinowców w Rosji, Polsce i innych krajach; w spisie rzekomych przejawów antyżydowskiego rasizmu znajduje się krytyka zarówno pospiesznego sprzedania za bezcen gmachu „Pasty” Fundacji Nissenbaumów, jak i niehumanitarnego uboju zwierząt; w wydanym przez Żydowski Instytut Historyczny wyborze źródeł z dziejów Żydów w Polsce Ideologia antysemicka (1994)

za przejaw antysemityzmu uznano krytykę złego stanu sanitarnego dzielnicy żydowskiej we Lwowiena łamach „Czasu” 1871; najczęściej oskarżenia o antysemityzm nie próbuje się nawet uzasadniać, rzucając je publicznie lub w charakterze pogłoski w kręgach towarzyskich na osobę reprezentującą odmienne poglądy polityczne; tworzy się w ten sposób typ antysemity z mianowania; jednym z najskrajniejszych zarzutów antysemityzmu „wsławił się” żydowski historyk S. Hirszhorn w Dziejach Żydów w Polsce (1921);

za przejaw antysemityzmu uznał on samo używanie przez instytucje oświatowe i społeczne nazw akcentujących ich chrześcijańskość czy katolickość. Zarzuty antysemityzmu, najczęściej nieuzasadnione, kierowano w przeszłości przeciw wielu twórcom i politykom o bardzo różnych postawach i poglądach; znajdowali się wśród nich m.in,: Cyceron, Seneka, Strabon, Kwintylian, Horacy, Juwenalis, G. Chaucer, Erazm z Rotterdamu, W. Shakespeare, D. Defoe, D. Diderot, P.H. Kolbach, J. W, Goethe, G.W.F, Hegel, A, Schopenhauer, Napoleon Bonaparte, W.M, Thackeray, J.Cr. Herder, I. Kant, Ch. Dickens, A, Puszkin, R. Wagner, F. Liszt, N. Gogol, F. Dostojewski, A. Czechow, I. Turgieniew. L, Tołstoj, J. Proudhon, E. Degas, A. Renoir. K, Marks (jako Żyd-antysemita), E. Henan, H.G. Wells, G.B. Shaw. T. Dreiser, T.A. Edison, W. Disney, G.K. Chesterton, W. Lippman (jako Żyd-antysemita), M, Bułhakow, B. Pasternak, A. Sołźenicyn, T.S. Eliot, gen. O. Patton, Ch. de Gaulle, A. Gide, H. Arendt (jako Żydówka-antysemitka). A.J. Toynbee; spośród Polaków o antysemityzm oskarżano m.in, P.Włodkowica, J. Ostroroga, M. Reja, P. Skargę, S. Czarnieckiego, S. Konarskiego, H. Kołłątaja, S. Staszica, J.U. Niemcewicza, M, Mochnackiego, Z. Krasińskiego, A. Mickiewicza, J.L Kraszewskiego, B. Prusa, A, Świetochowskiego, W. Reymonta, S. Żeromskiego, R. Dmowskiego, J. Piłsudskiego, I. Paderawskiego. W. Sikorskiego, A. Słonimskiego (jako Żyda-antysemitę za uwagi o nadwrażliwości Żydów), J. Tuwima (jako Żyda-antysemitę za wiersze wyszydzające żydowskich bankierów), S. Roweckiego-Grota, T. Bora-Komorowskiego, W. Andersa, prymasa A. Hlonda, św. Maksymiliana Marię Kolbego, prymasa S. Wyszyńskiego, M. Dąbrowską, S. Kisielewskiego. prymasa J. Glempa. a nawet papieża Jana Pawła II.

Początki antysemityzmu bardzo często mylnie wiąże się z powstaniem chrześcijaństwa, aby uzasadnić współczesne ataki na Kościół: w rzeczywistości historia antysemityzmu sięga kilkuset lat przed powstaniem chrześcijaństwa; już za czasów faraona Memeptaha. który rozpoczął rządy w Egipcie ok. 1225 przed Chrystusem pojawił się najstarszy znany tekst antyżydowki; była to tzw. Stela Memeptaha. upamiętniająca jego zwycięstwo nad Żydami w 5 roku panowania; faraon triumfalnie obwieszczał w niej całkowite unicestwienie Izraela, który ”nie ma już więcej nasienia”; podobne antyżydowskie enuncjacje powtarzali później w starożytności liczni wrogowie Żydów od władców asyryjskich i babilońskich po wodzów helleńskich (Antioch) i rzymskich; zawarta w Starym Testamencie Księga Estery opisuje historię zapiekłego wroga Żydów Hamana, wezyra króla Persji Kserksesa I (V w. przed Chr.): Haman. który mógłby być uznany za prekursora zbrodniczego antysemityzmu namówił króla Kserksesa do wymordowania całego narodu żydowskiego łącznie z kobietami i dziećmi: według Księgi Estery zamiar ten został zniweczony dzięki skutecznemu przeciwdziałaniu dwojga Żydów; Mardocheusza i Estery: nie tylko doprowadzili do obalenia i śmierci Hamana. ale uzyskali od Kserksesa dla Żydów prawo do wymordowania wszystkich swoich wrogów: skończyło się to wielką rzezią dokonaną przez Hebrajczyków na znienawidzonych przez siebie członkach innych nacji – wg księgi Estery miało ich zginąć 75 tys. (twierdzenie to wydaje się dość mocno przesadzone); całkowite unicestwienie przez Żydów ich wrogów w Persji jest dotąd corocznie świętowane przez nich w ramach specjalnego święta Purim.

Silna nienawiść do Żydów cechowała starożytnych Greków; począwszy od II w. przed Chr. Grecy byli sprawcami najgłośniejszych pogromów Żydów w starożytności. m.in. w Jerozolimie w II w. przed Chr. (jego sprawcą byt jeden z wodzów Antiocha Wielkiego), w Aleksandrii 38 po Chr. i w żydowskiej dzielnicy Cezarei 66 po Chr.: u źródeł tych pogromów tkwiły głębokie konflikty narodowościowe, religijne i ekonomiczne, nierzadko nasilające się także z winy Żydów: wybitny XIX-wieczny historyk żydowski H. Graetz opisuje w Historii Żydów bardzo uciążliwą dla ludności greckiej działalność Żyda Józefa, przez 22 lata sprawującego w służbie Ptolomeuszy urząd głównego dzierżawcy podatków, czyli swego rodzaju wielkorządcy w krajach Syrii i Fenicji: „Józef stal się w istocie władcą całej Palestyny (,..) Z nadzwyczajną surowością egzekwował podatki. W Gazie i Scytopolis, których grecka ludność ośmieliła się stawić mu opór i obrzuciła go obelgami, kazał ściąć najprzedniejszych i najbogatszych obywateli i zabrać na rzecz króla ich wielkie majątki. (…) tak dalece nie szczędził przedstawiających siłę płatniczą republik, że w obecności króla uczynił ktoś złośliwą uwagę: „Józef zdarł z całej Syrii mięso i same z niej kości zostawił” (…) Dzięki niezmiernym bogactwom, które Józef zebrał na dzierżawie podatków, spadł na Judeę prawdziwy deszcz złoty. Wydobył naród z ubóstwa i nędzy i zlał nań dostatek. Dla ściągania daniny potrzebował zaufanych poborców i wybierał ich oczywiście najczęściej spośród własnego narodu. Ci urzędnicy bogacili się przyrodzoną rzeczy koleją.” Zdaniem współczesnego autora Historii Żydów P.Johnsona w nasileniu się niechęci Greków do Żydów dużą rolę odegrało ustanowienie żydowskiego królestwa Hasmonejskiego (Machabeuszy) i jego „religijny ucisk greckich – pogańskich miast”; już w 131 przed Chr. doradcy władcy seleucyjskiego Antiocha Sidelesaradzili mu aby zniszczyć Jerozolimę i całkowicie unicestwić lud żydowski; uzasadniali to tym że „jest to jedyny lud na ziemi. który odmawia wejścia w stosunki z resztą ludności".

Wśród przyczyn nasilania się nastrojów antyżydowskich w starożytności wyraźnie dominowała niechęć do opartych na religijnych uzasadnieniach dążeń Żydów do izolowania się od otaczających ich narodów; wg Księgi Estery już w V w. przed Chr., wezyr króla Kserksesa Haman wskazywał królowi Persów: „Wśród ludów wszystkich prowincji twojego królestwa żyje pewien lud w odosobnieniu od innych ludów. Prawa jego są zupełnie inne niż u wszystkich ludów”: w uzyskanym przez Hamana dekrecie Kserksesa przeciwko Żydom znalazły się stwierdzenia: „Pośród wszystkich plemion świata żyje zmieszany z nimi pewien nieprzyjazny innym lud, z powodu swych praw wrogi wszystkim innym narodom (…) przekonaliśmy się, ze jedynie ten naród pozostaje w niezgodzie z całym rodzajem ludzkim, że Żyje w odosobnieniu na skutek stosowania dziwacznych obyczajów”.

Skrajny separatyzm Żydów w stosunku do innych narodów wynikał z samej idei narodu żydowskiego jako wybranego przez Boga: idea ta pomagała w integrowaniu Żydów w czasach obcych podbojów i rozproszenia po świecie, w tzw. Diasporze (golus); jeden z najwybitniejszych satyryków rzymskich Juwenalis. pisał o Żydach już w I wieku przed Chr. „Syn przesądnych czcicieli sabatu kłania się tylko niebu i obłokom. Za przykładem dawnych ojców brzydzi się ludzi (…). Nie wskazałby on drogi zbłąkanemu wędrowcowi obcej sekty ani źródła spragnionemu cudzoziemcowi”;

kierowane przeciw Żydom oskarżenia o ksenofobię, pogardę dla innych narodów jako gorszych łączono ze strachem przed siłą Żydów jako zgodnie działających, przedsiębiorczych i niebezpiecznych konkurentów handlowychgrecki geograf Strabon, autor pierwszej w dziejach geografii powszechnej Świata, pisał w I w. przed Chr.: „Żydzi przeniknęli do wszystkich miast na całej powierzchni ziemi, nie znaleźć miejsca, gdzie by nie zagnieździli się i nie starali zapanować. Ściśle zjednoczeni, fanatyczni (…) groźni współzawodnicy kupców całego świata, sieją po całej ziemi postrach swych zimnych, wyrachowanych namiętności i wzbudzają ogólna nienawiść";słynny rzymski historyk Tacytoskarża Żydów o nienawistną wrogość wobec wszystkiego, co nie jest żydowskie(adversus omnes hostile odium);retor i pedagog Kwintylian określa Żydów jako „naród szkodliwy dla innych”. Szczególnym zarzewiem konfliktów we wszystkich krajach, w których Żydzi się osiedlali, stawał się ich monoteizm i gwałtowne negowanie istnienia wszelkich pogańskich bóstw; z powodu monoteizmuPliniusz Starszypiętnował Żydów jako gens contumelia numinun insignis – naród odznaczający się pogardą dla bogów;

Józef Flawiusz stwierdzał zaś: „Są winni tego, że nie czczą tych bogów jak inne narody". Wrogość do Żydów potęgowały stosowane przez nich bardzo rygorystyczne przepisy i tabu zwłaszcza prawa dotyczące diety i czystości, połączone z traktowaniem nie-Żydów jako rytualnie nieczystych: za najbardziej odpychającą praktykę uznano zabieg obrzezania, które cały świat grecko-rzymski traktował jako przejaw barbarzyństwa; zakaz spożywania wieprzowiny przez Żydów, uniemożliwiający im ucztowanie z poganami. przyjmowano zaś jako dowód aspołecznego charakteru Żydów: starożytnych Greków i Rzymian szokował nawet żydowski zwyczaj świętowania szabasu jako dnia całkowitej bezczynności;historyk Swetoniuszkomentował „Spędzać co siódmy dzień bezczynnie, to tracić siódmą część życia": zajadły wróg ŻydówApion wywodzi etymologię słowa szabas od egipskiego Sabbatosis tj. „ból w pachwinie" i przekonywał, że Hebrajczycy w czasie ich ucieczki z Egiptu pod wodzą Mojżesza po 6 dniach marszu zostali dotknięci tak ciężkimi wrzodami w pachwinie, że byli zmuszeni do odpoczynku dnia siódmego; szczególną niechęć budził żydowski zakaz małżeństw z nie-Żydami; traktowany jako przejaw antyhumanitaryzmu, wręcz mizantropii.

