Strasburg w sprawie Katynia – pełne tłumaczenie wyroku

Pierwsi w Polsce publikujemy w całości tłumaczenie Wyroku Trybunału w Strasburgu dotyczące sprawy bliskich Oficerów pomordowanych w Katyniu przeciwko Rosji. Tłumaczenie to prawdopodobnie będzie podstawą przygotowania apelacji.

1. Sprawa wywodzi się z dwóch skarg (nr 55508/07 i 29520/09) przeciwko Federacji Rosyjskiej wniesionych do Trybunału na podstawie artykułu 34 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności („Konwencja”) przez piętnastu obywateli polskich („skarżący”), odpowiednio w dniach 19 listopada 2007 roku oraz 24 maja 2009 roku.

1. Konwencja (IV) dotycząca praw i zwyczajów wojny lądowej i jej załącznik: Regulamin dotyczący praw i zwyczajów wojny lądowej (Haga, 18 października 1907 roku), której Rzeczpospolita Polska, ale nie ZSRS była stroną, przewiduje, co następuje:[2]

1. Konwencja dotycząca traktowania jeńców wojennych (Genewa, 27 lipca 1929 roku) stanowi:[3]

1. Karta (Statut) Międzynarodowego Trybunału Wojskowego (Trybunał Norymberski), ustanowionego na mocy umowy podpisanej w dniu 8 sierpnia 1945 roku przez rządy Stanów Zjednoczonych, Francji, Wielkiej Brytanii i ZSRS, zawiera w artykule 6 następującą definicję zbrodni:[4]

1. Definicja te została później skodyfikowana jako Zasada VI w Zasadach Prawa Międzynarodowego Uznanych w Statucie Trybunału Norymberskiego i w Wyroku Trybunału (Zasady Norymberskie), a sformułowanych przez Komisję Prawa Międzynarodowego w 1950 roku na podstawie Rezolucji 177(II) Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych i potwierdzonych przez Zgromadzenie Ogólne.

1. Konwencja o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości (26 listopada 1968 roku), której Federacja Rosyjska jest stroną, w szczególności przewiduje, co następuje:[5]

1. Konwencja wiedeńska o prawie traktatów (z 23 maja 1969 roku), której Federacja Rosyjska jest stroną, stanowi:[6]

1. Komitet Praw Człowieka w Uwagach Ogólnych Nr 31 [80], “Charakter ogólnych obowiązków prawnych nałożonych przez Pakt na Państwa-Strony”, przyjętych w dniu 29 marca 2004 (posiedzenie nr 2187) stwierdza co następuje:

1. Artykuł 7 Paktu, którego Federacja Rosyjska jest stroną, stanowi:[7]

1. Na posiedzeniu w dniu 3 kwietnia 2003 roku Komitet Praw Człowieka, powołany na mocy artykułu 28 Paktu, po rozpatrzeniu skargi nr 886/1999 złożonej w imieniu pani Natalii Schedko i pana Antona Bondarenko przeciwko Białorusi, wyraził następujący pogląd:

1. Na posiedzeniu w dniu 28 marca 2006 roku Komitet Praw Człowieka, po rozpatrzeniu skargi nr 1159/2003 złożonej w imieniu Mariam, Philippe’a, Auguste’a i Thomasa Sankara przeciwko Burkina Faso, wyraził następujący pogląd:

1. Artykuł 24 określa podstawy umorzenia postępowania karnego. Ustęp 1(4) przewiduje, że postępowanie zostaje umorzone w szczególności w razie śmierci podejrzanego lub oskarżonego.
2. Artykuł 42 definiuje “pokrzywdzonego” jako osobę fizyczną, której w wyniku przestępstwa wyrządzono szkodę fizyczną, pieniężną lub niepieniężną. Postanowienie o uznaniu za “pokrzywdzonego” sporządzane jest przez osoby dokonujące czynności sprawdzających, śledczego, prokuratora lub sąd.

1. Zgodnie z preambułą, celem ustawy jest rehabilitacja i przywrócenie praw obywatelskich wszystkim ofiarom represji politycznych, prześladowanym na terytorium Federacji Rosyjskiej po dniu 7 listopada 1917 roku. Represje polityczne zostały zdefiniowane jako wszelkie środki przymusu stosowane przez organy państwa, w tym pozbawienie życia z powodów politycznych (artykuł 1). Artykuł 3 wymienia kategorie osób podlegających rehabilitacji, natomiast artykuł 4 – katalog przestępstw, których sprawcy nie podlegają rehabilitacji, takich jak zdrada ojczyzny, szpiegostwo, przemoc wobec jeńców wojennych, morderstwo, rozbój, zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości.

