Sylwetki ordoliberalnych myślicieli

Zainspirowany „kalendarzem konserwatysty” prof. Bartyzela postanowiłem przygotować biograficzne notki ojców-założycieli, fundatorów i twórców ordoliberalizmu i Fryburskiej Szkoły Ekonomii (często myli się jedno z drugim, pierwszy jest filozofią społeczną i krytyką kultury, druga to szkoła naukowa, podobnie ma się relacja libertarianizmu/klasycznego odnowionego liberalizmu do Austriackiej Szkoły Ekonomii).

Zaczynali jako socjaldemokraci, byli liberałami, pod koniec życia stawali się krytykami społeczno-kulturowymi zbliżając się do konserwatyzmu. Walczyli na froncie I WŚ, po wojnie stawali się pacyfistami i krytykami prusycyzmu i biurokracji. Emigrowali wskutek dojścia do władzy nazistów bądź organizowali ośrodki intelektualnego oporu w III Rzeszy. Po wojnie jako doradcy i eksperci projektowali niemiecki cud gospodarczy, by jednak dać się wyprzeć przez kręgi katolickie forsujące przymusowe ubezpieczenia emerytalne i zachodnioniemieckie lobby przemysłowe.

Erwin von Beckerath (ur. 31 VII 1889 w Krefeld, + 23 XI 1964 w Bad Godesberg) – niemiecki ekonomista, jeden z przedstawicieli ordoliberalizmu. Uczył w Kolonii, Bonn i Bazylei. Beckerath należał do Klasy IV Akademii dla Niemieckiego Prawa. Wewnątrz niej stworzył „Arbeitsgemeinschaft Volkswirtschaftslehre” („Grupa robocza ekonomii politycznej”), która później stała się niezależnym i zakonspirowanym ośrodkiem oporu intelektualnego („Trzeci Krąg Fryburski”). Po wojnie przewodniczący (od 1948 aż do śmierci) Rady Gospodarczej przy Ministerstwie Gospodarki RFN.

Franz Böhm (ur. 16 II 1895 w Konstancji, + 26 VIII 1977 w Rockenberg) – niemiecki prawnik, polityk i ekonomista. Jeden z ważniejszych przedstawicieli społecznej gospodarki rynkowej i ordoliberalizmu. Ukuł pojęcie „władzy cywilnej podmiotu gospodarczego”, jak i wykazał nadużycia dużych podmiotów gospodarczych wobec reszty aktorów życia gospodarczego. Jego ojciec był Ministrem Kultu i Nauki w Badenii. Wziął udział w I WŚ, dosłużył stopnia porucznika. Habilitował się pracą nad monopolami i kartelami w 1933. Böhm był współzałożycielem Szkoły Fryburskiej wespół z Walterem Euckenem, która dała teoretyczny fundament ordoliberalizmowi. Już na początku lat 30. Böhm otwarcie sprzeciwił się dyskryminacji ludności żydowskiej w Niemczech. W 1940 utracił katedrę profesorską. Tylko przez pomylenie imion Böhm nie został w 1944 złapany i skazany za współudział w zamachu z 20 lipca. Po wojnie został prorektorem Uniwersytetu Fryburskiego, od 1948 do 1949 był jego rektorem. Założył z Walterem Euckenem rocznik ORDO, gdzie przedstawiane były ordoliberalne teorie. Potem poseł na Bundestag, krytyk późniejszych ustaw antykartelowych (Jego zdaniem, zawierały zbyt dużo wyjątków i zbyt łagodnie obchodziły się z problemem). Jego prace były poważną inspiracją dla dzisiejszego prawa regulującego fuzje dużych podmiotów gospodarczych. Po II WŚ pracował także nad pojednaniem niemiecko-żydowskim.

