CZY HOLOKAUST JEST LUDOBÓJSTWEM, CZY LUDOBÓJSTWO HOLOKAUSTEM?  

ZAGŁADA

CZY HOLOKAUST JEST LUDOBÓJSTWEM, CZY LUDOBÓJSTWO HOLOKAUSTEM?

HOLOKAUST

Holocaust, (całopalenie – termin angielski, pochodzący z kościelnej łaciny holocaustum, z gr. holo-kautóo – spalam ofiarę w całości), spolszczenie: holokaust – określenie stosowane do prześladowań i zagłady milionów Żydów przez władze III Rzeszy Niemieckiej oraz jej sojuszników w okresie II Wojny Światowej. Jest synonimem pojęcia Szoah, Szoa (hebr. שואה – całkowita zagłada, zniszczenie), uważanego przez niektórych za stosowniejsze, gdyż nie odwołujące się do pozytywnego znaczenia całopalenia. W Polsce używa się ponadto terminu Zagłada,

w języku hebrajskim Shoah.

Polityka Zagłady rozpętana w 1942 roku, trwała ok. 30 miesięcy (poprzedzała ją akcja T4, obejmująca zagładę osób psychicznie chorych, w czasie której opracowano „technologię” masowych mordów). Liczba ofiar holocaustu jest szacowana na 5-6 milionów, choć dokładna liczba nie jest znana z powodu braku kompletnych ewidencji oraz systematycznego niszczenia archiwów i zacierania śladów przez władze niemieckie w obliczu klęski wojennej. Jedna trzecia tej liczby, czyli ok. 2 miliony, stanowiły dzieci.

POLITYKA NIEMIECKA (NAZISTÓW) WOBEC ŻYDÓW

Partia nazistowska i jej przywódca Adolf Hitler po dojściu do władzy w 1933 roku rozpoczęli realizację programu rasistowskiego i antysemickiego, przewidującego izolację ludności żydowskiej i stopniowe pozbawienie jej wszelkich praw obywatelskich oraz cywilnych. Wspierano także emigrację Żydów z Niemiec. Główną podstawą prawną dyskryminujących posunięć były ustawy norymberskie z 1936 roku. W okresie przedwojennym Niemcy rozwinęli także uzasadniającą te kroki wielką akcję propagandową. Oskarżali Żydów o pasożytnictwo, wyzysk, demoralizowanie i niszczenie narodów, wśród których zamieszkują. Propaganda nagłaśniała także rzekomą organizację międzynarodowego spisku, obejmującego żydowskich bankierów i przemysłowców, a także polityków pochodzenia żydowskiego i znajdujących się pod wpływem Żydów. Spisek ten miał mieć charakter międzynarodowy; obejmował rzekomo liberałów, socjaldemokratów i komunistów, a także masonów, i inne organizacje społeczno-polityczne przeciwstawiające się ideom nazizmu.

Naziści postrzegali Żydów nie jako wspólnotę wyznaniową czy narodowościową – odrzucali zatem religijną konwersję albo asymilację jako rozwiązanie „problemu żydowskiego”. Ich zdaniem Żydzi stanowili rasę, czy raczej mieszankę rasową, której reprezentanci stanowią element szkodliwy z przyczyn genetycznych: takie postrzeganie Żydów skłaniało do izolowania i eliminowania Żydów, a także wszystkich zasymilowanych osób pochodzenia żydowskiego. Propaganda szerzyła te poglądy podpierając się rzekomymi wynikami badań naukowych, sfałszowanej wiedzy historycznej lub antropologicznej. Antysemicka i rasistowska propaganda znalazła już w drugiej połowie lat trzydziestych częściowy oddźwięk wśród Niemców, ale także w innych krajach europejskich, sprzyjając postawom kolaboracji, albo – częściej – obojętności wobec holocaustu.

Po wybuchu wojny polityka nazistów wobec Żydów była wprowadzana w kolejnych krajach europejskich w miarę ich zajmowania przez wojska niemieckie. Przybierało to z reguły formy rejestracji osób pochodzenia żydowskiego, zmuszania do noszenia na ubraniach znaków identyfikacyjnych (najczęściej żółtej gwiazdy Dawida), wprowadzania różnych zakazów i posunięć dyskryminujących, w krajach z liczną ludnością żydowską (m.in. w Polsce) izolację w dzielnicach zamkniętych (gettach), często otoczonych murem. Wobec Żydów łamiących przepisy dyskryminacyjne, albo opuszczających zamknięte dzielnice wprowadzano kary śmierci. Również surowe kary wprowadzano wobec osób pomagających Żydom (w Polsce kara śmierci obowiązywała za pomoc Żydom w ukrywaniu się albo za dostarczanie żywności). Koncentracja dużych mas ludzi w niewielkich obszarach powodowała częste choroby, a ograniczone dostawy żywności – częstą śmierć głodową.