Wzrostowi antyżydowskich fobii w starożytności sprzyjała skrajna bezwzględność okazywana przez Żydów w czasie wojen z sąsiadami i okrucieństwo wobec podbijanych ludów (np, Kananejczyków):w Biblii odnotowano, iż po zdobyciu Jerycha Żydzi „na mocy klątwy przeznaczyli na zabicie ostrzem miecza wszystko co było w mieście, mężczyzn i kobiety, młodzieńców i starców, woły, owce i osły"; także po zdobyciu Chasoru stolicy pn. Kanaanu. „ostrzem miecza pobili wszystko co żywe (obłożywszy klątwą). Nic pozostawiono żywej duszy, a Chasor spalono"; będąc hardo wojowniczym narodem, Żydzi stawiali zaciekły opór licznym najeźdźcom, szczególnie wsławiając się kolejnymi powstaniami przeciwko Rzymowi, najpotężniejszemu państwu starożytności: okazywali w tych walkach skrajny upór i fanatyzm religijno-narodowy: ok. 115 po Chr. Żydzi dokonali „okrutnej masakry 220 000 Greków na Cyrenajce i 240 000 Greków na Cyprze i olbrzymiej liczby ludności w Egipcie” (F. Gibbon. Zmierzch Cesarstwa Rzymskiego), po rozbiciu powstania żydowskiego, wydano prawo zakazujące Żydom po wieczne czasy wstępu na Cypr, nawet gdyby wylądowali jako rozbitkowie: znienawidzeni przez Rzymian i Greków, po stłumieniu kolejnego powstania Bar Kociłby (135 po Chr,) Żydzi zostali zdziesiątkowani i rozproszeni po różnych częściach Imperium Rzymskiego. Już wcześniej rozproszenie wielkiej części Żydów (diaspora) stało się źródłem szczególnego nasilenia konfliktów na tle gospodarczo-handlowym, z przedstawicielami innych narodów, zwłaszcza Greków, którzy stanowili dużą część ówczesnych bogaczy i kupców; do szczególnie gwałtownych napięć grecko-żydowskich dochodziło w Aleksandrii gdzie mieszkała bardzo liczna społeczność żydowska; po kolejnych starciachw Aleksandrii cesarz Klaudiusz wezwał Żydów do bardziej tolerancyjnego odnoszenia się do religii innych ludów; w specjalnym edykcie dla Aleksandrii zagroził tamtejszej gminie żydowskiej, że jeśli okażą się nietolerancyjni, będzie ich traktował jak ludzi roznoszących „po całym świecie powszechną zarazę".

Często jednostronnie eksponuje się wyolbrzymione przejawy niechęci chrześcijan do Żydów w przeszłości, przemilcza zaś fakty świadczące o długiej historii nienawiści bardzo dużej części Żydów do chrześcijan: do najczęściej powielanych fałszów należy łączenie początków antysemityzmu z powstaniem chrześcijaństwa; skrajnym tego przejawem jest oskarżanie o antysemityzm pierwszych apostołów, choć prawie wszyscy oni byli akurat Żydami; prawdą jest, że konflikty między chrześcijanami a wyznawcami judaizmu zaczęły się już u zarania chrześcijaństwa, jednak faktycznymi ich sprawcami byli fanatycy judaizmu, obawiający się siły nowej religii; izraelski profesor I. Shahak pisał w Żydowskich dziejach i religii. iż: „W rzeczywistości (…) wrogość wobec chrześcijan datuje się z czasów, kiedy ci ostatni byli jeszcze słabi i sami cierpieli prześladowania (w tym prześladowania z rąk Żydów)"; wyznawcy judaizmu prześladowali już apostołów; jeden z siedmiu pierwszych diakonów – św. Szczepan został ukamieniowany z wyroku żydowskiego Sanhedrynu; wśród chrześcijan utrwaliło się nawet przekonanie o poparciu więk-szości Żydów dla kolejnych prześladowań chrześcijan przez cesarzy rzymskich; E.H. Flannery pisał w The Anguish of the Jews, że: „Prześladowanie Chrześcijan za Nerona było bez wątpienia spowodowane przez żydowskie donosy (…). Przypuszczalnymi ich sprawcami byli Poppea, żona Nerona, żydowska prozelitka i jej otoczenie"; apologeta chrześcijaństwa z przełomu II/III w. Tertulian wyrzucał Żydom, że podżegają do prześladowań chrześcijan (synagogas Judeorum fontes persecutionem); natomiast Orygenes w swym Contra Celsum napiętnował żydowskie obelgi przeciwko Jezusowi Chrystusowi. Pod koniec I w. powstała pełna wrogości do chrześcijan Modlitwa przeciw heretykom, stanowiąca część codziennych nabożeństw żydowskich; nasilanie się sporów chrześcijańsko-żydowskich w I-III w. miało miejsce w warunkach wyraźnego uprzywilejowania wyznawców judaizmu przez rzymskie władze: judaizm był religią uznawaną w imperium rzymskim w tym samym czasie, gdy chrześcijan poddawano krwawym prześladowaniom; znamienna pod tym względem była postawa ostatniego wielkiego prześladowcy chrześcijan –cesarza Dioklecjana: jak pisze Graetz: „Dioklecjan okazał się dla Żydów nader przychylnym, tym przychylniejszym może, im hardziej nienawidził chrześcijan"; szczególną przychylnością wobec Żydów odznaczał się równieżcesarz Julian Apostataznany z prób osłabienia i wykorzenienia chrześcijaństwa: Graetz pisze o Apostacie: „w faworach jakie zlewał na Żydów grała niewątpliwie pewną rolę chęć dokuczenia chrześcijanom".

Wbrew niektórym filosemickim uogólnieniom postępowanie Żydów nieraz nacechowane było mściwością i okrucieństwem: po początkowym okresie współdziałania z Mahometem Żydzi zaczęli go konsekwentnie zwalczać, uciekając się do prób zabójstwa od próby strącenia go z tarasu po próbę otrucia przez Żydówkę Zajnabę; władca małego żydowskiego państwa w ArabiiJussuf Dhu Novas(520-530) wsławił się „okrutną rozprawą ze swymi wasalami chrześcijańskimi": wg Graetza Dhu Novas .”obległ zamieszkane przez chrześcijan miasto Nadżaran i dobywszy je wywarł swój gniew na mieszkańcach: stugębna fama rozgłosiła po świecie wypadki nadżarańskie, przesadzając liczbę ich ofiar i przeistaczając ukaranie buntowników w prześladowanie chrześcijan przez króla żydowskiego, w pełną łez i krwi martyrologię"; wymordowanie chrześcijańskich mieszkańców Nadżaranu przez Dhu Nowasa sprowokowało przeciwko niemu odwet chrześcijańskiegowładcy EtiopiiElesbaa; Etiopowie rozbili państwo żydowsko-himjaryckie i jak pisze Graetz: „Najbardziej pastwili się nad Żydami, których tysiące poległy w ekspiacji za męczenników nadżarańskich"; te początki wielowiekowych wzajemnych uprzedzeń między Żydami a chrześcijanami zostały niemal całkowicie zapomniane. W umacnianiu wrogości do Żydów niemałą rolę odegrały zarzuty poddające w wątpliwość ich lojalność wobec państw chrześcijańskich, w których mieszkali: niejednokrotnie zarzucano im wiarołomstwo i spiskowa-nie z ościennymi wrogami tych państw; w Bizancjum powszechnie oskarżano Żydów o sprzyjanie najeźdźczej armii perskiej, która z ich pomocą zdobyła w 614 r. Jerozolimę (wymordowano przy tym ok. 90 tys. chrześcijan) : S.Runciman pisał w Dziejach wypraw krzyżowych o okolicznościach, w jakich padła Jerozolima: „Patriarcha JerozolimyZachariaszgotów był zrezygnować z obrony miasta, aby uniknąć rozlewu jednakże ludność chrześcijańska nie chciała tak łatwo oddać się w ręce najeźdźców, W dniu 5 maja 614 r. przy pomocy Żydów zamieszkałych w obrębie murów obronnych. Persowie wdarli się do miasta. Poszło do wydarzeń mrożących krew w żyłach. Wśród płonących kościołów i domostw wymordowano wszystkich chrześcijan, część z nich zginęła z rąk żołdactwa perskiego, a jeszcze więcej zabili Żydzi".

Graetz przyznaje w swej Historii Żydów: „Wieść o słabości oręża chrześcijańskiego i o zwycięskim pochodzie armii perskiej natchnęła Żydów palestyńskich wielką odwaga (…) Dzielna ludność żydowska Tyberiady, Nazaretu i innych miast galilejskich stanęła niezwłocznie pod chorągwiami perskiemi. Zastęp ten dyszący zemstą, nie oszczędził z pewnością chrześcijan i ich kościoła w Tyberiadzie (…) Rzecz to całkiem możliwa, że Żydzi srożyli się bezwzględnie nad świętościami chrześcijańskimi (…) Pospołu z Persami uwijali się po Palestynie burząc kościoły i klasztory". W 629 r. po odzyskaniu Judei przez Bizancjum doszło z kolei do zemsty chrześcijan na Żydach którzy stali się ofiarami wielkiej masakry w Jerozolimie; w latach 635-639 Bizantyjczycy utracili Palestynę, łącznie z Jerozolimą, na rzecz muzułmańskich Arabów; w czasie zdobywania Palestyny Arabowie korzystali z czynnej pomocy Żydów, służących im za przewodników(wg S. Runcimana). Powszechnie oskarżano Żydów o zdradzieckie postępowanie wobec chrześcijan w Hiszpanii:694 wzięli oni udział w nieudanym spisku, zmierzającym do obalenia chrześcijańskiego państwa Wizygotów przez muzułmanów z Afryki; kilkanaście lat później Żydzi hiszpańscy gremialnie poparli muzułmańskich najeźdźców na Półwysep Iberyjski; Graetz pisze, że zwycięzcy Arabowie byli wszędzie popierani przez Żydów, którzy m.in. otworzyli im bramy do stolicy kraju Toledo w czasie gdy chrześcijanie błagali w kościele świętych o obronę kraju i wiary"; zwycięzcy właśnie Żydom powierzali zadanie strzeżenia zdobytych miastW XII w. z kolei oskarżano Żydów bizant. o wspieranie najeźdźczych armii Turków seldżuckich: w XV w. ostateczny podbój Konstantynopola przez Turków miał nastąpić dzięki wdarciu się ich do miasta przez dzielnicę żyd. przy aktywnym wsparciu Jej mieszkańców(S.J. Shaw, The Jews of the Ottoman Empire and the Turkish Republic. New York 1991). Znaczącym źródłem zatargów między Żydami a chrześcijanami stały się spory wynikłe na tle gospodarczo-finansowym: sprzyjało temu wyspecjalizowanie się Żydów w lichwie, czyli pożyczaniu pieniędzy na procent w sytuacji, gdy prawo kanoniczne zakazało tego chrześcijanom (od 1179 wszyscy trudniący się lichwą narażeni byli na ekskomunikę): Żydom natomiast ich prawa nie zabraniały pożyczać na procent między sobą, ale pozwalały pożyczać obcym: np. żyd. Księga Powtórzonego Prawa głosi: „Od obcego możesz się domagać, ale od brata nie będziesz żądał odsetek";

Johnson w Historii Żydów wskazuje, że nacjonalistycznie nastawieni Żydzi (np. rabin Akiwa) wyraźnie popierali zróżnicowanie między Żydami a nie-Żydami i stosowanie bez ograniczeń lichwy wobec gojów: XIV-wiecznyŻyd francuski Lewi ben Gerszom głosił wprost, że słusznym było obciążanie gojów odsetkami, „ponieważ nie powinno się przyczyniać do zarobku bałwochwalcy … a wyrządzać mu tak wiele szkody, jak to możliwe bez naruszenia sprawiedliwości"; zmonopolizowanie lichwy przez Żydów było źródłem konfliktów z chrześcijanami głownie na skutek pobierania nadmiernie wysokich procentów: Graetz pisze: „Aby zgromadzić duże kapitały zmuszeni byli Żydzi pożyczać na lichwiarskie procenty, a nawet oszukiwać. Ściągali tym na siebie nienawiść ludności i nowe prześladowania". 1290 doszło na tym tle do wypędzenia Żydów z Anglii: „Żydzi byli gąbkami króla. Wysysali pieniądze z jego poddanych, udzielając lichwiarskich pożyczek. a przed wściekłością dłużników broniło jedynie potężne ramię króla, który z kolei ciągnął, ile chciał z ich stale narastających bogactw. (…) Ale ilekroć król cofał swe osłaniające ramię, od razu straszliwe pogromy kładły kres Żydom i ich zdradliwym pergaminom. Za panowania Edwarda I ten niefortunny układ stosunków w okrutny sposób dobiegł końca. (…) Wygna-nie Żydów sławiono jako poświęcenie ze strony króla" (G. Macaulay Trevelyan, Historia Anglii). Niemałą rolę w podsycaniu antyżydowskich nastrojów we wczesnym średniowieczu odegrał bardzo wydatny udział Żydów w handlu chrześcijanskimi niewolnikami:

żyd historyk H. Nussbaum pisał: „Pośrednikami zaś tego oburzającego – w swoim czasie wszakże naturą warunków społecznych usprawiedliwionego handlu (niewolnikami) byli Żydzi mający rozległe stosunki": ściągało to na nich niejednokrotnie potępienie ze strony czołowych postaci Kościoła, w tym m.in. papieża Grzegorza I Wielkiego, skądinąd znanego jako obrońca Żydów przed prześladowaniami, próbami nawracania ich siłą itp.; Grzegorz I uznał handlowanie przez Żydów niewolnikami chrześcijanskimi za jedyne przestępstwo Żydów, które powinno być zwalczane z całą siłą: sprawa ta stawała się niejednokrotnie problemem sporów w różnych państwach chrześcijanskich wczesnego średniowiecza: już w 589 król Wizygotów w Hiszpanii Reccared zakazał Żydom nabywania niewolników chrześcijańskich, czym zyskał sobie gorącą pochwałę papieża Grzegorza I. Na początku VIII w. we Francji spór o chrześcijanskich niewolników stal się źródłem bardzo ostrego konfliktu miedzy Kościołem a Żydami: niewolnica żydowskiego właściciela z Lyonu zbiegła z domu swego pana i przyjęła chrzest z rąkbiskupa lyońskiegoAgobarda.