Ludwig Erhard (ur. 4 II 1897 w Fürth, + 5 V 1977 w Bonn) – niemiecki polityk, od 1949 do 1963 Minister Gospodarki RFN, od 1963 do 1966 Kanclerz Niemiec. Pochodził z protestancko-kupieckiej rodziny, swoje pierwsze wykształcenie także zdobył jako dyplomowany handlowiec. Wziął udział w I WŚ w 22 Bawarskim Regimencie Artylerii, najpierw w Rumunii, a potem na froncie zachodnim; wojnę zakończył jako podoficer. Po wojnie studiował finanse i socjologię, jego promotorem był Franz Oppenheimer. Podczas II WŚ pracował w Instytucie Badań nad Przemysłem (Institut für Industrieforschung), gdzie od 1942 zajmował się planowaniem porządku powojennego. W 1944 pracował nad konsolidacją długów wojennych, która miała być ułatwiona poprzez wprowadzenie nowej twardej waluty. Alianci dzięki swojej siatce wywiadowczej wiedzieli o pracach Erharda już podczas II WŚ, toteż po wojnie zaoferowali mu kierownictwo Sonderstelle Geld und Kredit kierującej finansami Bizonii. Potem dyrektor Zarządu Gospodarczego Trizonii. Jednocześnie pracował razem z Leonhardem Mikschem i Walterem Euckenem nad ustawą uwalniającą ceny. Alianci, którzy mieli w planach wprowadzenie nowej waluty 20 VI 1948, nie spodziewali się, że wbrew ich woli Erhard (zachęcony przez Wilhelma Röpke) do ustawy reformującej walutę dołączy jednocześnie ustawę deregulującą ceny i obrót towarów. Był to początek niemieckiego cudu gospodarczego. Po wyborach w 1949 Erhard, wcześniej w SPD, wybrany na „lokomotywę wyborczą” CDU, zapewnił chadecji sukces w wyborach i został Ministrem Gospodarki. Dobrze ustawiony „mechanizm” niemieckiej gospodarki zapewnił jej 20 lat prosperity, aczkolwiek w polityce Erharda wyczerpywały nieustanne walki z Adenaurem. Dużo lepiej „gruby z cygarem” czuł się w dyplomacji gospodarczej. Kulminacją walk frakcyjnych w CDU stało się ponowne wprowadzenie obowiązkowej (państwowej) emerytury w 1957 – propozycję, aby wprowadzić „rentę produktywną” (zorientowaną na wzrost PKB), Adenauer odrzucił. W 1963 Erhard został wybrany na kanclerza, jednakże jego miękkie nastawienie („Za Adenauera dyskusje trwały godzinę, za Erharda trzy”), jak i niemożność odnalezienia się w realiach ostrej walki politycznej zmusiła go podczas zwolnienia gospodarczego (Erhard chciał podwyższyć podatki, by pokryć pierwszy deficyt budżetowy od 15 lat) w 1966 do rezygnacji z urzędu.