1. Artykuł 7 ustawy o tajemnicy państwowej (ustawa nr 5485-I z dnia 21 lipca 1993 roku) zawiera katalog informacji, które nie mogą być kwalifikowane jako tajemnica państwowa lub utajniane. Katalog ten obejmuje w szczególności informacje o naruszeniach praw i wolności innych osób oraz informacje o bezprawnych działaniach władz państwowych lub funkcjonariuszy.
2. W dniu 2 sierpnia 1997 roku Rząd przyjął rozporządzenie określające sposób przekazywania informacji objętych tajemnicą państwową innym państwom oraz organizacjom międzynarodowym (nr 973). Przewiduje ono, że decyzja o przekazaniu takich informacji może być podjęta przez Rząd Rosji na podstawie sprawozdania przygotowanego przez Międzyresortową Komisję ds. Ochrony Tajemnicy Państwowej (§3). Strona otrzymująca informację musi zobowiązać się do ochrony informacji niejawnych, zawierając umowę międzynarodową, określającą między innymi procedurę przekazywania informacji, klauzulę poufności i sposób rozstrzygania sporów (§4)

1. Rozdział 34 zawiera katalog przestępstw przeciwko pokojowi i bezpieczeństwu ludzkości. Artykuł 356 zakazuje w szczególności „okrutnego traktowania jeńców wojennych i cywilów”, za które to przestępstwo grozi kara do dwudziestu lat pozbawienia wolności.
2. Artykuł 78 § 5 stanowi, że przestępstwa wymienione w art. 353 (wojna), art. 356 (zabronione środki walki zbrojnej), art. 357 (ludobójstwo) i art. 358 (zagłada ekologiczna) nie podlegają przedawnieniu.

1. Po śmierci w dniu 7 lipca 2011 roku skarżącego Pana Krzysztofa Jana Malewicza jego syn Pan Piotr Malewicz poinformował Trybunał o swojej woli występowania w sprawie w jego miejsce i podtrzymania wniesionej przez niego skargi.
2. Trybunał przypomina, że w różnych sprawach, gdzie w toku postępowania nastąpiła śmierć skarżącego, brano pod uwagę oświadczenia spadkobierców skarżącego lub bliskich członków rodziny, którzy wyrazili wolę kontynuowania wcześniejszego postępowania (zob. Karner przeciwko Austrii, skarga nr 40016/98, § 25, ECHR 2003-IX, i Dalban przeciwko Rumunii [Wielka Izba], skarga nr 28114/95, § 39, ECHR 1999-VI). W związku z tym Trybunał uznaje, że pan Piotr Malewicz, urodzony 1975 roku i zamieszkały we Wrocławiu, może kontynuować skargę w zakresie, w jakim została ona wniesiona przez jego zmarłego ojca.

1. Mając na względzie konsekwentną odmowę rosyjskiego Rządu w przedmiocie przedłożenia na wezwanie Trybunału kopii postanowienia z dnia 21 września 2004 roku o umorzeniu śledztwa w sprawie zbrodni katyńskiej (zob. par. 42 i 43 powyżej), Trybunał uznał za właściwe rozpoczęcie badania niniejszej sprawy od analizy zgodności działania Rządu Rosji z wynikającym z artykułu 38 Konwencji proceduralnym obowiązkiem udzielenia wszelkich niezbędnym ułatwień dla skutecznego przeprowadzenia dochodzenia przez Trybunał. Przestrzeganie tego obowiązku jest warunkiem sine qua non dla efektywnego przeprowadzenia postępowania przed Trybunałem i musi być egzekwowane niezależnie od ustaleń poczynionych w toku postępowania i jego ostatecznego wyniku.
2. Artykuł 38 stanowi:

