Jesień Narodów

Jeszcze na początku 1918 roku nic nie wskazywało na upadek państw centralnych.

1.

Po obaleniu rosyjskiego Rządu Tymczasowego (listopad 1917) bolszewicy dowodzeni przez Lenina wystąpili do Niemiec i Austro-Węgier z propozycją natychmiastowego zawarcia pokoju. Już w początkach grudnia doszło do zawieszenia broni, a 22 rozpoczęły się rokowania pomiędzy bolszewickim rządem a dwoma mocarstwami. Niemcy jako warunek postawiły zrzeczenie się ziem wchodzących w skład dawnej Rzeczpospolitej, co spowodowało zerwanie obrad przez Lwa Trockiego.

Działania wojenne zostały wznowione – w sferze politycznej natomiast państwa centralne powołały do życia zaczątki Republiki Ukraińskiej. Kiedy wojska austriackie i niemieckie zaczęły już zagrażać stolicy Rosji, Piotrogrodowi, doszło do ponownych rokować, w efekcie których dnia 3 marca 1918 roku w Brześciu nad Bugiem został zawarty traktat pokojowy. W traktacie tym obszernie zagwarantowano prawa suwerenne Republiki Ukraińskiej, natomiast o Polsce nie było mowy. Trudno jednak się dziwić, skoro ponad pół roku wcześniej doszło do kryzysu przysięgowego, który unaocznił cesarskim dowódcom, że Piłsudski rozgrywa własną kartę, a więc trudno liczyć, że Polska stanie się jedynie rezerwuarem bitnego żołnierza bez żadnych gwarancji uzyskania po wojnie niepodległości.

2.

Pokój brzeski uwolnił masy żołnierzy, których cesarski sztab mógł teraz bez przeszkód przerzucić na front zachodni.

Rozpoczęła się tzw. ofensywa wiosenna 1918 roku, zwana czasem Kaiserschlacht (niem. Bitwa Cesarza) lub też ofensywą Ludendorffa.

Już 21 marca 1918 roku Niemcy rozpoczynają tzw. Operację Michael, w wyniku której odzyskują większość terenu utraconego w wyniku bitwy pod Sommą.

Po 10 dniach stanęli na przedpolach miasteczka Amiens.

Jednak ofensywa została wstrzymana przez oddziały australijskie 4 kwietnia pod Villers-Bretonneux.

Kolejne operacje, pomimo sukcesów, nie doprowadziły jednak do osiągnięcia strategicznego celu, jakim było rozbicie wojsk alianckich i zdobycie Paryża.

Wielką rolę w walkach odegrały francuskie czołgi Renault RT 17, występujące jeszcze na początku II wojny światowej nie tylko w armii polskiej, ale przede wszystkim francuskiej.

Kulminacja zmagań nastąpiła pod Amiens (8 sierpnia 1918 r.).

Aliancka kontrofensywa powstrzymała armię cesarską.

Wg marszałka Ludendorffa był to „czarny dzień armii niemieckiej”.

3.

Załamania morale stron walczących w I wojnie światowej były skorelowane z klęskami militarnymi.

Fiasko ofensywy Brusiłowa doprowadziło do rewolucji lutowej w Rosji, zakończonej rewolucją bolszewicką.

Krach francuskiej ofensywy pod Aisne w 1917 roku doprowadził do buntu, mogącego zakończyć wojnę również na zachodzie.

Fiasko ofensywy wiosennej doprowadziło w efekcie do utraty morale przez naród i armię niemiecką oraz zakończenia wojny.

Zostały przegrane wielkie nadzieje. Wykreowano iluzję, że po pokonaniu Rosji zgnieciona zostanie Francja, ale w rezultacie zgnieciona została tylko ta iluzja.

4.

Chociaż już 4 października rządy państw centralnych rozpoczęły sondaż, co do warunków ewentualnego zawieszenia broni, sztab cesarski do końca prowadził wojnę.

16 października 1918 roku sztab floty cesarskiej opracował plan wielkiej akcji przeciw flocie brytyjskiej.

W nocy z 29 na 30 października wielka flota niemiecka, składająca się z 17 okrętów liniowych, 5 krążowników liniowych, 14 krążowników lekkich, 60 kontrtorpedowców, 25 okrętów podwodnych, 2 stawiaczy min i 7 sterowców ruszyła ku brzegom Anglii.

