Listopad 1943r. był dla ludności polskiej na Kresach Południowo-Wschodnich okresem "względnego" spokoju. Badaczom genocydu ukraińskich nacjonalistów udało się ustalić, że w tym miesiącu z ich rąk zginęło ok. 550 osób, w tym 173 na Wołyniu, 193 w b. woj. tarnopolskim, 121 w b. woj. lwowskim i 35 w b. woj. stanisławowskim. Liczby te nie uwzględniają szacunków.
Największe ludobójcze akcje OUN i UPA w listopadzie 1943r:
11.XI – zabicie w kolonii Świętocin (pow. włodzimierski, Wołyń) 23 Polaków, członków pacyfistycznej sekty sztundystów, oszczędzonych podczas poprzednich rzezi,
16.XI – odparty przez samoobronę i AK atak UPA na Hutę Starą, gdzie schroniło się ok. 10.tys. ludzi,
Akcje, których data dzienna nie została ustalona:
zabicie we wsi Worotniów (pow. Łuck, Wołyń) 12 rodzin ukraińskich (ok. 48 osób), sympatyków komunistów,
zabicie 24 osób we wsi Nagórzanka (pow. Czortków, Tarnopolskie)
zabicie 22 osób z 7 polskich rodzin we wsi Małnowska Wola (pow. Mościska, Lwowskie)
Ludobójczy charakter miał też atak na Kupiczów (patrz walki polsko-ukraińskie, poniżej).
Spadek ilości ludobójczych napadów (jak się okaże, nie trwający długo) można wiązać z wydaniem rozkazu przez OUN-UPA nakazującego „kategorycznie wstrzymać wszelkie antypolskie wystąpienia i akcje, które stanowią odchylenie od politycznej linii organizacji." (27.X.1943). Zakazanie mordów było z pewnością motywowane względami propagandowymi. W tym samym czasie wydawano oświadczenia, że OUN-UPA nie ma nic wspólnego z rzeziami i – wobec klęski faszyzmu w II wojnie – tworzono wizerunek OUN jako organizacji demokratycznej.
Większe walki niemiecko-ukraińskie (upowskie):
2-3.XI – szereg antypartyzanckich akcji Niemców: m.in. zbombardowano Stepań, wyparto UPA z jej bazy w Kołkach, przeprowadzono szereg pacyfikacji.
3-4.XI po zajęciu przez UPA miasteczka Mizocz, Niemcy spalili 3 wsie ukraińskie i zbombardowali upowski szpital
22.XI – oddział UPA rozbił ekspedycję rekwizycyjną, Niemcy mieli stracić 18 zabitych i rannych,
24.XI – Bój oddziału „Rizuna" z niemiecką policją w Czarnym Lesie pod Stanisławowem. Wg banderowskiej historiografii Niemcy mieli stracić 45 zabitych a UPA tylko czterech.
W sumie wg danych ukraińskiego nacjonalistycznego historyka Szankowśkiego UPA w październiku i listopadzie 1943r. miała 47 starć z Niemcami, a wiejskie samoobrony 125. Wiele z tych starć miało charakter obronny. Dokonując rachunku analogicznego jak w notce październikowej, na potrzeby tego blogu można oszacować realne straty zadane Niemcom przez UPA w listopadzie 1943r. na około 200 zabitych.
A więc w okresie, gdy UPA wyciszała ataki na Polaków, ofiary polskie 2,5-krotnie przekroczyły straty rzeczywistego okupanta. Jak widać, "margines jej walki" (copyright by Marcin Wojciechowski) był niezwykle szeroki.
Walki polsko-ukraińskie i odwety:
11.XI do Kupiczowa Czeskiego (pow. kowelski, Wołyń) wtargnęła bojówka upowska, która aresztowała czeski aktyw i zażądała podporządkowania się Czechów UPA i zdania broni. Grożono zabiciem 40 Czechów w razie nieposłuszeństwa. Upowcy wycofali się wobec presji tłumu mieszkańców wsi, jednak już w nocy wokół Kupiczowa rozłożyły się oddziały upowskie czyniąc wrażenie przygotowań do napadu. W tej sytuacji Czesi wezwali na pomoc Polaków z pobliskich Zasmyk. 12 listopada o świcie, po nocnym marszu do Kupiczowa dotarł oddział AK por. Władysława Czermińskiego „Jastrzębia" i wraz z czeską samoobroną okopał się we wsi, wykorzystując m.in. poniemieckie rowy i bunkry.
UPA wspierana przez chłopów ukraińskich uzbrojonych w widły i siekiery, krzyczących „rizaty czechiw", przez cały 12.listopada szturmowała Kupiczów, tracąc 27 zabitych. Po stronie obrońców było tylko trzech rannych. Po zwycięskiej bitwie „Jastrząb" pozostawił w Kupiczowie 35 partyzantów, którzy stali się zalążkiem polsko-czeskiej samoobrony.