cieszącego się wielkim autorytetem i później zaliczonego przez Kościół w poczet świętych:żydowski mistrz Eberard zagroził biskupowi, że jeśli nie odda on natychmiast zbiegłej niewolnicy, to zostanie do tego zmuszony karami; rozgorzał zacięty spór, który skończył się złożeniem biskupa Agobarda z urzędu mimo, że jego argumentacja była nie do podważenia z punktu widzenia ówczesnych praw kanonicznych:cesarz Ludwik Pobożnyjednak bezwarunkowo stanął w sporze po stronie Żydów. Podobnym niepowodzeniem skończyło się wystąpieniebiskupa praskiegośw. Wojciecha przeciwko handlowaniu przez Żydów niewolnikami chrześcijańskimi: w tym czasie – wg H. Graetza –Żydzi handlowali przeważnie niewolnikami pochodzenia słowiańskiego, których wywozili na zachód Europy, zwłaszcza do Hiszpanii: oburzenie św. Wojciecha wywoływał fakt, że w Czechach „lud o twardym karku a folgujący namiętnościom" sprzedawał Żydom niewolników bez względu na chrzest: próba ukrócenia handlu chrześcijańskimi niewolnikami przez św. Wojciecha zakończyła się jednak fiaskiem, gdyż – jak pisano w jednej ze średniowiecznych kronik: „Przeklęte złoto handlarzy taką moc posiadło, iż świątobliwy mąż [św. Wojciech – .I.R.N.] musiał swe biskupstwo porzucić. między innymi z powodu braku pieniędzy na wykupienie niewolników-chrześcijan, ile ich był zakupił jeden kupiec żydowski" (cyt. za: I. Schiper. Dzieje handlu żydowskiego na ziemiach polskich).

W ostatnich dziesięcioleciach skrajne rozmiary przybrała upowszechniana przez wielu żydowskich i filosemickich historyków i publicystów teoria o trwających od wielu stuleci prześladowaniach Żydów, którzy jakoby wciąż padali ofiarami rozjuszonego rasistowskiego i religijnego antysemityzmu: podstawą tej teorii stalą się upowszechniana w początkach państwa Izrael dość szczególna, cierpiętnicza wizja historii Żydów; po 1948, głównie pod wpływem premiera Ben Guriona, ukazywano całą dotychczasową historię narodu żydowskiego jako nieprzerwaną falę prześladowań ze strony pogan, chrześcijan i muzułmanów: w imię utylitarnych celów politycznych nowego państwa izraelskiego starano się dowieść, że życie Żydów w diasporze jest niemożliwe do zniesienia ze względu na ciągłe okrutne prześladowania ze strony innych narodów: twierdzenia te stanowiły trzon odrębnej żydowskiej martyrologicznej szkoły historiozoficznej, zwaną łzawą (ang. Lachrymose), która głosiła jakoby jedynym w dziejach okresem wolnym od pogardy i prześladowań były czasy posiadania własnej państwowości (w starożytności do czasów opanowania Judei przez Rzym i współcześnie po utworzeniu Izraela): teoria ta była w całkowitej sprzeczności z rzeczywistym obrazem dziejów Żydów, np. w Polsce, przez stulecia nazywanej „rajem dla Żydów": zwolennicy łzawej historiografii żydowskiej skrajnie deformowali również dzieje Żydów w Hiszpanii, przedstawiając je wyłącznie jako czas nieprzerwanych prześladowań aż do ostatecznego wypędzenia: zacierali prawdę o „złotych wiekach" Żydów w Hiszpanii, czasach gdy świetnie prosperowali oni pod rządami niektórych chrześcijańskich królów aragońskich i kastylijskich. Nieprawdziwe jest również uogólnianie całej historii Żydów w innych chrześcijańskich krajach Europy Zach. jako ciągu prześladowań i terroru, pokazywanie Żydów jako bezbronnych ofiar, zdanych na łaskę i niełaskę otoczenia; rzetelni historycy od dawna poddawali krytyce tego typu uogólnienia;

trudno byłoby bowiem uznać, że los Żydów w VII-X w. był gorszy od losu niewolników chrześcijańskich i pogańskich, którymi handlowali; zwraca się uwagę również i na to, że los Żydów w średniowieczu był bez porównania lepszy od sytuacji chłopów pańszczyźnianych; I. Shahakpisał, że „najbiedniejszy nawet żydowski rzemieślnik, ekonom czy skromny pisarczyk byli w znacznie korzystniejszej sytuacji niż chłop pańszczyźniany": wg rabina S. Rappaporta: „Niektórzy żydowscy historycy współcześni posuwają się nawet do deklarowania, że w okresie od dziewiątego do dwunastego stulecia Żydom żyło się lepiej niż ich chrześcijańskim sąsiadom" (S. Rappaport. Jew and Gentile: The Philo-Semitic Aspect); zdaniem żyd. naukowca prof. I.A. Argusa z Yeshiva University w Nowym Jorku do końca XlI w. Żydzi cieszyli się wręcz uprzywilejowanym statusem w Europie Zachodniej. Dopiero pod koniec Xl w. pojawiły się pierwsze zagrożenia dla Żydów wraz atakami na nich ze strony pospólstwa towarzyszącego krzyżowcom w pierwszej wyprawie krzyżowej (1096); w kilku krajach doszło wówczas do masakr Żydów, zwłaszcza w Niemczech i Czechach; inspiracją do ataków na Żydów stawały się opowieści ukazujące ich jako „zdradliwych pomocników" muzułmanów; niektórym prowodyrom ataków na Żydów, chcącym ich po prostu obrabować, łatwo było przekonać pospólstwo, że nie warto iść daleko na walkę z muzułmanami, jeśli tuż obok są inni niewierni – Żydzi: faktem jest, że w antyżydowskich masakrach i plądrowaniach brały głównie udział męty społeczne i że pałace biskupie okazywały się najlepszym schronieniem dla ściganych Żydów.

Jak pisał F. de Fontette w Historii antysemityzmu: „Wypada zauważyć, że prawie wszędzie hrabiowie i biskupi starali się bronić Żydów"; w czasie drugiej wyprawy krzyżowej, gdy znów doszło do masakr Żydów, w ich obronie wystąpił najbardziej podziwiany i wpływowy chrześcijanin XII w.św. Bernard z Clairvaux: w licznych wystąpieniach piętnował on wszelkie próby atakowania Żydów, głosząc, że są one w jaskrawej sprzeczności z Pismem św. i obciążone grzechem śmiertelnym": hebrajski kronikarz drugiej krucjaty Efraim z Bonn nazwał go wprost „zbawcą Żydów"; nie przeszkadza to jednak niektórym wrogim chrześcijaństwu autorom żydowskim przedstawiać działania rozpasanego motłochu jako wyraz cechującej chrześcijaństwo nieubłaganej nienawiści do Żydów; przemilczane są przy tym takie fakty, jak to że sami biskupi niejednokrotnie bezwzględnie tłumili antyżydowskie wystąpienia pospólstwa w czasie wypraw krzyżowych: jak pisze Johnson w Historii Żydów. „Biskup Speyer szybko stłumił rozruchy, używając siły i wieszając przywódców (…) To samo uczynił arcybiskup Kolonii. W Moguncji jednak sam arcybiskup musiał uciekać. by ratować życie";niekiedy dochodzi do skrajnych deformacji zwielokrotniających liczbę żydowskich ofiar napaści pospólstwa w czasie wypraw krzyżowych, np.w wydanej w 1986 r. broszurze Unii Ameryk. Kongregacji Hebrajskich znalazła się informacja, iż krzyżowcy zabili rzekomo aż 1 mln Żydów;

z oburzeniem napiętnował to fałszerstwo amerykańskirabin M. Saperstein. pisząc, że: „W rzeczywistości z rąk plebsu rabującego pod hasłami krucjaty zginęło dokładnie 200 razy mniej Żydów – 5 tysięcy osób" (M. Saperstein: Moments of Crisis in Jewish-Christian Relations. London 1989). W czasie pierwszych wypraw krzyżowych istniały już przyczyny wpływające na nasilanie się antyżydowskich fobii: zawiść o bogactwo znajdujące się w rękach Żydów, niechęć do żydowskich lichwiarzy, wrogość wobec izolujących się obcych, religijne uprzedzenia do narodu, który odrzucił Chrystusa i doprowadził do jego ukrzyżowania; w świadomości przeciętnych chrześcijan przez całe stulecia dominowała wizja Żydów jako narodu Judasza i faryzeuszy popierających skazanie Jezusa na śmierć, przesłaniająca obraz Żydów jako narodu Jezusa i pierwszych apostołów; W 1144 r. w Norwich w Anglii pojawiło się po raz pierwszy fałszywe oskarżenie Żydów o mord rytualny (kilkaset lat wcześniej podobne oskarżenia wysuwano wobec chrześcijan w Persji): znajdowało ono posłuch u ciemnego pospólstwa, stając się powodem do wystąpień antyżydowskich w różnych krajach Europy Zachodniej; oskarżeń o mord rytualny nie zdołały całkowicie wyeliminować nawet kolejne potępienia ich przez papieży Innocentego IV i Grzegorza X. W średniowieczu nie brakowało różnych form urzędowych upokorzeń Żydów;

pierwszy zainicjował je kalif abbasydzki Harun al Raszid. nakładając w roku 807 na Żydów obowiązek noszenia żółtej odznaki na ubra-niach; sobór laterański IV nakazał nosić Żydom (1215) krążek, kawałek żółtego płótna; wg autora Historii antysemityzmu F. de Fontette krążek ten nie był początkowo oznaką hańby i stosowano go z dużą „elastycznością"; skrajnym przejawem dyskryminacji było zarządzenie islamskiego szacha Persji XVI w. postanawiające, że Żydzi nie mogą chodzić bez dużego kawałka drewna na plecach, co praktycznie skazywało ich na pozostanie w domu; wyrazem izolacji Żydów od otoczenia były różnorodne getta; trwa dyskusja nad tym czy były to getta pożądane, czy wymuszone: prawdopodobnie wcześniejsze były getta wymuszone na Żydach, ale pisze Johnson: „we wczesnośredniowiecznej Europie często Żydzi wymagali segregacji i wysokich murów jako warunku osiedlenia się w mieście". Niechęć do Żydów i obawy przed ich oddziaływaniem na chrześcijan wpływały na różne godzące w Żydów restrykcje prawodawstwa kościelne; sobór w Nicei (325) nakazywał, by „nikt z nimi nie wchodził w żadne stosunki ani dla zysku, ani z powodu jedzenia czy picia"; III synod w Toledo zakazał Żydom posiadania niewolników chrześcijańskich, piastowania urzędów (które dawałyby im możliwość karania chrześcijan) i małżeństw Żydów z nie-Żydami; IV synod w Toledo rzucił klątwę na osoby udzielające Żydom protekcji: sobór w Konstantynopolu (692) zakazał korzystania z usług Żydów-lekarzy: sobór laterański III (1179) zabronił Żydom trzymania chrześcijańskich poddanych, służby i rzemieślników; sobór laterański IV zakazał Żydom piastowania stanowisk w administracji państw, i w służbie publicznej; te i im podobne godzące w Żydów postanowienia restrykcyjne najczęściej w niewielkim stopniu były przestrzegane w praktyce, nawet przez rozlicznych papieży, którzy np. bardzo chętnie korzystali z usług Żydów-lekarzy;

bez porównania skuteczniejsze były zalecenia Talmudunakazujące Żydom maksymalne ograniczenie stosunków z chrześcijanami, o czym jednak na ogół nic nie piszą autorzy książek o antysemityźmie, tacy jak F. de Fontette. Pisząc o przejawach antyżydowskich uprzedzeń w historii chrześcijańskiej Europy, nie można równocześnie zapominać o sile panujących wśród Żydów uprzedzeń do chrześcijan; co najgorsze, wyrażały się one już w różnych fanatycznie antychrześcijańskich zapisach Talmudu, traktowanego przez Żydów jako podstawę wykładni judaizmu; izraelski naukowiec, prof. I. Shahak (Żydowskie dzieje i religia) przytoczył liczne przykłady zaleceń Talmudu. służących wpajaniu pogardy i nienawiści do nie-Żydów czyli gojów; przewidywały one m.in. że „każdy pobożny Żyd, przechodząc obok nieżydowskiego cmentarza. musi wypowiedzieć przekleństwo pod adresem spoczywających tam gojów, a przechodząc obok cmentarza żydowskiego, ma obowiązek chwalić Boga. To samo odnosi się do żywych; pobożny Żyd. widząc duże zgromadzenie Żydów, musi pochwalić Boga, mijając zaś zgromadzenie gojów, powinien wypowiedzieć pod ich adresem przekleństwo. Zabudowania nie są z tego wyłączone: Talmud nakazuje, by Żyd przechodząc obok osiedla zamieszkanego przez gojów, prosił Boga o zniszczenie go, jeśli zaś zabudowania są w ruinie, powinien dziękować Bogu za zemstę (…) Nakaz ten został »wzbogacony« przez nowy zwyczaj; mianowicie przechodząc obok kościoła czy krzyża Żyd ma zwyczaj spluwać (zwykle trzy razy), co jest »udoskonaleniem« innej obowiązkowej reguły (…) Zwyczaj ten stał się w dziejach europejskiego żydostwa przyczyną wielu incydentów. Jeden z najgłośniejszych, którego skutki są wciąż widoczne, miał miejsce w czternastowiecznej Pradze.Czeski król Karol IV(który był także cesarzem rzymskim) polecił wmurowanie wspaniałego krucyfiksu pośrodku wybudowanego za jego czasów u istniejącego do dzisiaj mostu kamiennego. Pewnego razu doniesiono mu, że prascy Żydzi mają zwyczaj spluwać ilekroć przechodzą obok krucyfiksu. Jako osławiony obrońca Żydów nie wszczął przeciwko nim prześladowań, lecz nakazał gminie żydowskiej pokryć koszty wyrycia na krzyżu złotymi literami hebrajskimi słowa Adonai (Pan): słowo to jest jednym z siedmiu najświętszych imion Boga i w jego pobliżu nie wolno okazywać najmniejszych nawet oznak braku szacunku. Spluwanie ustało."