Walter Eucken (ur. 17 II 1891 w Jenie, + 20 III 1950 w Londynie) – niemiecki ekonomista. Założyciel i teoretyczny fundator Szkoły Fryburskiej, a zarazem jeden z ojców ordoliberalizmu. Studiował historię, nauki państwowe, ekonomię polityczną i prawo na Uniwersytecie Christiana Albrechta w Kilonii, Uniwersytecie Reńskim Fryderyka Wilhelma i Uniwersytecie w Jenie. Swoje studium zakończył w 1913 dysertacją u Hermanna Schumachera. Wziął udział w I WŚ i wrócił z niej jako podoficer. Na początku lat 30. założył Szkołę Fryburską. Po Gleichschaltung w 1933 otwarcie bronił ludności żydowskiej. Jego żona była pół-żydówką. W 1936 fryburscy studenci będący sympatykami narodowego socjalizmu domagali się zamordowania Euckena. Mimo to pozostał on w Niemczech i wykładał w cyklu „Walka nauki”, gdzie postulował wolność nauki od ideologii. Wielokrotnie przesłuchiwany przez gestapo. Stworzył podczas II WŚ tzw. „Krąg Fryburski”, jeden z nielicznych niezależnych ośrodków intelektualnych, jednocześnie powiązany z ośrodkami konspiracyjnymi (wokół pułkownika Stauffenberga), rozbity przez gestapo w 1944. Po II WŚ doradca Ludwiga Erharda. Zmarł przedwcześnie w Londynie, pozostawiając w szoku swoich przyjaciół, ledwo ukończywszy swoje opus magnum „Podstawy polityki gospodarczej” (za redakcję dzieła odpowiada jego żona). Eucken analizował zjawiska władzy gospodarczej, obrotu gospodarczego i wymiany z zagranicą. Badał także spirale interwencyjne III Rzeszy pojawiające się w wyniku zaburzeń porządku monetarnego, jak i proces wyłaniania się z gospodarki leseferystycznej karteli i monopoli. Jego zdaniem, aby gospodarka należycie funkcjonowała, muszą jednocześnie funkcjonować trzy autonomiczne „potencje” porządkujące gospodarkę (Państwo, nauka, kościoły) – zwłaszcza państwo odpowiada za porządek ramowy dla gospodarki. Uważał jednak za nieuzasadnione, by państwo wtrącało się do samych procesów gospodarczych. Krytyk skrajnego leseferyzmu i gospodarki centralnie planowanej. Do dzisiaj uznaje się go wespół z Röpke za twórców powojennego cudu gospodarczego i niemieckiej filozofii gospodarczej.

Leonhard Miksch (ur. 20 V 1901 w Teplitz-Schönau (Böhmen), + 19 IX 1950 w Fryburgu Bryzgijskim) – niemiecki ekonomista i nauczyciel akademicki. We wczesnych latach lewicowy liberał, między 1929 a 1943 dziennikarz gospodarczy. Habilitował się przy Walterze Euckenie pracą „Konkurencja jako zadanie”. Otrzymał tytuł akademicki, ale z uwagi na brak „entuzjazmu” dla nazistowskiego reżymu, pozostał bez akademickiej katedry. Jest głównym autorem będącej początkiem niemieckiego cudu gospodarczego „Ustawy o Zagospodarowaniu i Polityki Cenowej po Reformie Walutowej” (przy projekcie doradzali także Röpke, Eucken, Böhm). Uczeń Euckena, zmarł jednak w zaledwie pół roku po swoim nauczycielu i promotorze nie wypełniając swojego zadania jako jego następca. Miał zaledwie 49 lat.

Alfred Müller-Armack (ur. 28 VI 1901 w Essen, + 16 III 1978 w Kolonii) – wybitny niemiecki ekonomista i socjolog kultury, twórca pojęcia i fundator Społecznej Gospodarki Rynkowej. W 1933 wstąpił do NSDAP, licząc na to, że narodowosocjalistyczny reżym przywróci rolę „silnego państwa” w polityce gospodarczej, rozrywanej ówcześnie przez politykę partykularnych interesów. Jako pasywny członek został w NSDAP do 1945, jednak w międzyczasie sformułował emfatyczny pamflet przeciwko narodowosocjalistycznej polityce gospodarczej. Po II WŚ wstąpił do CDU. Twórca projektu ekonomicznego „Społeczna Gospodarka Rynkowa”, będący modyfikacją Euckenowskiej koncepcji. Państwo miało zacząć odgrywać aktywną rolę w kluczowych procesach gospodarczych (np. w inwestycjach w energetykę, politykę społeczną czy ochronę środowiska). Koncept SGR miał być dynamiczny i dopasowywany zależnie od sytuacji ekonomicznej. Tak jak reszta ordoliberałów, był zwolennikiem funkcjonalnego wspierania MŚP (małych średnich przedsiębiorców) i kontroli władzy gospodarczej (do czego skłaniały go sytuacja w Republice Weimarskiej i rozczarowania polityką NSDAP). Jako socjolog kultury promował pojęcie „religii zastępczej” (Ersatzreligionen). Wg niego leseferyzm, komunizm i nazizm były religiami zastępczymi, które mogły znaleźć drogę do umysłów ludzkich tylko wskutek wcześniejszej sekularyzacji i rozpadu więzi wspólnotowych. Liczył na rychłe pojednanie konfesji katolickiej i protestanckich, widząc w tym sojuszu jedyną nadzieję na obronę przed dalszym rozpadem duchowym Europy. W późnych latach swojego życia krytyk polityki gospodarczej RFN „Wielkiej Koalicji”, w której widział nawrót polityki wspierania partykularnych interesów.

