Zaburzenie kommatoformowe

Przyzwoite poszanowanie dla ludzkich poglądów wymaga, by tłumaczka Autobiografii Benjamina Franklina zdeklarowała powody i przedstawiła zacnemu światu fakty, odnośnie do swej polskiej interpunkcji.

Interpunkcja, przecinek, myślnik i inne tego typu znaki mają czynić pisemną materię przejrzystą. Jest dla nich jakaś logika, ale język nie jest systemem i nie ma reguł uniwersalnych, obiektywnych i zawsze stosowanych. Potrzebujemy własnego zdrowego rozsądku, inaczej sylwetka naszej pisemnej materii może zarysować się w przejaw zaburzenia kommatoformowego, gdzie „somatoformowe” oznacza coś charakteru materialnego ciała, ■→soma oraz ■→forma razem.

Zdrowy rozsądek pozwala radzić sobie całkiem dobrze, językowi polskiemu nadał jednak kanon interpunkcji regulator państwowy, ■→Rada Języka Polskiego; takoż przyzwoite poszanowanie dla ludzkich poglądów wymaga, by tłumaczka Autobiografii Benjamina Franklina zdeklarowała powody i przedstawiła zacnemu światu fakty, odnośnie do swej polskiej interpunkcji.

W stylach uroczystych mniej niż ten ■→Deklaracji Niepodległości, zaburzenia polskiego przecinka u publiki specjalistycznej, jak i społecznego ogółu, noszą internetowy tag „przecinkozy”, co byłoby „commatosis” po angielsku. Kwestia nie jest kaprysem tłumaczki.

■→Ten tekst jest też dostępny po angielsku.

Nowy kanon lepiej czy gorzej, ale w miarę działa z cywiką USA, lub tekstami jak Zdrowy rozsądek Tomasza Paine. Obydwa te rodzaje pisemnej materii mają w stylu tę oto wspólną cechę: prowadzą argument do celu. Jeden tekst to prawodawstwo, drugi to polityczny pamflet.

Człowiek jednak „nie ubiera się prywatnie jak na publiczny bal”; Benjamin Franklin zwraca się do swego syna, rozpoczynając wspomnienia, a tłumaczenie nie może tu nadać stylu jak dla konstytucyjnego artykułu, czy traktatu o politycznej racji.

Kanon narzuca listę słów do użycia z przecinkiem; linią jest tutaj, iż owe słowa wprowadzają zdania podrzędne, praktyka jednak jest taka, że rozróżnienie między zdaniami definiującymi i niedefiniującymi jest utracone, a polski przecinek staje się leksemiczny, to jest zależny od kształtu słowa, co wykazuję niżej.

■→PWN, Słówka przed którymi ma być przecinek

Między „taką rzeczą” a „tą rzeczą” — rozróżniają wszystkie języki. Porównajmy nowy polski kanon dla Konstytucji USA:
Sporządzą oni listę wszystkich osób, na które głosowano…
Tłumacząc z powrotem,
They shall make a list of all the persons, who were voted for…

Oryginał jednak mówi,
They shall make a list of all the persons voted for…
Sporządzą oni listę wszystkich osób na które głosowano…
Wszelkie programy korektorskie zaznaczą jednak słówko który (która, które) bez przecinka jako błąd interpunkcji.

Wedle nowego kanonu,
all the persons voted for
zarówno jak
all the persons, who were voted for
przekładałyby się tak samo, na
wszystkie osoby, na które głosowano, z przecinkiem.
Definiująca i niedefiniująca zdolność logiczna języka się gubi.

Polski wyglądałby na niesprawny już przy początku pamiętnika Benjamina Franklina:
„That felicity, when I reflected on it, has induced me sometimes to say, that were it offered to my choice, I should have no objection to a repetition of the same life from its beginning, only asking the advantages authors have in a second edition to correct some faults of the first”.

Gdyby przetłumaczyć, jak przy drugiej edycji książki, która daje poprawić, tłumaczenie z powrotem byłoby the second edition; stąd,
„Poczucie osobistego szczęścia, jak je brałem na rozum, sprawiło czasem że powiedziałem, jak by mi dano wybór, nie wahałbym się i miał takiego samego życia powtórkę, od początku, prosząc jedynie o tą autorską korzyść jak przy drugiej edycji książki co daje poprawić pewne wady pierwszej”.