EKSTERMINACJA

Początkowo władze niemieckie rozważały wysiedlenie europejskich Żydów (np. za Ural, bądź na Madagaskar). Projekt ten został jednak oceniony jako niemożliwy do przeprowadzenia w warunkach wojny. W związku z tym, podczas Konferencji w Wannsee, 20 stycznia 1942 podjęto decyzję o tzw. „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej” (die Endlösung der Judenfrage), co było sformułowaniem oznaczającym w praktyce politykę zagłady wszystkich Żydów w Europie. Przeprowadzenie operacji powierzono SS, a jej koordynowanie miał prowadzić Obersturmbannführer Adolf Eichmann.

Eksterminacja jednak rozpoczęta została przed oficjalnymi decyzjami. Pierwszym jej aktem były działania Einsatzgruppen SS na terenie ZSRR po inwazji 22 czerwca 1941 roku. Oddziały te, działające wkrótce po wkraczających wojskach niemieckich dokonały zabójstw ponad pół miliona Żydów, a także Cyganów, jeńców wojennych oraz członków partii komunistycznej. Rola tych oddziałów sprowadzała się do spędzania lokalnej ludności żydowskiej i innych osób przeznaczonych do eksterminacji do specjalnych miejsc i masowych rozstrzeliwań, najczęściej za pomocą karabinów maszynowych. Niekiedy wykorzystywano miejscowych kolaborantów do pomocy w morderstwie. W ten sposób dokonano holocaustu Żydów ukraińskich, besarabskich, białoruskich i bałtyckich. Najbardziej znanym miejscem eksterminacji jest wąwóz Babi Jar koło Kijowa, gdzie 29 i 30 września 1941 zamordowano ponad 33.700 Żydów.

Niemieckie władze nazistowskie oceniły taką metodę zabijania Żydów za zbyt kosztowną (amunicja) i pracochłonną oraz trudną do powtórzenia w krajach, w których terror był słabszy, a działania wojenne dalekie. Na mniejszą skalę eksperymentowano z innym pomysłem: samochodami wydzielającymi gazy spalinowe do ładowni i zabijające znajdujących się w niej ludzi tlenkiem węgla. Jeszcze przed decyzjami konferencji w Wannsee takich metod użyto w obozie zagłady ludności żydowskiej z wydzielonego Kraju Warty (Wartheland) – Kulmhof. W niektórych obozach stosowano gaz Cyklon B, używany dawniej jako środek owadobójczy.

Pierwszym systematycznym programem eksterminacji Żydów była Einsatz Reinhard, która objęła 2 miliony Żydów zamieszkujących Generalną Gubernię(GG). W ramach tej operacji utworzono obozy zagłady: Belzec koło Bełżca, Sobibor koło wsi Sobibór i Treblinka koło Poniatowa. Poza tymi trzema utworzono także obozy zagłady: Auschwitz II (Birkenau) na terenie wsi Brzezinka koło Oświęcimia, Kulmhof nieopodal Chełmna nad Nerem i Majdanek na obrzeżach Lublina. Wszystkie sześć niemieckich obozów zagłady umieszczono na ziemiach polskich z powodu utrudniającego pomoc terroru, centralnego położenia Polski, dużej populacji żydowskiej oraz wystarczającej infrastruktury kolejowej. Wszystkie obozy zagłady były niemieckimi instytucjami państwowymi, powstałymi z budżetu państwa niemieckiego, mającymi dostęp do wykwalifikowanej kadry urzędniczej oraz infrastruktury transportowej. Obsługę obozów zagłady rekrutowano z niemieckich żołnierzy SS lub z batalionów żołnierzy państw sojuszniczych (przede wszystkim ukraińskie oddziały Waffen-SS).

Eksterminacja obejmowała wszystkie grupy Żydów lub osób uznanych za Żydów, w tym osób starszych, kobiet i dzieci. Systematycznie opróżniano żydowskie getta, przeprowadzano polowanie na Żydów ukrywających się po tzw. „stronie aryjskiej”, zwożono ludzi z terytoriów okupowanych całej Europy. Wykorzystując pomoc kolaborantów osoby pochodzenia żydowskiego odizolowywano i wysyłano transportem kolejowym do obozów zagłady, gdzie były z reguły bezzwłocznie kierowane do komór gazowych, ich ciała palone, a mienie stawało się własnością III Rzeszy Niemieckiej.