Wilhelm Röpke (ur. 10 X 1899 w Schwarmstedt k. Hanoweru, + 12 II 1966 w Genewie) – niemiecki ekonomista, wybitny socjolog, krytyk kultury i filozof społeczny. Ojciec ordoliberalizmu i SGR. Wychowywał się w liberalnej rodzinie wiejskich lekarzy. Do 15 roku życia uczony indywidualnie. Brał udział w I WŚ, dosłużył stopnia oficerskiego i „Krzyża Zasługi”. Po wojnie studiował nauki prawne, najpierw w Getyndze, potem w Tubindze, następnie w Marburgu. Doktoryzował się z prawa w 1921, habilitował się z nauk ekonomicznych (pierwsza w Niemczech teoretyczna praca systematyzująca tematykę cykli koniunkturalnych) w 1922 na Uniwersytecie w Marburgu, w 1923 został powołany jako najmłodszy niemieckojęzyczny profesor na Uniwersytecie w Jenie. Na zaproszenie Fundacji Rockefellera zajmował się problemami sektora agrarnego w USA, powrócił w 1929 do Niemczech jako profesor na Uniwersytecie Philippsa w Marburgu. Z uwagi na swoją ostrą krytykę NSDAP, jak i kręgu „Tat” (m.in. przedstawicieli „Konserwatywnej Rewolucji”), zaraz po Gleichschaltung w 1933 utracił katedrę profesorską. Wyemigrował do Turcji, gdzie wespół z Alexandrem Rüstowem, od podstaw reformował Uniwersytet w Stambule (m.in. zakładając tamtejszą bibliotekę). W 1938 przeprowadził się do Genewy, gdzie objął stanowisko Profesora ds. Międzynarodowych Zagadnień Gospodarczych i dyrektora Uniwersyteckiego Instytutu Studiów Międzynarodowych, które piastował aż do śmierci. Röpke swoją reputację zawdzięczał wielkiej wiedzy, trafnym prognozom, odwadze cywilnej i organizacji pomocy dla niemieckich intelektualistów emigrujących z Niemiec. Teoretyk „wtórnej depresji”, krytyk reparacji wojennych narzuconych Niemcom w Traktacie Wersalskim, twórca podziału na „konformistyczne” i „niekonformistyczne” interwencje państwa, krytyk porozumienia w Bretton Woods i sztywnego parytetu złota do dolara (był zwolennikiem całkowitego standardu złota jako waluty międzynarodowej), badał zagadnienia etyczne, socjologiczne i kulturowe oraz ich wpływ na życie gospodarcze. Krytyk kultury: Sekularyzacji, konsumpcjonizmu, standaryzacji, modernizmu, „kultu kolosa” (czyli wspieraniu przez państwo wielkich podmiotów gospodarczych i projektów infrastrukturalnych), niszczenia „łask życia nie na sprzedaż” (unbought graces of life) – natury, społecznego bezpieczeństwa. Uważał, że Zachodnia Europa upadnie nie w starciu z komunistycznym Wschodem, tylko wskutek erozji własnych wartości. Przewidział w 1950, że sytuacja „niedoboru dolara” w Niemczech jest tylko przejściowa i wkrótce RFN będzie jednym z największych właścicieli dolara. Postulował uwolnienie kursów walutowych z kurateli państwowej. Krytyk reformy emerytalnej w 1957, przeforsowanej przez katolickie kręgi wokół Adenauera. Jego zdaniem zabrałoby to niemieckiemu rynkowi kapitałowemu znaczne środki spowalniając wzrost gospodarczy. 6-7 lat później jego obawy się potwierdziły i nastąpiło pierwsze zwolnienie gospodarcze. Po II WŚ stały doradca Ludwiga Erharda, jednakże z coraz mniejszym wpływem, gdy do głosu w RFN dochodziło ponownie przemysłowe lobby. Inspirator reform Ministra Gospodarki Włoch, Luigiego Einaudiego. Na jego wniosek uzyskał także włoskie odznaczenie państwowe za zasługi dla Republiki Włoskiej. Röpke za ideał gospodarczo-kulturowy uznawał ówczesną Szwajcarię. Był bezpardonowym krytykiem następców Keynesa i keynesizmu, który uznawał za wypaczenie pierwotnej idei działania w sytuacji ekstremalnie kryzysowej. Jego zdaniem podejście agregatowe i „totalnych kwantów” nie przystaje do realiów gospodarczych, gdyż różne branże i regiony mają różne punkty równowagi i płac czyszczących rynki pracy. Krytyk Planu Marshalla, integracji europejskiej i nowych instytucji gospodarczych, które uważał od zarania za skażone centralizmem, interwencjonizmem i gospodarczym dyrygizmem. Jego zdaniem, europejskie patrymonium zasadza się na zasadach pomocniczości, autonomiczności, tożsamości regionalnej i samorządności. Zalecał daleko idącą decentralizację w całej Europie na wzór szwajcarski. Na krótko (1960-1961) prezes Moint Pelerin Society, którą opuścił wraz z grupą bardziej konserwatywnych i przyjaznych chrześcijaństwu myślicieli (Rüstow, Kuehnelt-Leddihn) po kłótni z grupą skupioną wokół F.A. von Hayeka.