1. Rząd Rosji utrzymuje, że odmowa dostarczenia kopii postanowienia z dnia 21 września 2004 roku jest zgodna z przepisami prawa międzynarodowego i krajowego. W myśl ustawy o tajemnicy państwowej, rozporządzenia Rządu nr 1003 z dnia 22 sierpnia 1998 roku w sprawie trybu dostępu do tajemnicy państwowej dla osób posiadających podwójne obywatelstwo, bezpaństwowców, cudzoziemców, emigrantów i powracających emigrantów oraz rozporządzenia Rządu nr 973 (cytowanego powyżej w par. 86) decyzja o przekazaniu innemu państwu lub organizacji międzynarodowej informacji niejawnych ma być podjęta przez Rząd na podstawie sprawozdania przygotowanego przez Międzyresortową Komisję ds. Ochrony Tajemnicy Państwowej oraz zgodnie z procedurą określoną w umowie międzynarodowej. W niniejszej sprawie nie było sprawozdania Komisji, decyzji Rządu ani umowy międzynarodowej. W odniesieniu do zobowiązań międzynarodowych Rząd Rosji odwołał się do Europejskiej Konwencji o wzajemnej pomocy prawnej, która przewiduje, że pomocy takiej można odmówić, „jeśli Strona wezwana uzna, że wykonanie wniosku mogłoby naruszać suwerenność, bezpieczeństwo, porządek publiczny lub inne podstawowe interesy państwa” (artykuł 2 (b)). Analogiczny przepis zawarty jest w artykule 17 rosyjsko-polskiej umowy dwustronnej o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych i karnych. W opinii rosyjskiego Rządu artykuł 38 Konwencji nie zabrania nieujawniania informacji, która mogłaby zaszkodzić bezpieczeństwu państwa.
2. Rząd Rosji oświadczył, że postanowienie z dnia 21 września 2004 roku nie stanowi kluczowego dokumentu w niniejszej sprawie, ponieważ nie wymienia nazwisk skarżących, nie wpływa na ich prawa i nie zawiera informacji o losie ich krewnych lub miejscu ich pochówku. W związku z tym ujawnienie go nie było konieczne. Stwierdzono również, że “wiele państw nadal utrzymuje w tajemnicy niektóre dokumenty dotyczące wydarzeń II wojny światowej, pomimo wniosków o ich ujawnienie”, a także, iż informacje dotyczące wywiadu, kontrwywiadu i działań operacyjnych stanowią tajemnicę państwową w rozumieniu ustawy o tajemnicy państwowej. Rząd rosyjski uważa, że wywiązuje się ze swoich zobowiązań wynikających z artykułu 38, przedstawiając Trybunałowi niezbędne informacje, w tym rozstrzygnięcia sądów krajowych i ograniczone informacje na temat treści postanowienia z dnia 21 września 2004 roku. Ponadto rosyjski adwokat skarżących miał dostęp do dokumentów w aktach sprawy, w tym do postanowienia z dnia 21 września 2004 roku.

1. Skarżący na wstępie wskazali, że przedłożenie kopii postanowienia z dnia 21 września 2004 roku było kluczowe dla ustalenia przez Trybunał, czy rosyjskie śledztwo w sprawie zbrodni katyńskiej było efektywne. Ich zdaniem względy bezpieczeństwa państwa nie zwalniają rosyjskiego Rządu z obowiązku przedłożenia kopii dokumentów, określonego w artykule 38 Konwencji. Poza tym Rząd Rosji nie uzasadnił swoich twierdzeń dotyczących względów bezpieczeństwa: nie zwrócono się do Trybunału o ograniczenie dostępu do przedmiotowego dokumentu lub o usunięcie potencjalnie wrażliwych jego fragmentów, a ponadto dostęp do samego dokumentu nie został ograniczony do najwyższych urzędników państwowych, skoro rosyjscy adwokaci skarżących mogli zapoznać się z jego treścią. Przede wszystkim jednak rosyjski Rząd nie wyjaśnił, dlaczego dokument musiał zostać utajniony. Postanowienie dotyczyło zbrodni popełnionej przez reżim totalitarny, którego zasady stoją w sprzeczności z wartościami chronionymi Konwencją, a utrzymywanie go w tajemnicy nie może służyć ochronie podstawowych interesów w zakresie bezpieczeństwa państwa członkowskiego Rady Europy i strony Konwencji. Ponadto artykuł 7 rosyjskiej ustawy o tajemnicy państwowej zawiera katalog informacji, które nie mogą być uznane za tajne lub niejawne i do tego katalogu należą także informacje o naruszeniach praw i wolności oraz informacje o bezprawnych działaniach organów państwa lub jego funkcjonariuszy.

