A POZA TYM, WCALE NIE JEST BIAŁO CZERWONA…

  Sprawa godła Polski – naszego ukochanego kraju zainteresowała mnie przy okazji ostatniej dyskusji ze znajomymi. I tutaj muszę przyznać się ze smutkiem, że mój rozmówca z zamiłowania zajmuje się heraldyką, a ja, jako Polak też powinienem mieć wiedze na tak ważny temat. Podczas wspomnianej rozmowy siedziałem jednak jak trusia prawie w ogóle nie zabierając głosu. Moja wiedza na temat barw narodowych i godła, była …no cóż, na poziomie pierwszej klasy szkoły podstawowej. Tak, więc raczej słuchałem niż aktywnie uczestniczyłem w dyskusji… Biję się zatem w piersi…  mea culpa. Przykre to i zawstydzające, choć pokusiłbym się o stwierdzenie, że to powszechne zjawisko. Nie chce przez to umniejszać swojego braku wiedzy, ale zacząłem poruszać ten temat z innymi znajomymi. No cóż, orzeł […]

 

Sprawa godła Polski – naszego ukochanego kraju zainteresowała mnie przy okazji ostatniej dyskusji ze znajomymi. I tutaj muszę przyznać się ze smutkiem, że mój rozmówca z zamiłowania zajmuje się heraldyką, a ja, jako Polak też powinienem mieć wiedze na tak ważny temat. Podczas wspomnianej rozmowy siedziałem jednak jak trusia prawie w ogóle nie zabierając głosu. Moja wiedza na temat barw narodowych i godła, była …no cóż, na poziomie pierwszej klasy szkoły podstawowej. Tak, więc raczej słuchałem niż aktywnie uczestniczyłem w dyskusji…

Biję się zatem w piersi…  mea culpa.

Przykre to i zawstydzające, choć pokusiłbym się o stwierdzenie, że to powszechne zjawisko. Nie chce przez to umniejszać swojego braku wiedzy, ale zacząłem poruszać ten temat z innymi znajomymi. No cóż, orzeł orłem, piękny ptak, dostojny, nieosiągalny, lata wysoko…

„- Kto ty jesteś?
– Polak mały.

– Jaki znak twój?
– Orzeł biały…”

I właściwie na tym koniec.

–    ***  –

 

Jest piękno i dostojność w tym ptaku, które powoduje, że wiele państw na świecie wybiera właśnie to stworzenie na godła swoich krajów. My Polacy przed wiekami też tak wybraliśmy.

A więc Polska i symbolika Orła Białego, od wieków stanowią ukochaną parę…

To zestawienie istnieje w świadomości Polaków od wieków i nie ma zupełnie problemu z identyfikacją. Gorzej jest z rozumieniem podstawowej symboliki heraldycznej. Nie jest moim zamiarem nauczać kogokolwiek tym tekstem, albo wykazywać komukolwiek brak wiedzy, lecz może zainteresować czytających tym tematem. Bo pokusiłbym się jednak o stwierdzenie, że chyba warto coś wiedzieć na temat naszego godła i barw narodowych, bo jest to rzecz o naszej tożsamości i co więcej, temat jest naprawdę interesujący…

NA POCZATEK JEDNA DEFINICJA?

HERALDYKA

Słownik wyrazów obcych:

„dziedzina wiedzy zajmująca się herbami, opisująca ich znaczenie, zasady przyznawania, kształt plastyczny i historię: Heraldyka jest jednym z pomocniczych działów historii, często jest też traktowana, jako dziedzina normatywna, określająca prawidłowy wygląd herbu.

{niem. Heraldik od słowa: Herold , którego zadanie w czasie turniejów rycerskich polegało na badaniu herbów i dopuszczaniu do walki tylko szlachetnie urodzonych}

 

RZECZ Z ORŁEM W TLE I NA TARCZY

Mało kto sobie zdaje sprawę, ale o herbie państwa polskiego możemy mówić dopiero od czasów Przemysła II. Od jego koronacji w 1295 roku srebrny orzeł w koronie na czerwonej tarczy stał się rzeczywistym herbem Królestwa Polskiego. Wcześniej oczywiście symbolika Orła Białego występuje, ale raczej powiązana tylko książęcymi godłami osobistymi.