Alexander Rüstow (ur. 8 IV 1885 w Wiesbaden, + 30 VI 1963 w Heidelberg) – niemiecki socjolog i filozof. Urodził się w pruskiej rodzinie oficerskiej. Współtwórca pojęcia „neoliberalizm“ (jako odróżnienia nowej polityki liberalnej od leseferyzmu) i współfundator ordoliberalizmu (który określał jako „socjologiczny liberalizm“). M.in. dzięki jego krytyce Konstytucji Weimarskiej w Konstytucji powojennych Niemiec zawarty jest artykuł o konstruktywnym wotum nieufności. W 1908 doktoryzował się przy Paulu Henselu na Uniwersytecie w Erlangen pracą nad „Paradoksem Kłamcy”. Zgodnie z tradycją rodzinną, Rüstow, dobrowolnie zaciągnął się podczas I WŚ do wojska. Odznaczony „Krzyżem Żelaznym” I i II klasy oraz „Królewskim Orderem Domu Hohenzollernów”. Po wojnie stał się krytykiem pruskiego militaryzmu. Należał do ścisłego kręgu skupionego wokół Franza Oppenheimera, którego myśl o znalezieniu trzeciej drogi pomiędzy kapitalizmem i komunizmem później znacząco rozwinął. Pracował jako referent w Ministerstwie Gospodarki Rzeszy. Skłoniło go to później do ostrej krytyki monopoli i karteli. Porzucił poglądy socjaldemokratyczne, gdyż uznał, że socjaldemokracja jest bezbronna wobec polityki lobbizmu i wspierania partykularnych grup interesu. Miał być Ministrem Gospodarki w niedoszłym gabinecie Kurta von Schleichera, jednak Gleichschaltung sprawił, że musiał udać się na emigrację. Wespół z Wilhelmem Röpke reformował Uniwersytet w Stambule, gdzie przebywał od 1933 do 1949. Stambuł uważał za swoją „wieżę z kości słoniowej”, gdzie pracował nad trylogią „Lokalizacja teraźniejszości” (Ortsbestimmung der Gegenwart) będącą uniwersalną krytyką historii cywilizacji ludzkiej oraz kompleksowym badaniem stosunku pomiędzy władzą i wolnością. W 1950 został Ordynariuszem Nauk Gospodarczych i Społecznych na Uniwersytecie w Heidelbergu. Rüstow dał się poznać jako nieprzejednany krytyk filozofii leseferyzmu uznawszy ją za religijną ideologię, której źródłami był stoicyzm, pitagoreizm i taoizm, które zostały później skondensowane w specyficznej odmianie deizmu Adama Smitha i fizjokratów. Jako religijna doktryna leseferyzm był bezbronny na ataki grup partykularnego interesu i objawy „wyjątkowej sytuacji antropologicznej” wielkich miast (zanieczyszczenie wody i powietrza, hałas, epidemie, nastroje rewolucyjne) pod koniec XIX w., tym samym doprowadzając do swojego upadku. Był propagatorem szeroko zakrojonej „polityki witalnej” (szeregu reform z zakresu polityki społecznej, zagospodarowania przestrzennego czy ochrony środowiska), później przekutej przez Ludwiga Erharda w projekt „uformowanego społeczeństwa”. Oba przedsięwzięcia nie zostały zrealizowane. Alexander Rüstow założył także „Wspólnotę Akcyjną Społecznej Gospodarki Rynkowej” (Aktionsgemeinschaft Soziale Marktwirtschaft), która corocznie debatowała nad najważniejszymi kwestiami ekonomicznymi w RFN i Europie oraz promowała idee