Flota ta była porównywalna do tej, jaka przeszło dwa lata wcześniej brała udział w bitwie jutlandzkiej, największej bitwie morskiej wszechczasów (31 maja 1916 r.).

Nagle dwa nowoczesne okręty liniowe, „Thüringen” i „Helgoland” wyszły z szyku. Pozostałe zmniejszyły prędkość.

Po chwili ukazały się sygnały wzywające do opowiedzenia się za rządem, pokojem i wolnością.

Flota musiała zawrócić do bazy.

5.

Na nic zdały się próby siłowego zduszenia buntu.

Co prawda osadzono w więzieniach ok. 1000 marynarzy, jednak już 4 listopada zbuntowany tłum rozbił bramy więzienia.

W Niemczech rozpoczęła się rewolucja, która w krótkim czasie opanowała większe miasta.

9 listopada zastrajkował Berlin, a wojska garnizonu odmówiły wyjścia na ulice.

W tej sytuacji cesarz został zmuszony do abdykacji, a 10 listopada 1918 roku przekroczył granice neutralnej Holandii.

11 listopada 1918 roku Niemcy w wagonie kolejowym na stacji Rethondes koło Compiegne podpisali zawieszenie broni.

Weszło ono w życie o godzinie 11, w poniedziałek 11 listopada 1918 roku.

Tak na marginesie – 22 lata później w tym samym wagonie Francja kapitulowała przed III Rzeszą.

6.

Austro-Węgry zaczęły rozpadać się nieco szybciej, po klęskach poniesionych na froncie włoskim.

26 października 1918 roku powstaje zalążek późniejszej Jugosławii, SHS, czyli Państwo Słoweńców, Chorwatów i Serbów.

29 października 1918 roku w Pradze proklamowana została Czechosłowacja, a 1 listopada niepodległość ogłosiły Węgry.

28 października 1918 roku w Krakowie powstaje Polska Komisja Likwidacyjna, która ogłasza, że: ziemie polskie z obrębu monarchii austro-węgierskiej należą już do Państwa Polskiego.

31 października rozbrojono austriackie garnizony w Krakowie i w Galicji.

W byłym zaborze rosyjskim Rada Regencyjna już 7 października 1918 roku rozwiązała Radę Stanu i zapowiedziała wybory do Sejmu.

4 listopada ostatni tzw. przedniepodległościowy rząd Polski powołał na stanowisko ministra wojny ciągle jeszcze uwięzionego w twierdzy w Magdeburgu Józefa Piłsudskiego.

7 listopada niemiecki gubernator Hans v. Beseler zgodził się przekazać w ciągu tygodnia całą władzę w b. zaborze rosyjskim w ręce rządu polskiego.

Tego samego dnia w Lublinie powstał Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej z premierem Ignacym Daszyńskim na czele (Edward Rydz-Śmigły był w nim p.o. ministra wojny).

8 listopada 1918 roku z twierdzy w Magdeburgu zostaje zwolniony Józef Piłsudski, który przybył do Warszawy w niedzielę 10 listopada 1918 roku.

11 listopada Niemcy podpisują zawieszenie broni z zachodnimi aliantami, natomiast w Polsce istniejąca jeszcze przez dwa dni Rada Regencyjna złożyła w ręce Piłsudskiego naczelną władzę wojskową.

Państwo Polskie, jakie ukształtowało się pod koniec listopada 1918 roku było jeszcze dość mocno kadłubowe – obejmowało bowiem tzw. Kongresówkę oraz zachodnią Galicję wraz ze Śląskiem Cieszyńskim ( w tym tzw. Zaolzie).

Wielkopolska dołączyła do reszty kraju dopiero po pokoju wersalskim, praktycznie 1 sierpnia 1919 roku.

Śląsk musiał czekać jeszcze prawie 4 lata.

…………………………………….

Pierwsza wojna światowa pozwoliła ludziom mieszkającym nad Wisłą przejść bardzo szybko długą drogę – od autentycznej rozpaczy warszawiaków z 5 sierpnia 1915 roku, kiedy to z płaczem żegnali wycofujące się rosyjskie oddziały (nasi, nasi odchodzą!) do patriotyzmu, który 5 lat później pozwolił na wygranie 18 decydującej bitwy w dziejach świata.

Ale to już inna historia, prawda?

9.11 2013