 

Herb Królestwa Polskiego z czasów Przemysła II

 

Orzeł Biały od tego czasu stał się herbem Królestwa Polskiego przez cały czas jego istnienia i na trwałe połączył się z naszym ukochanym krajem. Historia wzniosła i tragiczna Polski odciskała także na nim swoje piętno. Można powiedzieć, że orzeł na godle Polski razem z nami przezywał chwile chwały, uniesień, ale także wieki podległości i zniewolenia stając się w pewnym okresie tylko ozdoba na czarnych godłach najeźdźców. W okresie świetności naszego Państwa, gdy połączeni byliśmy unią z Litwą (za czasów Jagiellonów) , Herb Rzeczypospolitej zmienił istotnie swój wygląd był herbem zjednoczonych państw: Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego.

1386-1548

Na tarczy podzielonej na cztery części znajdują się naprzemianlegle Orzeł Biały – herb Korony i Pogoń – herb Litwy. Staje się on podstawowym herbem Rzeczypospolitej zwany herbem małym. Od czasów Zygmunta Augusta na herb mały nałożona zostaje zamknięta korona, a od czasów Zygmunta III Wazy pojawia się dodatkowe piąte pole (tak zwana „tarcza sercowa”- tutaj na rysunku poniżej pusta w kolorze żółtym) zawierająca herb panującej dynastii (herb dynastyczny).

1548-15861586-1795

Rysunki wymagają dodatkowego komentarza.

 Oprócz wspaniałości obojga narodów uwidocznioną w równoprawnym umieszczeniu znaków Orła Białego i Pogoni, herb otrzymał koronę. Proszę zwrócić uwagę dwa istotne szczegóły: krzyż, który wieńczy koronę jest właśnie na jej szczycie, (co w czasach naszej świetności było po prostu oczywistością) to korona ma kształt „zamknięty”, co oznacza niepodległość państwa. Odtąd zamknięta korona oznaczająca suwerenność oraz znak krzyża, towarzyszyła naszemu narodowi przez wieki. Jak zapewne wiemy, losy naszego ukochanego kraju bywały bardzo często tragiczne, lecz nieprawdopodobna chęć wolności, która zawsze nam towarzyszyła kazała nam walczyć nie tylko o odzyskanie niepodległości, ale także pokazywaniem naszych pragnień na godłach. Jak wspomniałem na wstępie, nie jest moim zamiarem pisać rozprawki naukowej, ale zainteresować czytających. Tak więc opuszczę kilka wieków by zatrzymać się w roku, 1830 kiedy wybuchło powstanie listopadowe.

W styczniu 1831 roku Sejm ustanowił herb państwowy – na tarczy dwudzielnej Orzeł i Pogoń ukoronowanej zamkniętą koroną z krzyżem. Wieki germanizacji, rusyfikacji odbiły się w świadomości Polaków i miały swoje odzwierciedlenie w dywagacjach na temat korony na głowie Orła jak i korony nad tarczą. Chyba po raz pierwszy w tej kwestii pojawiły się niezrozumiałe wątpliwości, były burzliwe dyskusje. Istniały, zwłaszcza po upadku powstania, wersje herbu bez korony, ale były one w zdecydowanej mniejszości.

  Powstania listopadoweHerb Polski z (1831-1832)

 

Dziś powiedzielibyśmy, że po raz pierwszy w świadomości Polaków (od czasów Przemysława II) pojawiła się „polityczna poprawność” kwestionująca to, co dla każdego powinno być oczywistością.

W 1832 Królestwo Polskie oficjalnie włączono do państwa rosyjskiego. Nasz symbol narodowy Biały Orzeł pozostał tylko, jako jeden z wielu herbów umieszczonych na skrzydłach czarnego rosyjskiego orła. Przez lata XIX wieku, Herb Rosji miał kilka form, na których tarcza z polskim herbem czasem bywała ukoronowana.
Z wybuchem powstania styczniowego powrócono do dwupolowego herbu z 1831 roku, ale pojawiła się idea połączenia herbów Polski, Litwy i Rusi. Ostatecznie przyjęto trójdzielną tarczę zawierającą Orła, Pogoń i Archanioła jako herb Rusi.