W Talmudzie było wiele agresywnych sformułowań wobec „nieczystych" gojów, np.: „każdy goj. który studiuje Talmud i każdy Żyd, który mu w tym pomaga, powinni umrzeć". „Żyd musi i powinien krzywo-przysięgać. kiedy goje pytają go. czy nasze księgi zawierają cokolwiek przeciwko nim", „Żydzi to ludzkie istoty, ale narody świata nie są istotami ludzkimi, lecz zwierzęcymi", „jeżeli goj zabije goja lub Żyda. jest za to odpowiedzialny; ale jeżeli Żyd zabije goja nie jest odpowiedzialny", „nie będziesz krzywdził twego bliźniego (Biblia), ale nie jest powiedziane: »nie będziesz krzywdził goja«". „na dom goja patrzy się jak na za-grodę zwierząt" (cyt. za: ks. A. Zwoliński, Starsi bracia, Kraków 1994). W Talmudzie znajdowało się także wiele drastycznych ataków na chrześcijan nazywanych tam „bałwochwalcami, mordercami, gorszymi od zwierząt”: dusze chrześcijan nazywano „złymi i nieczystymi", a zwłoki „padliną": nie brakowało również bardzo plugawych treści uwłaczających Jezusowi i Matce Boskiej. Swego rodzaju symbolem siły fanatycznych uprzedzeń rel. wśród Żydów są zalecenia, które znajdują się u największego średniowiecznego żydowskiego filozofa Mojżesza Majmonidesa (1135-1204); jego Miszne Tora uważana jest za najstarszy kodeks prawa talmudycznego: w księdze tej roiło się od napastliwych ataków wymierzonych przeciw chrześcijaństwu i samemu Jezusowi; Majmonides zalecał Żydom, by nie ratowali w żadnym razie życia gojów (z wyjątkiem sytuacji grożących wybuchem wrogości wobec Żydów): „jeśli chodzi o gojów, z którymi nie jesteśmy w stanie wojny…. nie wolno powodować śmierci, lecz równocześnie zabronione jest ich ratowanie wówczas, gdy w jakiś sposób zagrożone jest ich życie…

Jeśli dajmy na to. ujrzymy goja wpadającego do morza, nie powinniśmy go ratować, ponieważ zostało napisane: »Nie będziesz czyhał na życie bliźniego swego« – a przecież goj nie jest naszym bliźnim” (Shahak, Żydowskie dzieje i religia.) Majmonides przyjmował jako generalną zasadę to, że każdy poganin, który nie należy do ludu Izraela powinien być wypędzony, a nawet zabity; „Każdy poganin, który nie przestrzega przykazań Noego, powinien być, jeśli znajdzie się pod naszymi rządami, zabity." (Zwoliński, Starsi bracia): równie bezwzględne były zalecenia Majmonidesa pod adresem niewiernych Żydów: nakazywał wprost ich eksterminację: „Obowiązkiem jest tępienie ich własnymi rękami". Raz rozpoczęte napaści na Żydów, bezkarne rabunki i mordy stały się zachętą do kolejnych antyżydowskich wystąpień pospólstwa w wielu krajach Europy Zachodniej; do szczególnie okrutnych prześladowań Żydów wielokrotnie dochodziło w Niemczech: już w czasie pierwszej wyprawy krzyżowej (1096) doszło do krwawych masakr w Spirze, Trierze, Moguncji i Wormacji (zginęło ok. 1500 Żydów):ścigani przez motłoch Żydzi kolońscy masowo w akcie desperacji popełniali samobójstwa: „Wielu zadało sobie śmierć w jeziorach i bagnach. Przykład dał im pewien starzec uczony. Samuel Ben-Jechiel. Zarżnął pośrodku wód swego dzielnego, dorodnego syna. zmówiwszy uprzednio błogosławieństwo, które ofiara podchwyciła pobożnym „amen", poczerń całe otoczenie zaintonowało »Słuchaj lzraelu« i rzuciło się w odmęty".(Graetz): do kolejnych masakr Żydów w Niemczech doszło w czasie drugiej wyprawy krzyżowej (1146): inicjatorem rzezi stał sięfrancuski mnich Rudolf, który podburzał pospólstwo do masakrowania Żydów okrzykami:Hep! Hep!(skrót od Hierosolyma Est Perdita– Jerozolima jest zniszczona): okrzyki te stały się w przyszłości ulubionymi hasłami niemieckich antysemitów, zagrzewających do kolejnych pogromów; 1298 doszło do kolejnej fali prześladowań Żydów we Frankonii. Bawarii i Austrii: impulsem do masakr stało się oskarżenie, że znieważyli hostię w miasteczku Rottiingen we Frankonii: do następnej fali prześladowań doszło podczas wojen domowych za panowania Ludwika Bawarskiego; 1336-37 organizowała napaści na Żydów na wielkich połaciach Niemiec zorganizowana banda chłopstwa i pospólstwa miejskiego, która przezwała się „żydobójcamii" (Judendenschlager); „Nigdzie nie tępiono Żydów z taką systematycznością i pasją, jak w świętym państwie rzymsko-niemieckim" (Graetz); XIV-wieczny autor Closener ze Strasburga pisał: „Gotówka Żydów była ową trucizną, co ich zabijała". Obcość i izolacja Żydów sprzyjały powstawaniu najskrajniejszych pogłosek na ich temat wśród niemieckiego pospólstwa, zwłaszcza w czasach różnych katastrof; np. w czasie wielkiej epidemii w Niemczech oskarżono Żydów o zatrucie studzien; 14 II 1349 tłum napadł na Żydów na Judengasse w Strasburgu i zapędził ich na cmentarz, gdzie spalono 2 tys. ludzi; tylko niewielka cząstka spośród nich uratowała życie, deklarując chęć przejścia na wiarę chrześcijańską; zagrabione skarby Żydów rozdzielono między niemieckich mieszczan: niedługo potem doszło do spalenia ponad 400 Żydów w Wormacji; potem przyszła kolej na masakry Żydów w Moguncji i Kolonii; były w Niemczech całe rodziny, które chlubiły się udziałem w paleniu Żydów i same „z dumą" nazywały się Judenbraterami (Judenbrater– Żydopiek).

Kłamstwem są częste twierdzenia współczesnych (zwł. Żydów), że zagłada Żydów przez Niemców w czasie II wojny świat, była tylko jednorazowym epizodem -„przyszła grupa zbrodniarzy, kierowana przez wariata i dokonała mordu; podczas, gdy polski antysemityzm był zjawiskiem trwałym" (wg wywiadu izraelskiego profesora U. Hupperta, krytykującego tego typu postawy Żydów). Przekleństwem Żydów było ich bogactwo: skrajnie tendencyjnym uproszczeniem jest, stosowane często przez niechętnych chrześcijaństwu autorów, doszukiwanie się wciąż nietolerancji i uprzedzeń religijnych jako głównej przyczyny prześladowań Żydów; fakty wskazują. że najczęstszym powodem prześladowań ze strony poszczególnych władców w Europie Zachodniej byly pustki w skarbcu, który chciano jak najszybciej zapełnić kosztem Żydów; typowe pod tym względem było zachowanie króla Francji Filipa IV Pięknego, który gwałtownie walczył z papieżem Bonifacym VIII o wpływy, a nie o prawdy wiary: stał się on jednym z najbezwzględniejszych grabieżców żydowskiego mienia; 1306doprowadził do niespodziewanego uwięzienia wszystkich francuskich Żydów; w więzieniach zakomunikowano im. że mają w ciągu miesiąca opuścić Francję, zostawiając w niej cały swój dobytek; zagrożono przy tym śmiercią każdemu kto pozostanie we Francji po wyznaczonym czasie: w oznaczonym terminie wygnano z Francji ok. 100 tys. Żydów, okradając ich z całego mienia, poza odzieniem, rabując ogromne ilości złota, srebra i drogich kamieni: historyk Graetz nie ma wątpliwości co do intencji króla Filipa IV Pięknego: „Cóż mogło spowodować mądrego raczej niż klerykalnego monarchę, który bronił przedtem Żydów przeciw duchowieństwu, do tak nagłej zmiany usposobienia. Nie chodziło tu bynajmniej o nietolerancję kościelną, ani też o ustępstwa woli ludowej. Bezpośrednią przyczyną była żądza złota.

Zatargi z papieżem i wojny z buntowniczymi Flamandczykami tak dalece wyczerpały jego kasę i do tak niemiłosiernych zniewoliły go ździerstw. że według szyderczego głosu ówczesnej pieśni ludowej »nawet kura w garnku nie była bezpieczna od szponów królewskich«. Mieniem żydowskim chciał Filip zasilić swój skarb suchotniczy." Żydzi powrócili do Francji w 1315 i już 1321 padli ofiarą kolejnej nagonki; oskarżono ich o inspirowanie zbrodniczych działań grupy trędowatych w Guienne, którzy będąc niezadowoleni ze złego pożywienia, pozatruwali studnie i rzeki, powodując śmierć wielu ludzi; oskarżenie stało się pretekstem do wymuszenia od Żydów ogromnej grzywny na sumę 150 000 fun-tów paryskich: w zakład ewentualnej wypłaty uwięziono najbogatszych Żydów, a na majątki ich i należytości nałożono sekwestr. Skrajna chciwość, a nie rzekome antyżydowski fobie religijne kierowała ang. królem Janem bez Ziemi; w 1210 wymusił on na Żydach ogromną daninę w kwocie 66 tys. marek: gdy nadzwyczaj bogaty Abraham z Bristolu nie chciał wypłacić wyznaczonej mu części (10 tys. marek) król Jan nakazał wyrywać mu po jednym zębie dziennie, dotąd, aż nie zgodzi się wpłacić całej sumy do królewskiego skarbca: królowi Anglii Edwardowi I przypisuje się nienasycony głód gotówki jako główny motyw wystąpienia przeciwko Żydom (1278): nastręczył się ku temu dogodny pretekst: Żydów oskarżano wówczas o ciągłe fałszowanie monet i nawet Graetz przyznaje, że 300 Żydów przekonano o winę tej zbrodni; za 300 winnych zapłaciło 10 tys. Żydów, którzy ucierpieli przy tej okazji; 12 lat później król Edward wykorzystał oskarżenia o lichwę dla całkowitego wygnania Żydów z Anglii; brytyjski historyk G.M. Trevelyan komentował w Historii Anglii to wygnanie Żydów (pod oskarżeniami lichwy) z Anglii: „Możliwe, że Edward I usuwając z wyspy Żydów działał w myśl najlepszych intencji swoich czasów. Wygnanie Żydów sławiono jako poświęcenie ze strony króla i oczywiście było ono niezmiernie popularne. Było to o tyle wykonalne, że nadszedł czas, kiedy stało się możliwe zdobywanie przez króla i magnatów pieniędzy gdzie indziej, od lichwiarskich »chrześcijan« (…) Kiedy Żydzi powrócili do Anglii, w czasach Stuart i Hannowerczyków, przekonali się. że Anglicy opanowali swój rynek pieniężny i wszystkie wolne zawody (…) Toteż stosunki Żydów i Anglików odnowiły się pod pomyślniejszy-mi auspicjami niż te, które nawet obecnie przeważają w krajach, gdzie ludność miejscowa nie ma dość sprytu albo sposobności, by nabrać zwyczaju prowadzenia swych własnych interesów."