wolnorynkowe.

Hans Großmann-Doerth (ur. 9 IX 1894 w Hamburgu, + 5 III 1944 w Królewcu) – niemiecki jurysta i przedstawiciel ordoliberalizmu. Doktoryzował się się w 1923 na Uniwersytecie w Hamburgu przy Moritzu Liepmannie. Habilitował się na tym samym uniwersytecie w 1929. Ekstraordynariusz na Niemieckim Uniwersytecie Praskim w 1930, potem objął Katedrę Prawa Handlowego, Gospodarczego, Pracy i Cywilnego na Uniwersytecie Alberta Ludwiga we Freiburgu. W swoich pracach podkreślał zasadę samo-odpowiedzialności subiektów gospodarczych, jak i konieczności analizy porównawczej różnych rozwiązań prawnych. Jego pracę habilitacyjną pt. „Prawo Transakcji Transoceanicznych” uznaje się za standardową pracę pokazującą „law in action” („prawo w akcji”) w przeciwieństwie do „law in books” („prawo w podręcznikach”). Powołany do Wehrmachtu w 1939, Großmann-Doerth zmarł w wyniku ran odniesionych na froncie II WŚ w królewieckim lazarecie.

Friedrich August von Hayek (ur. 8 Maja 1899 w Wiedniu, + 23 III 1992 w Fryburgu Bryzgowijskim) – austriacki ekonomista i filozof społeczny, laureat Nagrody Banku Szwecji w 1974 (tzw. „Nobel z ekonomii”) dzięki pracom nad cyklami koniunkturalnymi. Uczeń i doktorant Fryderyka von Wiesera. We wczesnych latach miał poglądy socjalistyczne, później liberalne, potem w spektrum „socjologicznego liberalizmu” („neoliberalizm”, „ordoliberalizm”). Doktoryzował  się z prawa w 1921, habilitował z ekonomii w 1923. Prezes Moint Pelerin Society (1947-1960). Uczeń Ludwiga von Misesa, wespół z nim od 1927 do 1931 prowadził Austriacki Instytut Badań nad Koniunkturą, gdzie wspólnie pracowali nad teorią wahań koniunktury. Klasyfikowany pomiędzy szkołą austriacką a ordoliberalizmem. Dzisiaj uznawany przez ordoliberałów jeśli nie za swojego przedstawiciela, to za naukowca, którego nauki są nieodzowne w ich analizach. Jego prace nad procesami transformacji informacji w społeczeństwie okazały się komplementarne z teorią porządków gospodarczych Waltera Euckena. Hayek był obok Röpkego jednym z największych krytyków Keynesa i jego filozofii gospodarczej. Jego zdaniem, państwowe interwencje nie były rozwiązaniem, a przyczyną Wielkiego Kryzysu („teoria monetarnego przeinwestowania”). Późny Hayek krytykował sterowanie porządkiem monetarnym przez bank centralny i postulował prywatyzację pieniądza. Autor „Drogi do zniewolenia”, bestsellera ukazującego faszyzm i nazizm jako konsekwencje socjalistycznej polityki. Doradca Margaret Thatcher. Hayek zajmował się także psychologicznymi fundamentami nauk gospodarczych. Teoretyk „spontanicznego porządku”, którym w społeczeństwie obok języka i kultury miała być wolna gospodarka. Autor cytatu: „Tylko w społeczeństwie o zakorzenionych tradycjach człowiek jest na tyle przewidywalny, że można ograniczyć stosowanie przymusu”. Krytyk powojennej demokracji, którą uznawał za arenę walk partykularnych interesów i wobec której wykoncypował projekt „nomokracji”.