1. Skarżący ponadto wskazali, że zgodnie z utrwaloną zasadą zwyczajowego prawa międzynarodowego żadne krajowe przepisy, nawet konstytucyjnej rangi, nie mogą być powoływane jako usprawiedliwienie dla niepodporządkowania się prawu międzynarodowemu (wskazano tu na orzecznictwo Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej i Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości). Zasada ta została skodyfikowana w artykule 27 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów jako rozwinięcie bardziej ogólnej zasady pacta sunt servanda i była wielokrotnie przywoływana w orzeczeniach trybunałów międzynarodowych i organów quasi-sądowych, w tym przez Komitet Praw Człowieka, Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii, Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka, Afrykański Trybunał Praw Człowieka i Ludów oraz trybunały arbitrażowe. W przypadku niechęci państwa-strony do przedłożenia żądanych materiałów ze względu na ich poufność trybunały międzynarodowe przeprowadzały rozprawy na sesjach zamkniętych (zob. Godínez Cruz przeciwko Hondurasowi, Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka, wyrok z dnia 20 stycznia 1989 roku oraz Ballo przeciwko UNESCO, Trybunał Administracyjny Międzynarodowej Organizacji Pracy, wyrok nr 191 z dnia 15 maja 1972 roku). Wprawdzie Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w sprawie Cieśniny Korfu nie wyciągnął wobec Wielkiej Brytanii żadnych negatywnych konsekwencji, gdy ta odmówiła przedstawienia dowodu uznanego za tajemnicę marynarki wojennej, to jednak Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii w sprawie przeciwko Tihomirowi Blaškiciowi odrzucił powoływanie się rządu chorwackiego na wyrok w sprawie Korfu w celu usprawiedliwienia odmowy przedłożenia niektórych dokumentów i dowodów o charakterze wojskowym, uznając w szczególności, że zasłanianie się państw względami bezpieczeństwa w celu nieujawniania dokumentów niezbędnych dla postępowania mogłoby zagrozić istocie funkcjonowania tego Trybunału (wyrok z dnia 29 października 1997 roku). Dodano także, że obawy państwa związane z jego bezpieczeństwem mogą być wzięte pod uwagę przez zastosowanie rozwiązań proceduralnych, takich jak przeprowadzenie rozprawy za zamkniętymi drzwiami czy użycie specjalnych procedur komunikowania i rejestrowania treści dokumentów poufnych. W późniejszej sprawie przeciwko Dario Kordiciowi i Mario Čerkezowi Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii stwierdził także, że ocena relewantności żądanego materiału dla postępowania należy wyłącznie do Trybunału i nie może być kwestionowana przez państwa (decyzja z dnia 9 września 1999 roku). Skarżący twierdzili, że ratio decidendi przytoczonych spraw ma zastosowanie mutatis mutandis w niniejszym postępowaniu.

1. Rząd Polski podkreślił, że obowiązek dostarczenia materiałów na podstawie artykułu 38 Konwencji nie byłby naruszony, gdyby odmowa dostarczenia została przekonująco wyjaśniona. Rząd Rosji nie przedstawił jednak uzasadnienia dla utajnienia części dowodów zgromadzonych w sprawie oraz postanowienia o umorzeniu postępowania z dnia 21 września 2004 roku. Przedmiotowe postępowanie nie było nigdy związane z dzisiejszym funkcjonowaniem lub działaniem służb specjalnych bądź policji. Nawet jeśli część materiałów została utajniona przez poprzedni reżim, to nie można zakładać, że istnieje ciągły i rzeczywisty interes publiczny dla tych ograniczeń. Władze rosyjskie uznały wydarzenia, które miały miejsce w 1940 roku za historyczne, nie ma więc obecnie interesu w obejmowaniu tajemnicą materiałów dotyczących wydarzeń sprzed 71 lat. Ponadto rzekomy interes publiczny w ukrywaniu okoliczności zbrodni popełnionych w przeszłości przez reżim totalitarny przedkładany jest ponad trwały i rzeczywisty interes prywatny skarżących, pragnących poznać los, który spotkał ich najbliższych. Rząd Polski wezwał także Trybunał do wzięcia pod uwagę kontekstu śledztwa katyńskiego.
2. Rząd Polski oświadczył, że odmowa dostarczenia kopii postanowienia stanowi naruszenie artykułu 27 Konwencji Wiedeńskiej. Co więcej, obowiązek podjęcia wszelkich niezbędnych kroków w celu zastosowania się do wezwania Trybunału do przedłożenia określonych dokumentów wypływał nie tylko z prawa międzynarodowego, ale także z artykułu 15 § 4 rosyjskiej Konstytucji z 1993 roku, który ustanawia pierwszeństwo prawa międzynarodowego przed każdym przepisem krajowym. Europejski Trybunał posiada na mocy artykułu 38 pełną zdolność kierowania do Państw–Stron wezwań do przedłożenia konkretnych dowodów (subpoenae duces tecum) w celu uzyskania informacji i do stawienia się celem złożenia oświadczeń. Obowiązek realizacji zobowiązania do współpracy był tym bardziej niekwestionowany, gdy Trybunał pouczył z wyprzedzeniem o dopuszczalnych sposobach ochrony tajemnicy państwowej przed jej ujawnieniem.