 Powstanie styczniowe Herb Polski z – 1863-1864

 
„Nasz” Orzeł najczęściej już nie miał korony, choć zwykle ukoronowana była tarcza. Czasem też zmieniano barwy tła, choć prawidłowo we wszystkich przypadkach Orał, była to czerwień. Część barw zmieniano tak, by nawiązywały do kolorów francuskich, które uważano za republikańskie (Orzeł na czerwonym tle, Pogoń na niebieskim, a Anioł na białym).

 Cóż nam to przypomina? Zaczęło się kontestowanie i włączanie „internacjonalizmu”.

Po upadku powstania styczniowego, herb Polski występował wyłącznie na prawym skrzydle orła rosyjskiego, na drugim miejscu (za herbem Kazania, a przed herbem Krymu).

Herb Cesarstwa Rosyjskiego (wzór od roku 1883)
Źródło: National Emblem of Russia

W wreszcie odetchnęliśmy pełną piersią, po wiekach odzyskaliśmy niepodległość.

II RZECZPOSPOLITA

Po odzyskaniu niepodległości (w 1918) próbowano wprowadzić wizerunek Orła bez korony, (jeszcze z symbolem krzyża nie mieliśmy problemów), ale pomysł ten szybko został odrzucony i w 1919 roku przyjęto wzór Orła nawiązujący do herbu Polski sprzed rozbiorów..

Herb Polski w latach 1919-1927 – II Rzeczypospolita

 

W 1927 roku przyjęto nowy wzór herbu państwowego wg projektu Zygmunta Kamińskiego. Nie dysponuję niestety dostateczną wiedzą, dlaczego po raz kolejny zrezygnowano z podstawowego znaku heraldycznego, jakim jest zamknięta korona Orła Białego oraz znaku krzyża na jej szczycie. Nie chce niepotrzebnie dywagować na ten temat, liczę jednak na wiedzę czytających…

Herb Polski od 1927 roku

Potem było już tylko gorzej…

POLSKA RZECZPOSPOLITA LUDOWA

Wraz z narzucona przez ZSRR władzą komunistyczną w Polsce pojawił się orzeł bez korony i bez krzyża, pozbawiony był dosłownie wszystkich oznaczeń. Pierwszym wizerunkiem socjalistycznego orła, był zaprojektowany przez Janinę Broniewską dla I Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Był to rzekomy orzeł piastowski i rzekomo z grobowca Władysława Hermana. Wzór ten jednak się nie przyjął i w PRL używano poprawianych rysunków orła Zygmunta Kamińskiego – lecz zawsze był bez korony o krzyżu nie wspominając.

Herb Polski po II wojnie światowej

 

RZĄD POLSKI NA UCHODŹCTWIE

Rząd na Uchodźstwie w odpowiedzi na zmianę herbu Polski dokonaną przez komunistyczne władze, ustanowił herb Polski z Orłem w koronie (zamkniętej i zwieńczonej krzyżem).

 Herb Polski – ustanowiony przez Rząd Polski na Uchodźstwie  (1956)

Co nas może zastanowić, w przypadku Rządu Polskiego na Uchodźctwie nie było żadnych wątpliwości odnośnie naszych symboli narodowych.

DZISIEJSZY ORZEŁ – III RZECZYPOSPOLITA

I nasza historia najnowsza. Pod koniec 1989 roku przywrócono herb Polski przedstawiający ukoronowanego orła, lecz pozbawiono Go wielowiekowych atrybutów: zamkniętej korony, którą wieńczy krzyż.

Wzór Orła to w zasadzie projekt Kamińskiego z 1927 roku, z drobniutkimi poprawkami Andrzeja Heidricha. Zatem możemy się pokusić o stwierdzenie, że od 1927 roku powstała nowa „tradycja”: przestaliśmy być (przynajmniej w heraldyce) państwem katolickim i staliśmy się zależnym krajem.