W Czechach (1096) Żydzi padli ofiarą pogromu głównie z rąk towarzyszącego krzyżowcom pospólstwa, które wlokło Żydów praskich do chrztu i zabijało opornych; obawiając się dalszych gwałtów, i nie czując ochrony ze strony księcia Wratysława II. Żydzi postanowili opuścić kraj wraz z całym swoim mieniem: uprzedzony o tym książę nakazał obsadzić żołnierzami ich domy: podskarbi księcia oświadczył żydowskiej starszyznie, że wszystko, co posiadają, należy do księcia. bo pochodzi z rabunku jego własności: ,.Ze skarbów jerozolimskich niceście do Czech nie przywieźli. Pokonani przez Wespazjana i za bezcen sprzedani, rozproszyliście się po świecie. Nagoście przyszli do kraju, nago zeń wynijdźcie"; czeskich Żydów ograbiono z całego mienia, zanim pozwolono im schronić się do Polski:czeski biskup kronikarz Kosmas odnotował, iż Żydom zabrano w Czechach więcej złota niż mieszkańcom Troi po upadku ich miasta. Za panowania króla Wacława IV Luksemburskiego doszło do kolejnej masakry czeskich Żydów 1389: wymordowano ich ok. 4 tys. , znieważano zwłoki pomordowanych i spalono praską synagogę; 1542 oskarżono ich jako rzekomych sprawców pożarów, które spustoszyły Pragę i kilka in. miast czes.; kolejny raz wypędzono ich z Czech, jedynie 9 rodzin żyd. uzyskało zezwolenie na dalszy pobyt w Pradze; po 20 latach Żydów odwołano z wygnania; jak jednak ocenia Graetz, spośród Żydów „powróciły do Pragi same tylko męty. Chrześcijanie padali niewątpliwie często ofiarą oszukańczych praktyk tego tałatajstwa": spowodowało to kolejne wygnanie Żydów z Pragi (1561). przy czym na żydowskich wychodźców napadli rozbójniczy rycerze i ograbili ich; dopiero po śmierci niechętnego Żydom cesarza Ferdynanda I udało się u jego syna Maksymiliana (późniejszego ces.) wyjednać cofnięcie dekretu banicyjnego i dopuszczenie Żydów do Pragi i kilku innych miast czeskich.

Kolejne fale prześladowań dotknęły również Żydów w Austrii; 1420 oskarżono ich o zabójstwo dzieci chrześcijańskich i o znieważenie hostii: arcyksiążę Albrecht nakazał równocześnie uwięzić wszystkich Żydów austriackich; skonfiskowano majątki zamożnych Żydów, a ubogich natychmiast wydalono z kraju; w marcu 1421 ponad 100 Żydów spalono w Wiedniu; Albrecht wydał zaś rozporządzenia zakazujące mieszkania jakiegokolwiek Żyda w Austrii w przyszłości: 1559 Ferdynand wprowadził dla nielicznych Żydów austr. „meldunek kartkowy", czyli tzw. ..kartę żyd." (Judenzettel): każdy zamieszkały w Austrii Żyd, przybywając w interesach do Wiednia, musiał się w jak najkrótszym czasie zameldować u marszałka krajowego i wyjaśnić jak długo będzie przebywać w tem mieście i czym zamierza handlować: w ślad za tym ograniczeniem wyszedł dekret rugujący Żydów wraz z żonami, dziećmi i dobytkiem z Austrii Dolnej i Gorycji:

Na Rusi już 1113 doszło do buntu ludowego w Kijowie, w czasie którego ograbiono domy Żydów kijowskich; nastąpiło to tuż po śmierci Swiatopełka II. który otaczał Żydów szczególną opieką: przez całe stulecia liczba Żydów na terenie Rusi, a później państwa moskiewskiego, była stosunkowo niewielka; po ich przejściowym zwiększeniu wraz z włączeniem do Moskwy rzeczypospolitej Nowogrodu Wielkiego, szybko rozpoczęły się prześladowania Żydów: uzasadniano je szerzeniem się herezji judaizujących (żidowstwujuszczich): władze uznały Żydów za element szkodliwy dla państwa moskiewskiego i zabroniły dopuszczania ich nawet na krótkotrwałe pobyty: w 1550 król Polski Zygmunt Augustpróbował wstawić się za kupcami żydowskimi z Litwy do cara Iwana IV Groźnego, prosząc go, by dopuścił ich do swego kraju; w odpowiedzi Iwan napisał, że Żydzi „przywozili zioła trujące i wielorakie szkody czynili poddanym cara. przeto królowi nie przystoi wdawać się za nimi"; podkreślił również, że Żydów za „ich złe sprawy" wypędzano również z innych państw, a niektórych nawet śmiercią karano: stąd, nie chcąc krzywdy swych poddanych, wzbraniał Żydom dostępu do swego państwa, i prosił króla, „aby w tej sprawie już więcej się do niego nie zwracał". Po zdobyciu Połocka (1563) Iwan IV Groźny zapytany, co robić z Żydami, odrzekł, iż tych, którzy zgodzą się przyjąć chrzest, należy ochrzcić, zaś wszystkich nie zgadzających się na to, utopić w Dźwinie; Moskwa konsekwentnie włączała do umów z Polską żądanie niedopuszczania przez Polskę Żydów do państwa moskiewskiego (w umowach z 1601, 1678. 1686); przy powołaniu na tron moskiewski królewicza Władysława (1610) bojarzy zastrzegli sobie w punkcie 4 swego układu z hetmanem S. Żółkiewskim, że Żydzi nie będą mogli wjeżdżać do państwa moskiewskiego dla prowadzenia handlu. Żydów odstraszały od Moskwy przypadki barbarzyńskiego traktowania; mieszkającego w Moskwie lekarza z Wenecji Leona Żydowicza stracono (1498) za to, że nie zdołał wyleczyć syna cara Iwana III. In. lekarz Daniel von Haden,

Żyd z Wrocławia, w czasie buntu strzelców (1682) został oskarżony o otrucie cara Fiodora Aleksiejewicza i wraz z synem porąbany na kawałki. Bardzo ważnym, a ciągle zbyt rzadko przypomi-nanym źródłem najostrzejszych wystąpień antyżydowskich zwłaszcza wszelkiego rodzaju zajść ulicznych i masakr była nienawiść do Żydów ze strony najuboższych warstw społecznych: „Należy podkreślić, że w okresie najgorszych prześladowań antyżydowskich, a więc wtedy, gdy Żydów zabijano, elita rządząca – cesarze, papieże, królowie, arystokracja, wyższe duchowieństwo. jak również bogata burżuazja w miastach autonomicznych – zawsze była po stronie Żydów. Ich wrogowie natomiast wywodzili się przeważnie z najbardziej gnębionych i wyzyskiwanych klas społecznych: często też byli to ludzie, z którymi Żydzi spotykali się na codzień. jak na przykład mnisi z zakonów żebraczych. Prawdą jest natomiast, że w większości przypadków (choć na pewno nie zawsze) przedstawiciele władzy bronili Żydów. i to nie z pobudek humanitarnych, czy z powodu jakiejś specjalnej sympatii dla nich, lecz zwyczajnie ze względu na swe własne interesy; po pierwsze. Żydzi byli dla nich pożyteczni i mogli na nich zarobić: po drugie, bronili w ten sposób „prawa i porządku", po trzecie, sami nienawidzili niższych klas i obawiali się. że wystąpienia przeciwko Żydom mogą się kiedyś przekształcić w bunty przeciw nim samym (…) Dlatego więc wszystkie masakry Żydów w okresie judaizmu klasycznego były rezultatem rebelii chłopskich lub rozruchów ludowych." (I.Shahak. Żydowskie dzieje i religia). Można by przytoczyć rozliczne przykłady masakr Żydów w różnych krajach Europy, potwierdzających twierdzenia Shahaka: począwszy od pierwszej większej masakry Żydów w czasie I krucjaty dokonanej przez bandy wieśniaków i nędzarzy, podążających za Piotrem Pustelnikiem, antyżydowskich rozruchów w Anglii w czasie II krucjaty, stanowiących wyraźnie część powstania chłopskiego, masakr Żydów w miastach niemieckich w okresie wybuchów Czarnej Śmierci, po okrutne rzezie na Ukrainie w czasie powstania B. Chmielnickiego; Shahak nie bez racji pisał, że wystąpienia Kozaków i powstańców chłopskich na Ukrainie przeciwko Żydom w owym czasie nie były wcale aktem bezinteresownego, niczym nie uzasadnionego antysemityzmu, jak przedstawiają niektórzy autorzy żydowscy, lecz „powstaniem chłopskim, buntem gnębionych, prawdziwych nieszczęśników, zemstą na sługach polskiej szlachty."

Czasami Żydzi sami przyczyniali się do prowokowania wystąpień przeciwko sobie, lekkomyślnie angażując się solidarnie całą społecznością żydowskiego po jednej ze stron w wojnie domowej; tak stało się np. w Kastylii, gdy wspólnoty żydowskie udzieliły bezwzględnego poparcia królowi Piotrowi l Okrutnemuw czasie jego wieloletniej wojny domowej przeciwko przyrodniemu bratu. Henrykowi hrabiemu Trastamara (po zwycięstwie rządzącemu jako Henryk II); osiedla żydowskie w Toledo, Burgos i innych licznych miastach służyły praktycznie jako garnizony Piotra w czasie wojny domowej i ucierpiały szczególnie mocno w rezultacie swego zaangażowania po stronie przegranej: podobnie zachowywali się Żydzi pod rządami różnych władców muzułmańskich, gdzie często popierali reżimy oderwane od większości ludów, nad którymi sprawowali władzę dzięki pacyfikującej wszelki opór najemnej armii, np. w królestwie Grenady, gdzie wezyr królestwa Żyd Samuel Ibn-Nagdil zaangażował się wraz z całą miejscową społecznością żydowską w popieranie tyranii nielicznej grupki wojowników berberyjskich nad arabskojęzycznymi poddanymi: syn Samuela – Józef, również wezyr w Grenadzie, zginął wraz z wymordowanymi przez tłum 1500 rodzinami żydowskimi za zamieszanie się w grenadzkie konflikty narodowościowe: jak pisze Graetz: „Powstanie przeciw Józefowi Ibn-Nagdili w Grenadzie było pierwszym prześladowaniem Żydów na półwyspie pirenejskim”;

z kolei w chanacie perskim za czasów wielkiego chana Persji Arguna. Żyd Saad Addaulzostał wyniesiony do godności ministra finansów i uznany za „podporę państwa" (1288); forując wszędzie swych żydowskich współwyznawców kosztem dyskryminowanych przez Mongołów mahometan, odsuniętych od wszystkich urzędów, sprowokował wybuch nienawiści mahometan przeciw Żydom: 1291 ludność mahometańska napadła na Żydów we wszystkich miastach chanatu, aby pomścić się na nich za upokorzenia doznane od Mongołów: w różnych krajach muzułmańskich Żydzi na ogół stawali się podporami reżimówopartych na władzy mniejszości religijnej lub narodowej, np. bardzo mocno wspierali imperium fatymidzkie powstałe po podboju Egiptu (969). opierające się na władzy ismailicko-szyickiej mniejszości religijnej: zdaniem Shahaka: „W takim systemie rola Żydów była podobna do roli janczarów. Stąd najlepszą pozycję zajmowali oni wtedy, gdy u władzy znajdował się reżim oderwany politycznie od ludu, którym rządził. Z chwilą dojścia do władzy Turków (jak również innych muzułmanów. na przykład Albańczyków) pozycja Żydów w imperium ottomańskim uległa osłabieniu ". Pouczające wydają się przyczyny drastycznego pogorszenia sytuacji Żydów w Hiszpanii, która przez całe stulecia była uważana za najbezpieczniejszy dla Żydów kraj świata łacińskiego; rzetelne analizy historyczne jednoznacznie wskazują, iż bardzo duża część nieszczęść żydowskich w tym kraju spowodowana została przez własne błędy Żydów, np. wykorzystanie wielkich wpływów Żydów na dworze króla Alfonsa XI do skrajnych lichwiarskich działań;

„Niektórzy bogaci Żydzi, dufni we wpływy swych przyjaciół u dworu, prowadzili niesumienny handel pieniędzmi, pobierali wysokie procenty i niemiłosiernie ścigali opieszałych dłużników chrześcijańskich. Sam król, ciągnąc pośrednio zyski z tej lichwy, popierał ją u Żydów i muzułmanów. Skargi ludności na lichwiarzy żydowskich i mahometańskich. poczęły się coraz głośniej rozlegać. (…) Wina krwawego dramatu, którego pierwszy akt rozegrał się pod koniec wieku czternastego, a ostatni dopiero ku końcowi następnego stulecia, spada po części na samych Żydów hiszpańskich. Jeżeli nieprzyjaciele Żydów oskarżali ich. że się cisną do dworu i grandów, że dorabiają się lichwą znacznych majątków, że szeleszczą jedwabnemi szatami, to pretensje te odnosiły się oczywiście przede wszystkim do magnatów żydowskich, lecz za ich nieroztropność i wyniosłość musiał pokutować cały ogół. Nawet lepsze jednostki spośród samych Żydów narzekały na egoizm i przywary krezusów żydowskich " (Graetz. Historia Żydów). Szczególne wzburzenie wśród wielu środowisk Kastylii wywoływały działania skarbnika i faworyta króla don Pedra – dona Samuela Levi Ben Mera, który doszedł do bardzo wysokich urzędów, wciąż forując swoich współwyznawców na urzędy; ówczesny hiszpański poeta i kronikarz don Pedro Lopez de Ayala bez ogródek wyraził w jednym z utworów stosunek dworu do uprzywilejowanych dostojników żydowskich: „Żydzi piją krew uciemiężonego chrześcijaństwa i łakną jego mienia jako dzierżawcy podatków.