1. Trybunał przypomina, że obowiązek udzielenia przez państwo wszelkich niezbędnych ułatwień dla prawidłowego i skutecznego rozpoznania skarg ma kluczowe znaczenie dla efektywnego działania systemu skarg indywidualnych (zob. Tanrıkulu przeciwko Turcji [Wielka Izba], skarga nr 23763/94, § 70, ECHR 1999-IV, Velikova przeciwko Bułgarii, skarga nr 41488/98, § 77, ECHR 2000-VI). Oznacza to, że Państwa–Strony mają obowiązek udzielić Trybunałowi wszelkich niezbędnych ułatwień zarówno w zakresie ustalania stanu faktycznego, jak też wykonywania jego ogólnych obowiązków związanych z rozpoznawaniem skarg. Brak przedłożenia przez państwo bez satysfakcjonującego wyjaśnienia informacji, w której jest ono posiadaniu, nie tylko może prowadzić do wniosku o zasadności zarzutów skarżących, lecz także świadczy negatywnie o poziomie przestrzegania przez pozwane państwa jego zobowiązań wynikających z artykułu 38 Konwencji (zob. Medova przeciwko Rosji, skarga nr 25385/04, § 76, wyrok z 15 stycznia 2009 roku, oraz Timurtaş przeciwko Turcji, skarga nr 23531/94, § 66 i 70, ECHR 2000-VI).
2. Obowiązek dostarczenia dowodów żądanych przez Trybunał jest wiążący dla wezwanego rządu od momentu, gdy wezwanie takie zostało sformułowane, bez względu na to, czy stało się po wstępnym zakomuniowaniu skargi rządowi czy na późniejszych etapach postępowania (zob. Enukidze i Girgvliani przeciwko Gruzji, skarga nr 25091/07, § 295, wyrok z dnia 26 kwietnia 2011 roku, oraz Bekirski przeciwko Bułgarii, skarga nr 71420/01, § 111-113, wyrok z dnia 2 września 2010 roku). Podstawowym wymogiem jest to, by żądane dokumenty złożone zostały w całości, jeśli Trybunał tak zarządzi, a wszelkie braki muszą być należycie wyjaśnione (zob. cytowany powyżej wyrok Enukidze i Girgvliani, § 299-300 oraz Davydov i inni przeciwko Ukrainie, skargi nr 17674/02 i nr 39081/02, § 167 i nast., wyrok z dnia 1 lipca 2010 roku). Ponadto dokumenty powinny zostać dostarczone niezwłocznie, a w każdym razie w terminie wyznaczonym przez Trybunał. Znaczne i nieusprawiedliwione opóźnienie może prowadzić Trybunał do uznania wyjaśnień pozwanego państwa za nieprzekonujące (zob. cytowany powyżej wyrok Enukidze i Girgvliani, § 297 i 301).