Leksemy który oraz co są semantycznie oraz syntaktycznie w kontekstach jak tutaj równowartościowe. Nowy polski kanon jednak zawsze by wymagał przecinka przed słówkiem o kształcie który.

Leksemy jak co i który, po angielsku that oraz which, przynależą ze słówkami zaznaczającymi semantyczne zasoby. Tutaj leksem which odnosi się do całego zdania podrzędnego przed przecinkiem.
„My belief of this induces me to hope, though I must not presume, that the same goodness will still be exercised toward me, in continuing that happiness, or enabling me to bear a fatal reverse, which I may experience as others have done…”

Porównajmy polski. Bez przecinka (jak powyżej), polskie słówko co odnosi się jedynie do rodzaju edycji książki. Tutaj z przecinkiem (odmienione w czego, bez zmiany w sensie słowa), jego odniesienie obejmuje całe poprzedzające zdanie podrzędne.
„Wiara ta skłania mnie do nadziei, choć mi z góry zakładać nie wolno, iż to samo dobro dalej będzie moim udziałem, bądź szczęście nadal przynosząc, bądź dając siłę przy jakiejś fatalnej zmianie, czego może przyjść mi doznawać, jak już innym ludziom bywało…”

W obydwu językach ważnym jest widzieć owo odniesienie semantycznie, a nie jako jakąś jedynie „syntaktyczną powierzchnię.” Możemy porównać pytania jak Do you mind if I come in? Zapytywana osoba odpowiada Sure, a sensem nie jest trzymać gościa w drzwiach; on lub ona oczywiście może wejść, sure may come in.

Zważywszy jak bliski jest sens słówka experience owemu słówka to suffer, we fragmencie tekstu Benjamina Franklina powyżej, semantyczne odniesienie oczywiście mówi że fatalne zmiany się zdarzają.

Przecinki mogą zaznaczać zasoby semantyczne; te powstają w każdym naturalnym języku. Jednak wewnątrz semantycznego zasobu, przecinek podkreśla czy też dodaje nacisku, jak w liście od pana Abel James:
MY DEAR AND HONORED FRIEND: I have often been desirous of writing to thee, but could not be reconciled to the thought, that…

Nowy polski kanon wymusza leksemiczną kompensację; dla nacisku trzeba dodać słówko:
MÓJ DROGI I SZANOWNY PRZYJACIELU, często przychodziła mi przemożna chęć do Ciebie napisać, ale nie potrafiłem się pogodzić nawet z myślą, iż…

Polskie leksemy że oraz żeby także są na liście PWN. Po angielsku struktura korespondująca często by miała słówko to bądź that, co by dawało rezultat jak,
That felicity, when I reflected on it, has induced me sometimes, to say, that…
Program korektorski pokazuje w tłumaczeniu poniżej brak przecinka.

Przecinek Benjamina Franklina po frazie to say, i dziś rzecz podkreśla jako takie sobie mówienie, bo i tak nikt nie żyje dwa razy. Z kanonem jak ten dla polskiego, wszystkie frazy jak to say that wymagałyby przecinka, to say, that.

Naturalnymi językami także się mówi. Przecinki oczywiście nie są po to by regulować oddech, a wybrzmiewają głównie w akcencie wyrazowym oraz intonacji. W polskiej mowie, słówka jak że lub żeby wystarczają do zaznaczania struktury zdania; frazy jak powiedziałem (powiedziałam) że | I said that — tak samo jak w angielskim, nie mają w mowie owego znacznika dla przecinka, chyba że chcemy mówienie podkreślić lub położyć na nie nacisk. Czasowniki dla myślenia oraz odczuwania też dobrze do tego wzorca pasują.

Transkrypcja dodająca przecinek wszędzie ze słówkiem że, jak wymaga nowy polski kanon, dodawałaby podkreślenie czy nacisk gdzie oryginał go nigdy nie miał. Nie da się rozsądnie wymagać od mówców dostosowania treści do pisemnej interpunkcji, czy też uznać polski mową ogółem za błędny. Na koniec, przecinek wszędzie w mowie mógłby dawać wrażenie, iż słówka dla mówienia, myślenia, czy czucia są separowane od tego, co się mówi, myśli, bądź czuje.