Don Abraham i don Samuel (…) uzyskują od króla wszystko, czego zapragną": Graetz tak opisuje smutny koniec żydowskiego faworyta króla: „Upadek Samuela był życzeniem wielu Hiszpanów. Naraz rozkazał don Piedro skonfiskować cały majątek Samuela, składający się z 170 000 dublonów, 4000 marek srebra, 125 skrzynek materji tkanych złotem i srebrem, 80 000 niewolników tudzież 60 000 dublonów. stanowiących własność jego krewnych. W domu Samuela wykopano podobno z ziemi niezmierną moc złota i srebra ". Fatalne skutki dla Żydów przyniosło również nadużycie przez rabinów swych kompetencji sądowniczych(mieli prawo wydawania wyroku śmierci na Żydów) dla pośpiesznego zamordowania niewygodnego dla nich byłego głównego poborcy podatków Józefa Pichona, i to akurat w dniu koronacji młodego króla Jana I; za nadużycie uprawnień król odjął trybunałom żydowskim wykonywane przez nie dotąd sądownictwo kryminalne nad Żydami i zaakceptował później kolejne ważne postanowienia godzące w pozycję Żydów: wg Graetza „bezwzględne postępowanie trybunału rabinicznego w Burgos",które doprowadziło do stracenia tak znakomitej i popularnej także wśród chrześcijan figury jak Pichon. „dało pochop do pierwszego krwawego prześladowania Żydów w Hiszpanii, które ostatnim następstwem pociągnęło za sobą zupełne ich wyrugowanie z półwyspu. Wśród ludności kastylskiej obudziła niesprawiedliwa egzekucja Józefa Pichona wielkie rozgoryczenie przeciw ogółowi żydowskiemu, gdyż bezprawie to nie było dziełem osób podrzędnych, lecz najprzedniejszych przedstawicieli żydostwa, jego przełożonych i rabinów.

Chrześcijanie sewilscy, którzy bardzo cenili Pichona. zapłonęli do nich taką nienawiścią, że czekali tylko sposobności, aby wywrzeć na nich swą zemstę ". Graetz pisze, że nienawiść do Żydów, wynikła z powodu ich zaangażowania się w wojnie domowej i okoliczności zamordowania Pichona były główną przyczyną wielkiej rzezi Żydów w Sewilli, do której doszło 15 III 1391; rozjuszone tłumy zdemolowały bogatą dzielnicę żydowską mordując 4 tys. Żydów i zmuszając większość pozosta-łych do ochrzczenia się pod groźbą śmierci; wkrótce potem doszło do kolejnych rzezi Żydów w Kordobie, Toledo i blisko 70 innych gminach Kastylii; niedługo potem fala antyżydowskich rzezi przerzuciła się do Walencji, niszcząc li-czącą blisko 5 tys. osób gminę żydowską; polem doszło do kolejnych masakr w Mallorce i Barcelonie. Autor pierwszego od czasów Józefa Flawiusza hist. dzieła żyd. Szewet Jehuda {Bicz Judy) Salomon ibn Verga (ok. 1450-ok. 1525) w oparciu o co najmniej 64 przypadki prześladowań Żydów analizując powody, dla których byli oni tak znienawidzeni przez nie-Żydów. doszedł do wniosku, iż „Jeśli Żydzi są uciskani, to jest to w dużej mierze ich własną winą (…) Jeśli chrześcijanie są nietolerancyjni, to Żydzi nieprzejednani";

wg. Ibn Vergi z reguły uprzedzenia wobec Żydów pochodziły głównie ze strony ciemnej, niewykształconej biedoty: jak pisał Ibn Verga, z reguły „królowie Hiszpanii i Francji, arystokraci, uczeni i wszyscy dostojnicy byli usposobieni wobec Żydów przyjaźnie (…) nie ma nikogo, kto by ich nienawidził, z wyjątkiem pospólstwa. Ono ma zaś taki powód: Żyd jest arogancki i zawsze chce rządzić: nie pomyślelibyście nigdy, że to wygnańcy i niewolnicy przepędzani od jednego narodu do drugiego. Starają się uchodzić za panów i władców. Dlatego masy im zazdroszczą " (Johnson, Historia Żydów). Ibn Verga zalecał Żydom, by zerwali z apodyktyczną arogancją w stosunkach z nie-Żydami, zachowywali się w przyszłości skromniej, wybrali drogę tolerancji religijnej i wyrozumiałości: zalecenia te warto zestawić z licznymi skądinąd przykładami sprowokowania prześladowań Żydów ich własną zajadłością antychrześcijańską; np. za króla Wizygotów Wamby (672-680). korzystając z tolerancji króla, „utalentowani Żydzi ogłaszali pisma antychrześcijańskie, prawdopo-dobnie w języku łacińskim" (Graetz); spowodowało to przyjęcie szeregu praw antyżydowskich, już za następnego władcy Erwiga; skrajny antychrześcijański pamflet byłego księdza Wecelinusa, opublikowany przezeń po przejściu na judaizm, rozgniewał cesarza Henryka II i stał się przyczyną pierwszego prześladowania Żydów w państwie niemieckim – edyktu Henryka II (1012) nakazującego opuszczenie przez Żydów Moguncji; niezbyt mądre -z punktu widzenia Żydów – okazało się opublikowanie przez nich w Rzymie (1480) za rządów „bardzo liberalnego papieża Sykstusa IV” Miszne Tory Mojżesza Majmonidesa, pełnej napastliwych ataków przeciw chrześcijaństwu i samemu Jezusowi; zostało to później wykorzystane do gwałtownej kampanii przeciw judaizmowi i Żydom; decyzja królowej hiszpańskiej Izabeli w sprawie powołania trybunału inkwizycyjnego (1480) przeciw Żydom została sprowokowana przez opublikowany na krótko przedtem zajadły atak jakiegoś Żyda na katolicyzm: „Izabella wybrała zrazu drogę łagodności (…)

Gdy więc na domiar złego pewien Żyd czy też nowochrześcijanin obraził parę królewską przez ogłoszenie pisemka, w którym napiętnował katolicyzm z jego bałwochwalskim kultem, a zarazem despotyczny charakter rządów państwa, królowa przechyliła się bardziej ku urzeczywistnieniu wniosku ustanowienia krwawego trybunału " (Graetz). Żydzi w średniowieczu ciężko zapłacili za fanatyczne antychrześcijańskie zapisy Talmudu; nie przewidzieli bowiem możliwości ich ujawnienia chrześcijanom, co nastąpiło na skutek wystąpień kolejnych odstępców od wiary mojżeszowej; ich działania doprowadziły do publicznego wyjawienia zarówno pełnych pogardy i nienawiści zapisów Talmudu na temat nie-Żydów, jak i zapisów uwłaczających Jezusowi i Matce Boskiej: wywołało to powszechne oburzenie, potępienie i palenie ksiąg Talmudu: z tej perspektywy Graetz przyznaje. że Żydzi popełnili wielką nieostrożność „uwieczniając" w Talmudzie niektóre tego typu sformułowania, „sądząc, że są między sobą i że świat nie dowie się o tym (…) za takie nierozważne wyrażenia powleczono Talmud na lawę oskarżonych, a z nim całe żydostwo, które według niego normowało swe życie." Nader niebezpieczne dla Żydów okazało się wystąpienie byłego talmudysty Donina z La Rochellewe Francji demaskujące antychrześcijańskie treści Talmudu: Donin przedstawił papieżowi Grzegorzowi IX wyciągi z Talmudu. zawierające bluźnierstwa przeciw Bogu, lżenie Chrystusa i Kościoła oraz zachęty do nierzetelności i oszukaństw w stosunkach z chrześcijanami: argumenty Donina skłoniły papieża do wydania nakazu konfiskaty Talmudu: Donin zachęcił również króla Francji Ludwika IX do zainicjowania swojej publicznej debaty wokół Talmudu z 4 rabinami; świetnie znający Talmud Dunin bez trudu odtworzył wszystkie jego najbardziej kompromi-tujące fragmenty, bluźniące Bogu Ojcu i zniesławiające Jezusa; przesądziło to o podjęciu (1242) decyzji publicznego spalenia ksiąg Talmudu we Francji i sprowokowało prześladowania Żydów w Andegawii i Piktawji. Z kolejnymi oskarżeniami przeciwko Talmudowi wystąpił w Hiszpanii Żyd-neofita Paolo Christiani; dowodząc, że zawiera on wrogie Jezusowi i Matce Boskiej fragmenty, doprowadził do ogłoszenia przez papieża Klemensa IV bulli nakazującej konfiskowanie egzemplarzy Talmudu i palenie ich na stosach w przypadku, gdyby znalazły się tam bluźnierstwa: Talmud został potępiony jeszcze wielokrotnie przez różnych papieży, m.in. Juliusza III, Pawła IV. Piusa V, Grzegorza XIII, Klemensa VIII. Benedykta XIV.

Żydzi-neoficiodegrali bardzo dużą rolę nie tylko w ujawnieniu kompromitujących judaizm fanatycznych antychrześcijańskich treści Talmudu, ale nierzadko bardzo gorliwie przyłączali się do prześladowań swoich rodaków, motywowani neofickim fanatyzmem religijnym; zdaniem Graetza „Cierniem w ciele Żydów hiszpańskich byli neofici (…) Obeznani ze słabymi stronami żydostwa i judaizmu, mogli zadawać im ciosy dotkliwe": wg Graetza właśnie neofita Abner z Burgos(1 poł. XIV w.) był „fanatycznym prześladowcą swego plemienia", który „poniekąd zapoczątkował hańbę i wygnanie Żydów hiszpańskich"; inny neofita, poważany niegdyś rabin Salomon Levi z Burgos, po przejściu na chrześcijaństwo jako Pablo de Santa Maria stał się najzacieklejszym przeciwnikiem judaizmu; mając ogromne wpływy jako bp Cartageny i kanclerz Kastylii, a później egzekutor testamentu króla Henryka III i wychowawca infanta (następcy tronu). doprowadził do wprowadzenia licznych antyżydowskich ustaw w Kastylii, w tym zakazu piastowania urzędów przez Żydów; zdaniem Graetza działania Pablo de Santa Mariazmierzały do takiego upokorzenia Żydów, aby przygnieceni nędzą, nawrócili się na wiarę chrzęścijańską, inspirowane przez niego paragrafy edyktu antyżydowskiego nakazywały zamknięcie Żydów w odrębnych dzielnicach, noszenie przez nich specjalnej odzieży, zakazywały przenoszenia się z miasta do miasta.

Graetz wylicza innych, podobnie gorliwych w zwalczaniu judaizmu. Żydów-neofitów, m.in.: Jozue Lorqui (Geronim de Santa Fe). który publicznie wy-stąpił w roli oskarżyciela Talmudu jako „steku bezeceństw i bluźnierstw", Juana de Espana, który zaatakował judaizm w specjalnym memoriale; Fernando Diaza de Toledo, który doprowadził do skazania na śmierć wpływowego orędownika Żydów kastylskich, kanclerza Alvaro de Luna; autorem podżegającej przeciw Żydom książki Gromy Chrystusa na Żydów jest neofita Pedro de Caballeria, pochodzący ze znakomitej rodziny żydowskiej; w Niemczech z kolei najgorliwszym inicjatorem prześladowań Talmudu w XVI w. był Żyd-neofita Józef Pfefferkorn: Johnson pisze, że jednym z najgorszych donosicieli w procesach przeciw Żydom był neofita Fernan Falcon, który był świadkiem oskar-żenia nawet na pośmiertnym procesie własnego ojca, przypuszczalnie głowy lokalnej kryptożydowskiej gminy, a także we wszystkich procesach przeciw Żydom w Ciudad Real 1483-85; jego ulubione wyrażenie opisujące oskarżonego brzmiało: ..Żyd pod każdym względem"; neofita Juan de la Sierra na żądanie sądu udał się do Portugalii, dokąd uciekła jego matka i nakłonił ją do powrotu; następnie osądzono ją na śmierć i spalono. Motywem działania neofitów nie była domniemana nienawiść do rasy, z której sami się wywodzili, lecz głównie uprzedzenia religijne, a czasem urazy osobiste: Żydzi-neoficizajmowali poczesne miejsce nawet wśród tych inkwizytorów, którzy odznaczyli się szczególną bezwzględnością w walce o „czystość wiary":

Żydami byli m.in. najbezwzględniejszy z inkwizytorów Tomas de Torquemadaoraz jego następca – Diego; polski intelektualista pochodzenia żydowskiego, Mieczysław Grydzewski. przed wojną redaktor naczelny „Wiadomości Literackich", a później londyńskich „Wiadomości", pisał w Silva rerum: „W szkicu »Hiszpania i Żydzi« (…) pisze Salvadore de Madariaga, że inkwizycja zawdzięcza swoje powstanie niezmożonej antyżydowskiej kampanii, prowadzonej w królestwach Aragonii i Kastylii przez kaznodziejów i pisarzy, z których prawie wszyscy byli pochodzenia żydowskiego. Na listę antyżydowskich traktatów, napisanych w XV w. przez chrześcijan pochodzenia żydowskiego, składa się bardzo wiele pozycji. Przywódcami ruchu byli w Kastylii Pablo de Santa Maria i Alonso de Espina; w Aragonii Jeronimo de Santa Fe i Pedro de la Caballeria. Wszyscy czterej Żydzi. Pierwszy inkwizytor Torquemadabył pochodzenia żydowskiego: podobnie drugi. Deza[Diego-J.R.N.], przynajmniej po kądzieli, (…) trudno znaleźć bardziej ponurą postać niż O. Espina, spowiednik Henryka IV kastylijskiego i rektor uniwersytetu w Salamance. Podczas gdy Santa Maria występował tylko przeciw »niewiernym« Żydom. Espina piorunował przeciw własnym braciom-neofitom (…). Najokrutniejsze triumfy święciła inkwizycja za czasów Torquemady i Dezy.

