25 listopada

Dzień, który spina, niczym klamrą, panowanie ostatniego króla Polski. 25 listopada 1764 roku odbyła się koronacja Stanisława Augusta. Równe 31 lat później abdykował…

1.

Dzisiaj co najwyżej traktować można to jako dowód na to, że ostatnie lata Stanisław August Poniatowski żył w jakimś umysłowym matrixie, zręcznie podsycanym przez carskiego ambasadora. Oto bowiem po upadku insurekcji kościuszkowskiej, gdy armia rosyjska okupowała Warszawę, król państwa, które istniało już jedynie na papierze, roił sobie, że jakiś kadłubowy twór o nazwie Polska pozostanie na europejskiej mapie.

7 stycznia (czwartek) 1795 roku na rozkaz przysłany z Petersburga król Stanisław August opuścił Warszawę i udał się do Grodna.

Jeszcze w tym samym miesiącu Warszawę zajęły pruskie pułki.

2.

Król, choć nie ukrywam, że używanie wobec Stanisława Augusta tego tytułu rodzi we mnie spory opór, utrzymywany w Grodnie pod całkowita kontrolą rosyjską, w pierwszej kolejności zajął się likwidowaniem resztek państwa.

Dnia 9 lutego 1795 roku wysłał z Grodna tzw. list cyrkularny do ośmiu przedstawicielstw dyplomatycznych Rzeczpospolitej, jakie jeszcze zachowały się na kontynencie. List ten nakazywał niezwłoczną likwidację placówki i powrót personelu pod panowanie zaborców.

Nie zapominajmy, że dzisiaj Stanisławem Augustem nikt by się nie przejmował – albo by stanął przed ludowym trybunałem, który skazałby go za zdradę interesów ludu, albo zginąłby podczas próby ucieczki lub też, zwyczajnie, popełniono by na nim samobójstwo.

Koniec wieku XVIII jednak to okres powstawania legitymizmu, dobitnie sformułowanego 20 lat później przez Talleyranda. Doktryna ta głosiła nienaruszalność praw monarchów. Na jej podstawie Kongres Wiedeński (1814) doszło między innymi do restauracji Burbonów we Francji, Hiszpanii i Królestwie Obojga Sycylii.

Pisał historyk *:

W Grodnie popełnił Stanisław August największą zbrodnię polityczną przeciwko Rzeczpospolitej, przeciwko narodom Polski i Litwy, którym panował 30 lat. 25 listopada 1795 roku (w dniu imienin Katarzyny II) podpisał swój akt abdykacji z tronu Rzeczpospolitej, nadając w ten sposób sankcję prawa międzynarodowego ostatecznemu rozbiorowi państwa polsko – litewskiego.

3.

My, Stanisław August, z Bożej Łaski Król Polski, Wielki Książe Litewski et c., et c., et c.

Nie szukając w ciągu królowania naszego innych korzyści lub zamiarów, jak stać się użytecznym ojczyźnie Naszej, byliśmy także tego zdania, iż opuścić należy tron w okolicznościach, w których rozumieliśmy, że oddalenie Nasze przyłoży się do powiększenia szczęścia współziomków Naszych lub też przynajmniej umniejsza ich nieszczęścia; przekonani teraz, że pieczołowitość Nasza na nic się ojczyźnie Naszej nie przyda, kiedy nieszczęśliwa zdarzona w niej insurekcja pogrążyła ją w teraźniejszy stan zniszczenia, i rozważywszy, że środki względem przyszłego losu Polski koniecznie potrzebne z powodu naglących okoliczności, a od Najjaśniejszej Imperatorowej Wszech Rosji i innych sąsiednich mocarstw przedsięwzięte, jedynymi są do przywrócenia pokoju i spokojności współobywatelom Naszym, których dobro zawsze było najmilszym przedmiotem starań Naszych — postanowiliśmy przeto z przywiązania do spokojności publicznej oświadczyć, tak jako też niniejszym aktem najuroczyściej ogłaszamy, że wolnie i z własnej woli wyrzekamy się bez ekscepcji wszelkich praw Naszych do Korony Polskiej, do Wielkiego Księstwa Litewskiego i innych należących do nich krajów, jako też znajdujących się w nich posesji i przynależytości ;akt ten uroczysty abdykacji korony i rządu Polski w ręce Najjaśniejszej Imperatorowej Wszech Rosji składamy dobrowolnie i z tą rzetelnością, która postępowaniem Naszym w całym życiu kierowała. Zstępując z tronu, dopełniamy ostatniego obowiązku królewskiej godności, zaklinając Najjaśniejszą Imperatorową, ażeby macierzyńską swą dobroczynność na tych rozciągnęła, których królem byliśmy, i to wielkości Jej duszy działanie wielkim swym sprzymierzeńcom udzieliła.Akt niniejszy dla większego waloru podpisaliśmy i pieczęć nań Nasza wycisnąć rozkazaliśmy.

Działo się to w Grodnie dnia 25 listopada, a roku 32 panowania Naszego Stanisław August, król.

4.

Na zakończenie raz jeszcze cytat:

Ostatni król Rzeczpospolitej upodlił się do szczętu. Niczego za to nie uzyskał i miał zejść do grobu okryty hańbą (…). (ibid)

Z punktu widzenia politycznego faktycznie, racja.

Stanisław August dokonał transakcji – oddał koronę w zamian za spłatę swoich długów – ponad 33.000.000,- ówczesnych złotych.

______________

* Jerzy Łojek Kalendarz historyczny

25 11. 2012