Angielska interpunkcja jest taka sama dla mowy i pisma. Zarówno w angielskim jak polskim, mowa jest bardziej „natury czasownika”, a formalne style pisemne mogą preferować frazy rzeczownikowe. Człowiek by napisał,
Establishment of corporate supervisory capacity has been proposed…
Ten sam człowiek by mógł powiedzieć,
They propose to establish a corporate supervisor…
Nowy polski kanon domaga się oddzielania przecinkami czasowników, wymagając też interpunkcji leksemicznej. Ażeby zrobić notkę, trzeba by napisać:
They propose, to establish a corporate supervisor…

Naturalnie języki także się różnią w interpunkcji i próbować jeden dostosować do drugiego byłoby bezcelowe. Hiszpanie mają wykrzyknik „do góry nogami”. Logika językowa będzie jednak taka sama dla definiujących i niedefiniujących ludzkich zdolności do składni, w angielskim zarówno jak polskim. Z drugiej strony, dyskurs osadzony może się w notacji różnić, jak w moim tłumaczeniu poniżej; w paru miejscach program korektorski wymagałby więcej przecinków, jednakowoż nie widzę powodu je wstawić.

Zapraszam do mojego przekładu Autobiografii Benjamina Franklina, strona za stroną z oryginalnego manuskryptu jak dostępny z Huntington na osobnych kartach, lub z ■→mojego konta w Internet Archive jako książka PDF. Wierzę, że przejrzystość oraz styl polskiego jako naturalnego języka nie doznaje tu cierpień, a wstawiać więcej przecinków nie ma potrzeby; zobaczcie sami, panie i panowie.

Ibuk na Smashwords, $ 2.99

www.smashwords.com/books/view/104793

Próbka PDF, strony 1-70

Cała książka, 240 stron, PDF z odniesieniem do stron oryginalnego manuskryptu, jak wyżej

Zakup, $ 2.99

Notka. Tłumaczę liczbę pojedynczą gentleman jako dżentelman, a gentlemen jako dżentelmani, regularną polską liczbę mnogą, choć nowy kanon miałby dżentelmen dla pojedynczej, a dżentelmeni dla liczby mnogiej. Asymilacja jak dżentelmen mogłaby nieść dziwne wrażenia mnogości.

Nowy kanon doradza polski leksem tę raczej niż tą (żeńsko-osobowy odpowiednik dla angielskiego leksemu this), co ja uznaję za kwestię mody, gdyż fonologiczne pobliże naturalnie i skutecznie daje się zdecydować na tę rękę, tą książkę, za jakimi to wzorcami ja podążam.

Junto tłumaczę jako Ramię w Ramię (shoulder to shoulder), gdyż junto jest angielskim słówkiem, natomiast nie jest słówkiem polskim, gdzie są jedynie junta bądź hunta, na wojskowy reżim.

Jednokrotnie używam wariantu podeszłem: jeden z najczęstszych „błędów” w opinii preskryptywnej, występuje w mowie jak w grupie lub parze (my: podeszliśmy, wy: podeszliście, ja, rodzaj żeński: podeszłam; ja, rodzaj męski: podszedłem lub też konwergujące podeszłem); polski pozwala też używać czasownika podejść dla postępowania w kontekstach psychologicznych czy ogółem otwartych, nowych.

Wariant męsko-osobowy esz jest odrzucany jako derywacja od historycznie żeńskiego pnia. Polska męsko-osobowa liczba mnoga (podeszli) jednak ma ów pień, gdyż polski nie ma „żeńskich czasowników”, jedynie żeńsko-osobowe końcówki.

Dziś właściwie tylko męsko-osobowa trzecia osoba liczby pojedynczej, podszedł czy poszedł, zawsze ma w pniu sze; cóż, zawsze jest jeszcze ■→teoria trzeciego człowieka, gdyż nie ma takiej zasady języka naturalnego, żeby gramatyczna trzecia osoba rządziła pierwszą.

Dzisiejszy polski pozwala na warianty, jak dla zdolności widzenia, patrzeć lub patrzyć, gdzie obydwa kształty są uznawane za poprawne, niezależnie od rodzaju gramatycznego.