Torquemada był sztywnym dogmatykiem. Dezę rozpierały ambicje światowe, tolerował on straszliwe nadużycia niejakiego Lucera, którego głównym pomocnikiem był neofita Enriquo Nunez." Shahak przypomniał, że fanatycznym wyznawcom judaizmu należy się swoiste prekursorstwo w dziedzinie inkwizycji:to Żydzi powołali do życia pierwszą inkwizycję religijną i to ponad 100 lat przed ustanowieniem katolickiej Świętej Inkwizycji; powstała ona w XIV w. i działała na terenie całej Kastylii za rządów protegującego Żydów Piotra I Okrutnego. Przyznanie rabinom w Hiszpanii władzy sądowniczej, łącznie z prawem skazywania na śmierć zaowocowało licznymi okrutnymi wyrokami; jak pisał Shahak: „Począwszy od XI wieku wychłostanie na śmierć karaity (członka heretyckiej sekty żydowskiej) nie było w Kastylii niczym wyjątkowym. Żydówkom, które ośmieliły się współżyć z gojami obcinano nosy; rabini tłumaczyli, że w ten sposób kobieta straci urodę, co zniechęci do niej jej nieżydowskiego kochanka. Osobnikom. którzy mieli czelność krytykować sądy rabinackie. obcinano ręce. Niewierni małżonkowie skazani byli na więzienie, otrzymując przedtem dotkliwą chłostę. Jeśli podczas żydowskich dysput religijnych uznano kogoś za heretyka, tracił język"; Graetz opisuje konkretne wyroki sędziów żydowskich w Toledo za rabinatu Aszera (XIII w.); Żyda kordowańskiego, który w gniewie użył bluźnierstwa w języku arabskim, skazano na obcięcie języka, zaś piękną Żydówkę oskarżoną o stosunek z chrześcijaninem skazano na oszpecenie twarzy przez obcięcie nosa.

Niejednokrotnie we wzajemnych sporach religijnych, w kręgach żydowskich dochodziło do aktów niebywałego wręcz fanatyzmu i zacietrzewienia; rabin Salomon z Montpellierdoprowadził do obrzucenia przez grupę duchownych żydowskich klątwą pism Mojżesza Majmonidesa; broniąc tradycyjnej wizji Talmudu przed jego naukami, złożył donos do inkwizycji i doprowadził do publicznego spalenia jego pism; to z kolei oburzyło większość Żydów, którzy wystąpili przeciw rabinowi Salomonowi; ponad 10 poplecznikom rabina, których oskarżono o oszczerstwo, obcięto języki; po śmierci Mojżesza Majmonidesa sprofanowano jego grób w Tyberiadzie, zacierając pochwalny napis na pomniku i zastępując go słowami: „Mojżesz Majmuni kacerz i banita." Jedną z ofiar skrajnego żydowskiego fanatyzmu padł słynny XVI-wieczny myśliciel żydowski Uriel Acosta(właśc. da Costa); kilkakrotnie wyklinamy przez gminę żydowską w Amsterdamie, 15 lat pozostawał pod klątwą; gdy wreszcie podjął próbę pojednania, został ukarany w kącie synagogi karą 39 batów: nast. musiał położyć się na progu synagogi i wszyscy obecni przestępowali przez niego; nie mogąc znieść upokorzenia, popełnił samobójstwo; na stole w swoim mieszkaniu zostawił autobiografię Wizerunek-wlasny żywota, ukazującą opis jego cierpień i piętnującą Żydów i judaizm (wyd. pol. 1933 i 1960 – ze wstępem L. Kołakowskiego).
Niektórzy autorzy żydowscy głoszą absurdalne teorie o rzekomej chrzęścijańskiej inspiracji nazistowskiej eksterminacji Żydów; w myśl ich twierdzeń chrześcijaństwo było wręcz prekursorskie w stosunku do zbrodniczego nazistowskiego rasowego antysemityzmu; rzecznicy takich twierdzeń przeczą faktom historycznym dowodzącym, że chrześcijaństwo już od samego początku było absolutnym przeciwnikiem rasizmu; pierwsi apostołowie zaczęli głosić słowo Boże wszystkim ludom; symboliczne pod

tym względem były słowa św. Pawła: „Ani mężczyzna, ani kobieta, ani poganin, ani Greczyn, ani Żyd, nic nie znaczy, tylko nowe stworzenie"; innym swoistym symbolem otwartości chrześcijaństwa na nawrócenia niezależnie od rasy był fakt, ze Żydem z pochodzenia był Jakub Leynezpierwszy po Ignacym Loyoligenerał zakonu jezuitów, przez kilkaset lat stanowiącego walczącą awangardę Kościoła katolickiego: o żydowskim pochodzeniu Layneza pisał m.in. brytyjski jezuita James Broderick w książce “Powstanie i rozwój Towarzystwa Jezusowego”. Autorzy twierdzeń o rzekomymi chrzęścijańskim rodowodzie nazistowskiego rasowego antysemityzmu chętnie upowszechniają fałszywe uogólnienia, przedstawiające papieży jako rzekomych prześladowców Żydów: pozostaje to w jaskrawej sprzeczności z faktami historycznymi; przeważająca część papieży stanowczo broni ta Żydów przed skutkami uprzedzeń: do wyjątków należeli papieże wrogo nastawienie do Żydów: obiektywni historycy żydowscy. (m.in. Graetz oraz żyd. historycy z Pol-ski: H.Nussbaum. M. Bałaban i in.). a także niektórzy wybitni historycy współcześni (m.in. rabin Rappaport. rabin M. Saperstein) zdecydowanie sprzeciwiali się uogólnieniom o rzekomej szczególnej wrogości wyższego duchowieństwa i samych papieży wobec Żydów: H. Nussbaum pisał w Historii Żydów od Mojżesza do epoki obecnej, iż „położenie włoskich Żydów było znośne, gdyż głowy katolickiego Kościoła papieże wolni byli od dokuczliwej nietolerancji. Grzegorz l, zwany Wielkim i Świętym, który położył kamień węgielny panowaniu katolicyzmu, obwieścił zasadę, że Żydzi tylko namową i łagodnością, a nie przemocą nawracani być mają (590-604). Sumiennie przestrzegał praw obywatelskich nadanych Żydom, jako Rzymianom. przez rzymskich cesarzy"; w ocenie Bałabana „Przez długie wieki było położenie Żydów pod berłem papieskim znośne, a nawet -jak na stosunki średniowieczne – dobre. Papieże odnosili się do nich łagodnie (…). Papieże XV wieku, to z małymi wyjątkami przyjaciele Żydów (…). Papieże epoki renesansu:

Pius II. Sykstus IV. Aleksander VIbiorą swoich Żydów w obronę przed zakusami szlachty i mieszczaństwa i starają się nawet złagodzić straszne skutki inkwizycji w Hiszpanii (M. Bałaban, Historia i literatura żydowska): podobne uwagi zamieścił Rappaport w wyd. 1980 książce Jew and Gentiie: The Philo-semitic aspect: zdecydowanie wystąpił on przeciwko przyczernianiu obrazu stosunku chrześcijaństwa do Żydów, m.in. eksponując zasługi licznych papieży dla obrony Żydów; pisał: „Fakt. że żydowskie wspólnoty zawsze istniały pod rządami papieży dowodzi istnienia przychylnych dla nich aspektów w papieskiej polityce wobec Żydów. W papieskim mieście Rzym zasada tolerancji oznaczała ciągle przetrwanie tamtejszej społeczności żydowskiej bez jednej przerwy spowodowanej przez wygnanie czy masakrę. Żydzi byli tolerowani z „miłości chrześcijańskiej" czy jako „żyjący świadkowie prawdy chrześcijaństwa"; Rappaport przytoczył liczne przykłady papieży, którzy bronili Żydów, począwszy od wspomnianego już Grzegorza Wielkiego, poprzez Kaliksta I, który wydal pierwszą z licznych bulli papieskich grożących ekskomuniką i in. karami tym. którzy próbowaliby nawracać Żydów silą, po Innocentego IV. który wydał bullę piętnującą wszelkie próby oskarżania Żydów o mordy rytualne.

Wzburzenie katolików wywołała nieskrywana radość środowisk żydowskich okazywana z powodu wystąpień M. Lutrai postępów reformacji; jak pisze Graetz: „Niejeden gorący Żyd upatrywał w rokoszu luteranów przeciw papiestwu ruinę chrześcijaństwa w ogólności i triumf judaizmu. (…) Marzycielskie umysły pośród Żydów wiązały nawet (…) Z ciosami, jakie poniosło papiestwo oraz adoracja relikwii i obrazów, najśmielsze nadzieje rychłego upadku Rzymu i zbliżania się mesjanicznej doby zbawienia"; Żydzi mieli nadzieję, że reformacja osłabi i podzieli ich wrogów; początkowo spotkali się zresztą z bardzo przychylnym przyjęciem Lutra, który oczekiwał masowych, spontanicznych nawróceń Żydów na zreformowaną przezeń religię: szybko przekonał się jednak, że twardo obstają oni przy swej wierze i oczekują, aby to on raczej nawrócił się na judaizm: oburzony na Żydów, którzy tak mocno zawiedli jego nadzieje, Luterstal się jednym z ich najzacieklejszych wrogów: w 1543opublikował pamflet Von Juden und ihren Liigen (O Żydach i ich kłamstwach).(…) szczególnie ostro Luter napiętnował Żydów za lichwiarstwo, głosząc, że posiadane przez Żydów bogactwo nie jest ich własnością, lecz zostało „wydarte nam lichwiarsko":

wg Lutralichwiarz „jest farbowanym lisem: złodziejem i mordercą (…) Każdy, kto pożera, niszczy czy kradnie pożywienie drugiego, dopuszcza się równie wielkiego morderstwa … jak ten, kto głodzi człowieka, i mimo tego siedzi na stołku bezpieczny, chociaż powinien wisieć na szubienicy i powinno go zjeść tyle kruków, ile ukradł guldenów". Nie masz zatem prócz Diabła, większego wroga człowieka na ziemi od natrętnego wierzyciela czy lichwiarza. ponieważ chce on być Bogiem ponad wszystkimi ludźmi (…) Lichwa jest mocarnym, olbrzymim potworem, niczym wilkołak (…) A skoro łamiemy kołem i ścinamy rozbójników, morderców i złodziei, o ileż bardziej powinniśmy łamać kołem, zabijać (…) tropić. przeklinać i ścinać wszystkich lichwiarzy"; Luter głosił w swym pamflecie. iż najpierw „powinny zostać podpalone ich synagogi, a cokolwiek się ostoi, powinno być zakopane w ziemi, tak aby nikt nigdy nie zobaczył ocalałego kamienia czy popiołu"; zalecił również zniszczenie wszystkich modlitewników żyd. i zakazanie nauczania rabinom; nast. chrześcijanie powinni „zburzyć i zniszczyć" żydowskie domy. a mieszkańców „umieścić pod jednym dachem, albo w stajniach jak Cyganów, pokazać im, że nie są panami na naszej ziemi"; planował również skonfiskowanie Żydom ich majątków i utworzenie z nich funduszy na zapomogi dla tych Żydów, którzy by się nawrócili na chrześcijaństwo; wg postulatów Lutrawładze powinny zabronić Żydom wszelkiej podróży i zagrodzić im drogi: niechaj siedzą w domu": jako „jadowite, trujące robactwo" powinni być odesłani do przymusowej pracy i zarabiać na swój chleb „aż im pot będzie kapał z nosa";

Luter pisał także: „Krzepkich Żydów i Żydówki ma zwierzchność przynaglać do odrabiania pańszczyzny, dać mężczyznom do rąk cepy. siekierę i rydel, a kobiety zasadzić do kądzieli i wrzeciona". Antyżydowskim tyradom Lutra towarzyszyły jego czynne działania przeciwko Żydom: w 1537doprowadził do wypędzenia Żydów z Saksonii, nast. zainicjował ich wypędzenie z licznych miast niemieckich: sprawiło to, że niemieccy Żydzi szybko przestali popierać reformację: jeden z najbardziej wpływowych Żydów owych czasów, stary rabin z Alzacji Josel z Rosheim. publicznie potępił Lutra jako „zbója", zaś broniącego Kościoła katolickiego cesarza Karola V nazwał „aniołem pokoju"; doszło do tego, że Żydzi modlili się w synagogach o zwycięstwo wojsk cesarskich nad protestantami, wspomagali je pieniędzmi i zaopatrywali w żywność; z kolei cesarz Karol V uznał Żydów za cennych sprzymierzeńców i nawet stał się ich protektorem; dzięki jego wstawiennictwu na kolejnych sejmach: w Augsburgu (1530). Speyer (1544) i Regensburgu (1546) uniemożliwiono przeforsowanie decyzji o wypędzeniu Żydów z całych Niemiec. Niejednokrotnie podstawą do antyżydowskich uprzedzeń stawały się konkretne przejawy wrogich działań ze strony Żydów: wymownym przykładem tego były działania Juana Miquesa (Józefa Nassi). byłego marrana z Portugalii: Nassi. zaufany doradca kolejnych sułtanów: Sulejmana i Selima II, zachęcał ich do działań przeciw krajom chrześijańskich : Hiszpanii, Francji i Wenecji, doprowadził też do napaści muzułmanów na Cypr: Graetz pisze z satysfakcją: „Józef Nassi (…) zatruł spokój niejednemu władcy i dyplomacie chrześcijańskiemu (…) Jego zawzięte nieprzyjaciółki. Francja i Wenecja doświadczyły potęgi księcia żydowskiego."