Takie godło Polski przyjęto 9 lutego 1990 roku.

Herb Polski od 1990 roku

 

NASZA BIEL I CZERWIEŃ UKOCHANA

Zastanawiałem się czy nie znudziłem Państwa zbyt długim tekstem na temat naszego godła. Zbyt długa notka odstrasza czytających. Nie chcę tego, dlatego postanowiłem zasiać trochę wątpliwości na temat naszych barw narodowych, dając czytającym asumpt do samodzielnego poszukania. Wzbudzić w czytających ciekawość stwierdzając jedynie dwa fakty dotyczące naszych barw narodowych.

Barwy flagi polskiej, jak wszyscy wiemy, są złożone z dwóch poziomych pasów: białego oraz czerwonego i w bezpośredni sposób nawiązują do kolorystyki godła państwowego, które stanowi orzeł biały na czerwonym polu. Zgodnie z zasadami heraldyki pas górny reprezentuje białego orła, a dolny czerwone pole tarczy herbowej, które od wieków możemy określić jako odcień czerwieni. Kolory te według symboliki używanej w heraldyce mają następujące znaczenie:

• Koloru białego używa się w heraldyce, jako reprezentację srebra. Oznacza on także wodę, ale także w sferze wartości duchowych: czystość i niepokalanie.
• Kolor czerwony jest symbolem ognia, a w sferze wartości duchowych oznacza odwagę i waleczność. Co ciekawe, dawniej polską barwą narodową był karmazyn, który stanowił symbol dostojeństwa i bogactwa. Był powszechnie uważany za najbardziej dostojny z kolorów, dlatego bardzo często był używany przez władców. Wynikało to z faktu, że dawniej cena tego barwinka (karmazynu) była bardzo wysoka i stać było na niego tylko najbogatszych, co w naturalny sposób stało się wyznacznikiem wysokiego statusu społecznego.

O ile określenie naszej flagi narodowej, jako „biało-czerwona” jest, w rozumieniu potocznym prawidłowe, o tyle, gdy zdamy sobie pytanie: jaki jest ten biały i jaki ten czerwony kolor natrafiamy na ciekawe informacje.

Zgodnie z załącznikiem do ustawy opisujących barwy narodowe, kolor biały na fladze polskiej przypomina bardziej kolor srebrnobiały czy „złamany biały” niż "biały" czy "śnieżnobiały”. W naszej świadomości funkcjonuje jednak potoczne określenie „biały” i nic więcej. Biel wchodząca w skład barw Polski do 1980 była określana przymiotnikowo, bez podawania jej parametrów. Ustawa z 1980 precyzyjnie określiła: biel ustalona w załączniku do ustawy z 31 stycznia 1980 roku nie jest idealnie biała. Ustalono dla bieli parametr jasności Y=82; a idealna biel powinna mieć ten parametr równy około 100. A zatem nasza polska biel nie jest ideałem.

Zapis szesnastkowy naszej narodowej bieli: #E9E8E7

Podobnie jest z czerwienią na naszej fladze narodowej. Można powiedzieć, że jest ona odcieniem karmazynowym czy cynobrowym, a nie stricte czerwonym. Wynika to z faktu, o którym wspomniałem kilka zdań wyżej: barwnik karmazynowy był wyjątkowo drogim. A zatem nie jest to kolor charakterystyczny dla bolidów Ferrari czy krzykliwej czerwonej szminki, ale raczej czerwień „złamana” odcieniem krwi czy tryskawek.

Kolorami farb, które spełniają podane kryteria są trzy odcienie ze wzornika Natural Color System: S1080-R, S1080-Y90R oraz 1085-Y90R;  RAL3018, (który możemy określić potocznie, jako „truskawkowy”.

Po przeliczeniach na system RGB w zapisie szesnastkowym nasza narodowa czerwień to   #D4213D.

A więc wcale nie taka biało-czerwona.

Pozdrawiam.

PS

Przepraszam za bałagam z czcionkami, ale nie potrafiłem sobie poradzić.