3. Trybunał uznał, że pozwany rząd nie spełnił wymogów określonych w artykule 38 poprzez niewyjaśnienie odmowy przekazania żądanych dokumentów (zob. na przykład Bekirski przeciwko Bułgarii, cytowany powyżej, § 115, a także Tigran Ayrapetyan przeciwko Rosji, skarga nr 75472/01, § 64, wyrok z 16 września 2010 roku) oraz poprzez złożenie niekompletnych lub zniekształconych kopii, odmawiając jednocześnie dostarczenia Trybunałowi do wglądu oryginalnych dokumentów (zob. Trubnikov przeciwko Rosji, skarga nr 49790/99, § 50-57, wyrok z 5 lipca 2005 roku). W przypadku podniesienia przez rząd względów bezpieczeństwa lub klauzuli poufności jako przyczyny niedostarczenia żądanych materiałów Trybunał dokonał niezależnej weryfikacji, czy rzeczywiście istniały uzasadnione i solidne podstawy do traktowania wyżej wymienionych dokumentów jako tajnych lub poufnych. Tak więc w wielu przypadkach, głównie dotyczących zaginięć w Republice Czeczenii, rząd Rosji powoływał się na przepis kodeksu postępowania karnego, które – jego zdaniem – nie pozwalały na ujawnienie dokumentów z toczącego się śledztwa. Trybunał wskazał jednak, że przepis ten musiał zostać błędnie zinterpretowany, gdyż nie zawiera on bezwzględnego zakazu, lecz określa procedurę i granice takiego ujawniania. Trybunał zwrócił także uwagę, że w wielu podobnych sprawach rząd przedłożył żądane dokumenty bez powoływania się na ten przepis lub godził się dostarczyć materiały z akt toczącego się śledztwa pomimo początkowego powoływania się na ten przepis (zob. na przykład Sasita Israilova i inni przeciwko Rosji, skarga nr 35079/04, § 145, wyrok z 28 października 2010 roku, oraz Musikhanova i inni przeciwko Rosji, skarga nr 27243/03, § 107, wyrok z 4 grudnia 2008 roku).
4. Co do klauzuli tajności, to Trybunału nie przekonały wyjaśnienia rządu jakoby przepisy dotyczące procedury kontroli korespondencji więźniów stanowiły tajemnicę państwową (zob. cytowany powyżej wyrok Dawydow i inni, § 170) lub by prawo krajowe nie przewidywało procedury przekazywania organizacji międzynarodowej informacji uznanych za tajemnicę państwową (zob. Nolan i K. przeciwko Rosji, skarga nr 2512/04, § 56, wyrok z 12 lutego 2009 roku). Trybunał zauważył, że w razie uzasadnionych obaw dotyczących bezpieczeństwa narodowego rząd mógł usunąć wrażliwe fragmenty lub dostarczyć podsumowanie odpowiednich okoliczności faktycznych (tamże). Wreszcie, dokonując przeglądu charakteru informacji niejawnych, Trybunał brał pod uwagę, czy poza służbami tajnego wywiadu i najwyższymi urzędnikami państwowymi ktokolwiek miał dostęp do dokumentu. Wysoka wrażliwość informacji poddana została w wątpliwość, gdy okazywało się, że z przedmiotowym dokumentem mogły się zapoznać osoby trzecie, w tym adwokat skarżących w sprawie cywilnej (tamże).