Szukanie chrześcijanskich źródeł wszelkich przejawów antyżydowskości w Europie Zach. w przeszłości jest sprzeczne z prawdą historyczną zarówno ze względu na liczne przykłady występowania czołowych postaci Kościoła w obronie Żydów (choćby przeważającej części papieży), jak na i liczne przykłady fanatycznej niechęci wobec Żydów okazywanej przez ludzi nie mających nie wspólnego z chrześcijaństwem, czy wręcz wrogich mu ateistów lub sceptyków; niechętny Żydom był wróg Kościoła katolickiego, XVIII-wieczny intelektualista oświeceniowy Wolter, nieraz szumnie nazywany „ojcem tolerancji"; nie mogąc przeboleć faktu, że został wyprowadzony w pole przy jakimś nieczy-stym interesie przez sprytniejszego od niego żydowskiego wspólnika, tym chętniej uogólniał swe antyżydowskie fobie; nazywał Żydów „najbardziej wstrętnym narodem, pełnym ignorancji i barbarzyństwa, najbardziej ohyd-nego skąpstwa"; łaskawie dodawał jednak: „Nie należy ich palić"; przeciwnikiem Żydów był również in. XVIII-wieczny oświeceniowy wróg Kościoła i religii – filozof P.H. Holbach; nazywał on Żydów „wrogami rodzaju ludzkiego"; w swoich książkach, m.in. w L’Esprit de Judaisme (1770) głosił, że „Żydzi zawsze okazywali pogardę dla najczystszych nakazów moralnych i prawa narodów… Nakazano im być okrutnymi, nieludzkimi, złodziejami, zdrajcami i niedowiarkami. Wszystko to uważają za miłe Bogu uczynki" (Johnson. Historia Żydów), Johnson twierdzi, że „Na poparcie antyreligijnych analiz, P. Holbach zgromadził wszystkie społeczne i finansowe zarzuty stawiane Żydom"; bardzo niechętny Żydom był również kolejny XVIII-wieczny przeciwnik Kościoła, encyklopedysta D. Diderot, który głosił, że Żydzi posiadają „wszystkie wady właściwe ignoranckiemu i zabobonnemu narodowi".

Urazy Żydów, poczucie krzywdy w stosunku do in. narodów sprzyjały podatności szerokich mas żyd. na wszelkiego rodzaju mistyczne teorie, obiecujące im swoiste „zadośćuczynienie" w przyszłości; w różnych okresach Żydzi z łatwością zawierzali przeróżnym przepowiedniom obiecującym ich rychłe zapanowanie nad in. narodami; Graetz pisze o fatalnym wpływie na Żydów polskich w XVII w. tego, że: „Wierząc w przepowiednię kłamliwego Zoharu, oczekiwali w roku 1648 przybycia Mesjasza i doby zbawienia, w której mieli zapanować nad światem i z tego powodu poczynali sobie bezwzględniej i niefrasobliwiej niż zwykle"; kilkanaście lat później wielkie rzesze Żydów wsch. (w imperium ottomańskim) i część Żydów zach. padły ofiarą szalbierstw „oszukańczego Mesjasza" – Sabbataja Cewi; łatwowierne masy żyd. zawierzyły opowieściom zwolenników Sabbataja, głoszącym, że 1666„ukaże się Mesjasz w swej glorii; bez broni, tylko śpiewaniem pieśni weźmie sułtana do niewoli i ugruntuje panowanie Izraela nad wszystkimi narodami świata" (Graetz); wraz z publicznym wystąpieniem rzekomego Mesjasza – Sabbataja „Istny dur opanował prawie wszystkich Żydów w Jerozolimie i gminach pobliskich (…). Szał Smymeńczyków nie znal granic. Okazywano mu wszelkie dowody czci (…)

Zamęt w umysłach przejawiał się w sposobie, jakim wyznawcy smyrneńscy usiłowali zasłużyć na udział w tej dobie łaski (…) kąpali się w przejmująco zimnej wodzie, albo nawet w śniegu; niektórzy zakopywali się po szyję w ziemi i trwali w tym grobie, dopóki im ciało nie zdrętwiało z zimna i wilgoci (…) Taki szał ogarnął jego wyznawców, że żenili i wydawali za mąż dwunastoletnie dzieci, a nawet jeszcze młodsze – 700 takich par zaślubiono – aby zgodnie z przesądem kabalistycznym wcielić resztę nie narodzonych jeszcze dusz i usunąć tem ostatnią przeszkodę do nastania doby mesjanicznej (…) W Hamburgu gorszy może jeszcze szał ogarnął Żydów (…) Kto wszedłszy do synagogi, widział podrygi, skoki i pląsy, z rodałami na ramieniu mężów poważnych i czcigodnych (…) musiał ich wziąć za obłąkańców" (Graetz). Fatalny dla obrazu Żydów w świecie okazał się fakt, że najciemniejsze w ich historii duchowej stulecia (XV-XVIII w.) przypadły akurat na czas, gdy Europa Zach. przeżywała okresy najpierw czasy odrodzenia i humanizmu, a później oświecenia; historycy żyd. pisali nie bez racji o „ogromnych spustoszeniach", jakie wyrządziła w umysłach żydowskich owych stuleci dominacja Kabały, pełnej wróżb, magii i egzorcyzmów, oparcia się na wierze w magiczną siłę kombinacji liter imienia boskiego i różnych tekstów biblijnych;

Graetz zarzuca czołowym kabalistom, że: „Zaćmili oni światło judaizmu ciemną mgłą swych doktryn mistycznych i czystą wiarę w Boga spaczyli w dziwaczne, nieraz nawet bluźniercze majaki. Mrok, zalegający w następnych wiekach żydostwo, jest w znacznej części ich dziełem. Świadomem lub nieświadomem kuglarstwem sprowadzili na bezdroża współczesnych i potomnych (…). Prawie wszystkich rabinów i przewodników gmin żydowskich otumaniła Kabała, zarówno w miasteczku polskim, jak i w oświeconym Amsterdamie".

Trudno zrozumieć, co zadecydowało o zdominowaniu umysłów żydowskich na całe stulecia przez ekscentrycznych kabalistów typu Abrahama Abulafji, który głosił, że, „Rozkład i transpozycja wierszy biblijnych, a zwłaszcza imion bożych, by z nich tworzyć nowe wyrazy i traktowania liter jako liczb (Gematrja) oto pierwsza droga do skomunikowania się ze światem duchów (…) Należy przy tem wymawiać litery imion bożych w dłuższych lub krótkich przystankach, z modulacjami głosu, lub też wypisać je w pewnym porządku, a jednocześnie wykonywać forsowne ruchy, łamańce i pokłony, aż się w głosie zakręci, a serce opłynie żarem. Wtedy człowiek wpada w sen i doznaje uczucia, jakby dusza rozstawała się z ciałem. W tym stanie, gdy go ćwiczeniami przedłużyć, wylewa się obfitość boża w duszę człowieka, łączy się z nią»w pocałunku i objawienie prorocze wynika zeń całkiem naturalnie" (Graetz). Wpadnięcie środowisk żydowskich na całe stulecia pod wpływy kabalistów budziło do nich niechęć zarówno wśród chrześcijańskiego duchowieństwa, piętnującego skrajne zabobony jak i wśród wolnomyślicieli typu Woltera, który nazywał Żydów narodem pełnym „przesądów najbardziej zasługujących na pogardę"; bardzo wiele uprzedzeń antyżydowskich nasiliło się w czasach rozkwitu Kabały wśród Żydów; umacnianiu się obrazu „ciemnych", „skrajnie zacofanych" Żydów sprzyjał fakt, że kilkuwiecznej dominacji szarlataństw kabalistycznych towarzyszyła równoczesna wrogość Żydów do prawdziwej nauki;

jej ofiarą padł słynny B. Spinoza, uważany dziś za jednego z wielkich prekursorów nowożytnej myśli filozoficznej i za „pierwszego nowoczesnego Żyda"; najpierw jakiś żyd. fanatyk w Amsterdamie próbował go zabić w momencie, gdy wychodził on z teatru; gdy zamach się nie powiódł, doszło do obłożenia Spinozy niezwykle obostrzoną klątwą w synagodze, wykluczającą go z żydowskiej wspólnoty religijnej;jeszcze prawie 300 lat po jego śmierci izraelski premier D. Ben Gurion na próżno starał się o odwołanie wyklęcia Spinozy, dziś powszechnie uważanego za największego żydowskiego. myśliciela tamtych stuleci. W czasach współczesnych, gdy Żydzi mogą się pochlubić tak wielką ilością wybitnych naukowców i ludzi kultury, z trudem sobie można wyobrazić prawdziwe rozmiary obskurantyzmu, jaki panował wśród nich niemal do końca XVIII w.; „Żydzi europejscy (…) do roku 1780 traktowali naukę, z wyłączeniem tekstów talmudycznych i żydowsko-mistycznych, z najwyższą pogardą (…) Surowo zabronione było (…) studiowanie matematyki czy nauk przyrodniczych. Geografia, historia – nawet historia żydowska – były kompletnie nieznane. Zmysł krytycznego myślenia, tak rzekomo typowy dla Żydów, przed rokiem 1780 praktycznie nie istniał. Niczego się tak nie bano, niczego tak nie tępiono, jak najskromniejszych nawet innowacji (…) Świat, który stworzyli sobie Żydzi, popadł w najskrajniejsze przesądy, fanatyzm i ignorancję; był to świat, w którym autor przedmowy do wydanej po raz pierwszy w języku hebrajskim (opublikowanej w Rosji w 1803 roku) książki o geografii uskarżał się, że wielu wybitnych rabinów wciąż neguje istnienie kontynentu amerykańskiego, twierdząc, że jest to »niemożliwe«"(Shahak, Żydowskie dzieje i religia).

Wiek XVII, nieszczęśliwy dla Żydów na polskich ziemiach wsch. (powstanie B. Chmielnickiego), okazał się bardzo korzystny dla Żydów w niektórych krajach Europy Środk. i Zach.; w czasie wyniszczającej liczne kraje wojny trzydziestoletniej Żydzi nie tylko mieli się lepiej niż ogół ludności, lecz wręcz prosperowali (Johnson); zarabiając na kredytach i dostawach żywności, broni i koni, stali się niezbędni dla wszystkich stron; dowódcy ces., Szwedzi i luteranie zabraniali łupienia żydowskich dzielnic; za swe usługi Żydzi uzyskali status uprzywilejowania, nie byli zmuszani do udzielania kwater, byli zabezpieczeni przed wszelkimi innymi formami nękania; w rezultacie społeczność żydowska Europy Środkowej przeżyła wojnę trzydziestoletnią bez liczebnych strat, podczas gdy Czechy i wielka część Niemiec uległy strasznemu wyludnieniu. Coraz potężniejsi finansowo Żydzi umożliwili swym wsparciem finansowym (2 mln guldenów od rodziny Lopeza Suasso) skuteczną inwazję Wilhelma Orańskiego na Anglię; wg Johnsona Żydzi zgromadzili gros środków finansowych, które utrzymywały wielką koalicję przeciwko Ludwikowi XIV i doprowadziły do obalenia jego dominacji w Europie; szczególnie silnie umocnili swą pozycję gospodarcza w Anglii, do której wrócili w latach 60. XVII w.