Adolf Weber (ur. 29 XII 1876 w Mechernich, + 5 I 1963 w Monachium) – niemiecki ekonomista, brat słynnego socjologa i narodowego liberała Maxa Webera. Doktoryzował się w 1900 we Freiburgu. Dwa lata później habilitował się w Bonn. Krytykował narodowy socjalizm, sowiecką gospodarkę planowaną i biurokratyzację. Między 1914 a 1919 uczył jako profesor na Uniwersytecie Wrocławskim (Universität Breslau), zakładał „Instytut Badań nad Wschodnią Europą” (Insitut OstEuropa), od 1919 profesor we Frankfurcie nad Menem, a potem profesor ekonomii w Monachium (od 1921), gdzie pozostał do emerytury (1948). W sferze publicznej publicysta broniący idei wolnej gospodarki rynkowej. Jego prace koncentrowały się nad jakością pieniądza i systemu bankowego, a także relacji pomiędzy ricardowskimi czynnikami produkcji (kapitał, praca, ziemia). Autor podręczników akademickich, jak i kilku monografii z dziedziny historii gospodarczej (m.in. „Walka między kapitałem i pracą. Próba systematycznego opracowania ze szczególnym uwzględnieniem współczesnych niemieckich stosunków”). W czasie II WŚ organizował tzw. „wewnętrzną emigrację”. Opowiadał się za kierowaniem państwem za pomocą technokratycznych i apartyjnych instytucji. Krytykował rynki finansowe za psychologiczną „niestabilność”. Jego przemyślenia stały się jednym z filarów projektu Społecznej Gospodarki Rynkowej Müller-Armacka.

Luigi Einaudi (ur. 24 III 1874 w Carrù, + 30 X 1961 w Rzymie) – włoski finansista, ekonomista i prezydent Republiki Włoskiej. W 1895 ukończył studia na Uniwersytecie w Turynie. W latach 1903-1949 Profesor katedry Finansów w Turynie, a także profesor Uniwersytetu Ekonomicznego im. Luigiego Bocconi w Milanie. Redaktor „The Economist”. Członek „Partii Liberalnej Włoch” (Partito Liberale Italiano). 1945-1949 prezydent włoskiego banku centralnego (Banco Italiano) Od 1948 był członkiem Senatu Konstytucji, wybrany na nim na Prezydenta, którym był do 1955. Zwalczał finansowany za pomocą inflacji deficyt budżetowy i ustabilizował kurs liry bez reformy walutowej. Jego największymi inspiracjami były przemyślenia i badania Wilhelma Röpkego oraz Waltera Euckena, z pierwszym utrzymywał długi czas kontakt listowy. Przyczynił się do tłumaczenia ich książek na j. włoski. Odznaczył Wilhelma Röpkego Krzyżem Zasług dla Republiki Włoskiej.