Skutkiem prowadzonej przez Niemców polityki eksterminacji Żydów była śmierć 5-6 milionów osób i prawie doszczętna likwidacja wielu społeczności żydowskich, w szczególności zamieszkujących wschodnią Polskę, Galicję, Węgry, Ukrainę. Z tego regionu zniknęła cała kultura sztetli, wszystkie skupiska chasydów, w zaniku pozostał język jidysz. Zginęło wówczas 80-90% Żydów zamieszkałych przed wojną Europę Środkową. Wśród ocalałych wiele osób cierpiało na liczne post-traumatyczne przypadłości psychologiczne. Ich umiejętność opowiadania o przeszłości dojrzewała bardzo powoli.

AKTION T4

Aktion T4 , E-Aktion (niem.) – nazwa programu realizowanego w III Rzeszy w latach 1939 –1944 polegającego na fizycznej eliminacji (zabijaniu) ludzi niedorozwiniętych psychicznie, przewlekle chorych psychicznie i neurologicznie (schizofrenia, niektóre postacie padaczki, otępienie starcze, pląsawica Huntigtona, stany po zapaleniu mózgowia, ludzie niepoczytalni, chorzy przebywający w zakładach opiekuńczych ponad 5 lat) oraz z niektórymi wrodzonymi zaburzeniami rozwojowymi (niem. „Vernichtung von lebensunwertem Leben“ – „likwidacja życia niewartego życia”), bez względu na pochodzenie etniczne. Szacuje się, że w okresie szczytowym tego programu, tj. w latach 1940 – 1941, zabito w jego ramach ponad 70 tys. chorych i kalek, w tym także pensjonariuszy szpitali psychiatrycznych na terenach okupowanych. Od kwietnia 1941 r. program ten rozszerzono o „akcję 14f13“ (niem.„ Aktion 14f13“), obejmującą chorych psychicznie i kalekich nie-niemieckich więźniów obozów koncentracyjnych, w ramach której wymordowano ok. 20 tys. osób.

Aktion T4 była pierwszym masowym mordem ludności dokonywanym przez niemieckie państwo nazistowskie, podczas którego opracowano „technologię“ grupowego zabijania, zastosowaną później w obozach zagłady.

Akcja ta była także nazywana „eutanazją“ osób upośledzonych – stąd skrót E-Aktion, natomiast szerzej znany skrót T4 pochodzi od adresu biura tego przedsięwzięcia mieszczącego się w Berlinie przy Tiergartenstraße 4. Skrót „14f13“ jest jednym z oznaczeń kodowych używanych w obozach koncentracyjnych przy ewidencji przyczyn zgonów oraz sposobu postępowania z więźniami (niem. „Sonderbehandlung 14f13”).

Główne obozy zagłady:

– Belzec koło Bełżca

– Sobibor koło wsi Sobibór

– Treblinka koło Poniatowa

– Auschwitz II (Birkenau) na terenie wsi Brzezinka koło Oświęcimia

– Kulmhof nieopodal Chełmna nad Nerem

– Majdanek na obrzeżach Lublina

W historii ludzkości wiele było wydarzeń, o których chcielibyśmy zapomnieć. Niektóre jednak wywarły na życiu ludzi tak wpływ, że będą pamiętane do końca świata. Jednym z nich jest Holokaust – Zagłada. Powiedzenie, iż ,,czas leczy rany” jest w tym wypadku nierealne. Trudno uzmysłowić sobie liczbę Żydów, która straciła życie za to, że się w ogóle urodziła.

Holokaust oznacza ofiarę całopalną. Odnosił się masowych mordów ludności żydowskiej podczas II Wojny Światowej. Niektórzy historycy zagładę żydowską nazywają ,, ,,szoa”, co oznacza całkowite zniszczenie.

Mordowano wszystkich bez względu na wiek, płeć pochodzenie czy wyznanie religijne. Nie sposób wymienić wszystkich zbrodni, jakich dopuszczono się podczas eksterminacji ludzi. Hitler uważał Żydów za wszy i wszelkimi sposobami próbował wytępić je co do jednej. Poniżanie na ulicy było na porządku dziennym. Budowano dla nich specjalne dzielnice zwane ,,gettami”.

Były to obszary izolujące ich całkowicie od reszty społeczeństwa. Śmiertelność była szokująca. Ludzie konali z braku jedzenia, brudu czy chorób, które nie były leczone.

Egzekucje wykonywano w bestialski sposób. Strzelano w tył głowy. W miejscach takich jak Babi Jar na Ukrainie czy Ponary na Litwie rozstrzelano około 100 tysięcy osób. Eksterminacji podlegały nie tylko osoby pochodzenia żydowskiego, ale również osoby uważane przez niemieckich nazistów za „podludzi”, jak dla przykładu Action T4.