17.XI UPA zażądała od czeskiej ludności Kupiczowa wyniesienia się za Bug. W przeciwnym wypadku Czesi mieli być wymordowani a wieś spalona. Po niespełnieniu ultimatum, 22 listopada UPA ponownie podjęła próbę zdobycia Kupiczowa. W krytycznym momencie, gdy obrońcom zaczynało brakować amunicji a do walki zgłaszali się Czesi z widłami, siekierami, cepami itp. bronią, kupiczowianom ponownie przybył z odsieczą oddział „Jastrzębia". Podczas walki i przepędzania napastników została spalona prawie cała ukraińska część Kupiczowa.
25.XI batalion polskiej samoobrony z Przebraża z zaskoczenia opanował ukraińską wieś Żurawicze, gdzie UPA w byłym sanatorium zgromadziła inwentarz zrabowany Polakom. Upowcy nie podjęli walki i wycofali się do lasu. Udało się odzyskać blisko tysiąc sztuk bydła, które rozdano uchodźcom koczującym w Przebrażu.
26.XI oddział „Jastrzębia", na prośbę Czechów ze wsi Dażwa (pow. kowelski, Wołyń), rozpędził bojówki UPA, które opanowały tę wieś szykanując jej czeskich mieszkańców. Tamtejsi Czesi zostali ewakuowani do Kupiczowa.
W tym miesiącu oddział partyzancki AK ppor. Władysława Cieślińskiego „Piotrusia" wyparł z kolonii Liski (pow. włodzimierski, Wołyń) upowców i Ukraińców-cywili. W walce zginęło kilkunastu Ukraińców. Stacjonując we wsi oddział dokonał odwetu na Ukraince, która pod wpływem nacjonalistycznej agitacji zabiła męża-Polaka. Zabito również jej matkę. Mężobójczynię zdemaskował jej własny syn.
Pod koniec miesiąca oddziały samoobrony z Przebraża w sile ok. 1000 ludzi dokonały demonstracyjnego przemarszu przez okoliczne wioski ukraińskie. Tylko w Omelnie doszło do potyczki z grupką banderowców. Celem akcji było nastraszenie przeciwnika.
Inne wydarzenia godne uwagi:
Na początku miesiąca we wsi Staje (pow. Rawa Ruska, woj. Lwów) dwóch nacjonalistów ukraińskich zabiło Ukraińca Stefana Krila, znanego z krytyki antypolskich wystąpień. Policja ukraińska w toku śledztwa skierowała podejrzenie na Polaków, przez co pogrzeb Krila miał manifestacyjny, antypolski charakter. Dwa tygodnie po pogrzebie „w odwecie" banderowcy podstępnie zabili 9 Polaków.
6.XI dowódca sowieckiego oddziału partyzanckiego, dotychczas wspomagającego Przebraże, płk. Prokopiuk, zaprosił akowca por. Jana Rerutkę „Drzazgę" na przyjęcie z okazji rocznicy Rewolucji Październikowej. Następnego dnia znaleziono „Drzazgę" i towarzyszących mu dwóch żołnierzy zabitych strzałami w plecy i tył głowy.
18.XI gestapo i ukraińskie Kripo rozstrzelały w Równem 160 więźniów, w tym co najmniej stu członków konspiracji AK. Zginął m.in. Mieczysław Kamiński, zastępca wołyńskiego Delegata Rządu RP. Egzekucje odbywały się także w inne dni. W sumie zginęło 320 osób różnej narodowości.
W dniach 21-22 listopada OUN przeprowadziła operetkową „I Konferencję Zniewolonych Narodów Europy Wschodniej i Azji". Brało w niej udział 39 „delegatów" z 13 państw (delegaci w cudzysłowie, gdyż wszyscy zostali wybrani przez banderowców). Polaków wśród nich nie było. Protokół z obrad był tak kompromitujący, że – wg zeznań M. Stepaniaka – został zniszczony. W dokumentach konferencji potępiono niemiecki i sowiecki imperializm. Impreza ta była propagandową próbą budowania nowego wizerunku przez OUN.
W dniach 28.XI – 1.XII odbyła się konferencja w Teheranie, gdzie Wielka Trójka – Stalin, Roosevelt i Churchill – zdecydowała o przynależności ziem położonych na wschód od Bugu do Związku Sowieckiego (ustalenia te utajniono). W tym czasie Armia Czerwona docierała już do wschodniej granicy II RP.
Wielka Trójka na konferencji teherańskiej. Zdjęcie z Wikipedii.
Źródła:
W. Filar, „Przebraże bastion polskiej samoobrony na Wołyniu", Warszawa 2007
G. Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", Warszawa 2006
W. Siemaszko, E. Siemaszko, "Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945", Warszawa 2000.
H. Komański, S. Siekierka, „Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939-1946”. Wrocław 2006.
S. Siekierka, H. Komański, K. Bulzacki, “Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939-1947”, Wrocław 2006
S. Siekierka, H. Komański, E. Różański, “Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie stanisławowskim 1939-1946”
Władysław Filar, Michał Klimecki, Myhajło Szwahulak, „Chronologia wydarzeń na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach 1939-1945 (projekt)”; „Polska-Ukraina trudne pytania”, t. 6, Warszawa 2000