Günter Schmölders (ur. 29 IX 1903 w Berlinie, + 7 XI 1991 w Monachium) – niemiecki ekonomista, finansista i socjolog finansów. Jego pierwszą pracą było badanie nad fiaskiem prohibicji alkoholowej w krajach europejskich. W 1933 wstąpił do NSDAP, w 1934 otrzymał katedrę na Uniwersytecie Wrocławskim (Universität Breslau), gdzie zajmował się empirycznymi badaniami nad cenami i konkurencją oraz planowaniem przestrzennym. W tym czasie nawiązał kontakt z ruchem oporu „Kreisauer Kreis”. Powołany do wojska. Po wojnie w 1947 ponownie podjął działalność naukową w Kolonii, tworząc tam „Uniwersytecki Instytut Badań nad Finansami” (Finanzwissenschaftliche Forschungsinstitut an der Universität). Jego prace, oparte w dużej mierze na finansowo-psychologicznych aspektach, stały się podstawą późniejszej polityki podatkowej RFN. Wielokrotnie wykładał na debatach organizowanych przez „Wspólnotę akcyjną ‘Społeczna Gospodarka Rynkowa’” (Aktionsgemeinschaft Soziale Marktwirtschaft), założoną przez Alexandra Rüstowa. Poruszał tam tematy podatków, reform podatkowych, zależnościami pomiędzy państwem opiekuńczym, inflacją, porządkiem gospodarczym a podatkami i psychologicznymi aspektami opodatkowania.  Uważa się go za jednego z twórców dziedziny „psychologii opodatkowania”. Od 1965 do 1966 rektor i prorektor Uniwersytetu Kolońskiego. W 1969 odznaczony przez prezydenta Wielkim Krzyżem Zasług, dekadę później Wielkim Krzyżem Zasług z Gwiazdą.

Götz Antony Briefs (ur. 1 I 1889 w Eschweiler, + 16 V 1974 w Rzymie) – rzymskokatolicki teoretyk społeczny, etyk, filozof społeczny i ekonomista. Członek licznych stowarzyszeń katolickich. W 1911 doktoryzował się z tematyki kartelu spirytusowego, w 1913 habilitował się z klasycznej ekonomii politycznej. W 1919 wykładał ekonomię na Uniwersytecie Alberta Ludwiga we Fryburgu. Wykładał od 1926 na Uniwersytecie Technicznym w Berlinie. W 1928 założył z Paulem Riebensahmem „Instytut Badań nad Socjologią Przedsiębiorstw” (Institut für Betriebssoziologie). W 1934 zmuszony opuścić Niemcy. Wyemigrował do USA, gdzie w 1937 otrzymał profesurę w Waszyngtonie na Georgtown University. Postulował pogodzenie ordoliberalizmu z katolicką nauką społeczną. Ostry krytyk związków zawodowych, które uważał za „skostniałe”. Badał wpływ socjologicznych okoliczności i ideowych przekonań na życie gospodarcze, wcześniej zajmował się powstaniem i rozwojem proletariatu. Wg niego proletariat był klasą nie rewolucyjną, a domagającą się awansu społecznego, postulował zmaksymalizowanie tzw. „mobilności społecznej”.

Kamil Kisiel

PS Tylko pozazdrościć Niemcom, że po II WŚ mieli taki „trust mózgów”, finansistów, ekonomistów, socjologów, prawników i polityków. Jestem ciekaw, czy fakt, że nie mamy takiego w Polsce wynika z tego, że mamy złe kształcenie, czy tego, że polskie elity rządzące wolą działać zamiast w interesie Polski, działają w interesie swoich klik i wyimaginowanego tworu jakim jest Unia Europejska?