W Polsce Niemcy zamordowali ok. 6 milionów obywateli polskich – Polaków i mniejszości narodowe.

LUDOBÓJSTWO

Ludobójstwo, ang. genocide, łac. genocidum atrox (ludobójstwo okrutne), termin utworzony w 1944 roku przez polskiego prawnika Rafała Lemkina, określający masowe zabijanie lub eksterminację grup ludzkich, przyjęty w prawie międzynarodowym po II Wojnie Światowej. Po raz pierwszy ludobóstwo zostało określone prawnie w 1945 roku w akcie oskarżenia przeciwko głównie przestępcom wojennym III Rzeszy Niemieckiej przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze jako „eksterminacja rasowych i narodowych grup ludności cywilnej pewnych okupowanych terenów w celu zniszczenia określonych ras oraz warstw, narodów i ludów, grup rasowych i religijnych, a w szczególności Żydów, Polaków, Cyganów i innych”. Zgromadzenie Ogólne ONZ w rezolucji z 11 XII 1946 stwierdziło, że ludobójstwo jest zbrodnią w obliczu prawa międzynarodowego, sprzeczną z duchem i celami Narodów Zjednoczonych i potępioną przez cywilizowany świat.

9. XII. 1948 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło jednomyślnie konwencję w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa, która weszła w życie 12. I. 1951 roku; Jej stronami jest 127 państw (2002 rok), Polska — od 1951 roku Według tej konwencji ludobójstwo jest „jakikolwiek z następujących czynów dokonany w zamiarze zniszczenia w całości lub w części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych jako takich: a) zabójstwo członków grupy, b) spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy,
10. c) rozmyślne stworzenie dla członków grupy warunków życia obliczonych na spowodowanie ich całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego,
11. d) stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy,
12. e) przymusowe przekazywanie dzieci członków jednej grupy do innej grupy”. Konwencja uznaje ludobójstwo popełnione zarówno w czasie wojny, jak i pokoju, za zbrodnię w obliczu prawa międzynarodowego. Karze podlega również ludobójcza zmowa w celu jego popełnienia, bezpośrednie i publiczne podżeganie, usiłowanie i współudział. Oskarżeni mają być sądzeni przed sądami państwa, na którego terytorium czyn został popełniony, lub przez międzynarodowy trybunał karny powołany przez strony konwencji.

W myśl konwencji z 26. XI. 1968 roku „O niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości” (przyjętej z inicjatywy Polski) ludobójstwo zostało włączone do katalogu zbrodni, które nie ulegają przedawnieniu, nawet jeśli taki czyn nie stanowi naruszenia prawa wewnętrznego kraju, w którym został popełniony. Ludobójstwo włączone zostało również do projektu kodeksu zbrodni przeciwko pokojowi i bezpieczeństwu ludzkości, przyjętego w 1996 roku przez Komisję Prawa Międzynarodowego ONZ.

Sprawcy ludobójstwa podlegają jurysdykcji międzynarodowych trybunałów karnych, utworzonych na mocy decyzji Rady Bezpieczeństwa ONZ na podstawie rozdziału VII Karty Narodów Zjednoczonych dla byłej Jugosławii w 1993 roku oraz dla Rwandy w 1994 roku. Kompetencje jurysdykcyjne w stosunku do sprawców ludobójstwa będzie również miał stały Międzynarodowy Trybunał Karny, który został utworzony na podstawie Statutu przyjętego w Rzymie 17. VII. 1998 roku.

Statut, będący umową międzynarodową, określa dla swych celów ludobójstwo w sposób analogiczny jak w konwencji z 1948 roku. Odróżnia jednak wyraźnie ludobójstwo od zbrodni przeciwko ludzkości, czego wcześniej, np. w trakcie trwania procesu norymberskiego, nie czyniono.

W Polsce termin „ludobójstwo” został po raz pierwszy użyty oficjalnie w procesie przeciwko zbrodniarzowi hitlerowskiemu A. Greiserowi w czerwcu  1946 roku. Obowiązujący polski Kodeks karny z 1997 roku nie używa wprawdzie określenia ludobójstwo ale przewiduje surowe kary dla osób dokonujących czynów analogicznych do tych, które określiła szczegółowo konwencja z 1948 roku.

Bibliografia:

1949. Sawicki „Ludobójstwo. Od projektu do konwencji 1933–1948”, Kraków 1949.

1. Lemkin „Axis Rule in Occupied Europe”, Washington 1944;

1. Robinson „The Genocide Convention”, London 1960;

1981. Kuper „Genocide”, Harmondsworth 1981.