1. Trybunał zakomunikował skargi nr 55508/07 i skargę nr 29520/09 Rządowi Rosji odpowiednio w dniach 10 października 2008 roku i 27 listopada 2009 roku, zadając przy tym szereg pytań i wzywając do przedłożenia kopii postanowienia z dnia 21 września 2004 roku o umorzeniu śledztwa w sprawie zbrodni katyńskiej. Rosyjski Rząd odmówił dostarczenia żądanej kopii, powołując się na utajnienie postanowienia na poziomie krajowym. Po postanowieniu z dnia 5 lipca 2011 roku o połączeniu skarg i ich częściowej dopuszczalności Trybunał poinformował strony, że do 15 września 2011 roku mogą one przedłożyć wszelkie dodatkowe materiały, które uważają za istotne dla rozpatrzenia sprawy. Trybunał zadał także Rządowi Rosji pytanie o zgodność odmowy doręczenia kopii postanowienia z obowiązkami wynikającymi z artykułu 38 Konwencji. Rząd Rosji jednak nie skorzystał z dodatkowego terminu, aby złożyć kopię żądanego postanowienia.
2. W zakresie, w jakim Rząd Rosji twierdził, że żądane postanowienie nie stanowi kluczowego dokumentu w sprawie i nie jest konieczne do jej rozpoznania, Trybunał podkreśla, że jako “gospodarz” postępowania ma pełną swobodę w kierowaniu nim, w dokonywaniu oceny dopuszczalności i przydatności materiałów, jak również oceny ich wartości dowodowej. W szczególności do wyłącznej kompetencji Trybunału należy decyzja, czy i w jakim stopniu dany dowód byłby istotny dla oceny okoliczności faktycznych i jaki materiał dowodowy strony powinny przedstawić dla właściwego rozpoznania sprawy. Strony są zobowiązane do spełniania żądań dowodowych i instrukcji, a także do terminowego informowania o ewentualnych przeszkodach w ich spełnianiu, popartego uzasadnionym i przekonującym wyjaśnieniem (zob. cytowany powyżej wyrok Dawydow i inni, § 174, Nevmerzhitsky przeciwko Ukrainie, skarga nr 54825/00, § 77, ECHR 2005-II (fragmenty), a także Irlandia przeciwko Wielkiej Brytanii, wyrok z 18 stycznia 1978 roku, § 210, Seria A nr 25). W świetle tych racji Trybunał podkreśla, że ma pełną swobodę w decydowaniu, które dowody są konieczne dla zbadania sprawy i z tego powodu uważa argumenty rosyjskiego Rządu o rzekomo nieistotnej roli żądanego postanowienia dla przebiegu postępowania za bezpodstawne.
3. Jako dodatkowe uzasadnienie odmowy przekazania postanowienia z dnia 21 września 2004 roku Rząd Rosji podniósł jego utajnienie na poziomie krajowym. Według Rządu krajowe przepisy ustawowe i wykonawcze uniemożliwiają przekazanie tajnego dokumentu organizacji międzynarodowej w przypadku braku wymaganego sprawozdania Międzyresortowej Komisji ds. Ochrony Tajemnicy Państwowej, braku decyzji Rządu w tej sprawie oraz braku umowy międzynarodowej określającej procedurę przekazania i gwarancję poufności dokumentu.
4. Trybunał przypomina, że Konwencja jest umową międzynarodową, która zgodnie z zasadą pacta sunt servanda skodyfikowaną w artykule 26 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów jest wiążąca dla Umawiających się Stron i musi być wykonywana w dobrej wierze. Zgodnie z artykułem 27 Konwencji wiedeńskiej przepisy prawa wewnętrznego nie mogą być powoływane jako usprawiedliwienie niewykonywania traktatu przez Umawiającą się Stronę. W kontekście obowiązku wypływającego z treści artykułu 38 Konwencji oznacza to, że pozwany Rząd nie może powoływać się na przeszkody w swoim prawie krajowym w celu usprawiedliwienia braku udzielenia niezbędnych ułatwień dla skutecznego rozpoznania sprawy przez Trybunał. W zakresie, w jakim Rząd rosyjski odniósł się do braku sprawozdania Międzyresortowej Komisji, Trybunał uważa, podobnie jak Komitet Praw Człowieka w swoich Uwagach Ogólnych nr 31, że władza wykonawcza, która zazwyczaj reprezentuje Państwo–Stronę na arenie międzynarodowej, nie może powoływać się na fakt, że działanie niezgodne z postanowieniami umowy międzynarodowej pochodziło od innego organu władzy i z tego powodu państwo nie ponosi za nie odpowiedzialności, a w konsekwencji odpowiedzialności za niezgodność z umową międzynarodową (zob. pkt 78).
5. W tym miejscu należy przypomnieć, że Trybunał niezmienne stoi na stanowisku, iż na gruncie Konwencji rządy są odpowiedzialne za działania wszystkich organów państwowych, gdyż przedmiotem sporu we wszystkich sprawach przez Trybunałem jest międzynarodowa odpowiedzialność państwa (zob. Lukanov przeciwko Bułgarii, wyrok z 20 marca 1997, § 40, RJD 1997-II). Jak Trybunał stwierdził już w podobnej sprawie przeciwko Rosji, powoływanie się jedynie na braki w prawie krajowym uniemożliwiające przekazywanie organom międzynarodowym dokumentów wrażliwych jest niewystarczające dla uzasadnienia braku doręczenia informacji żądanych przez Trybunał. (zob. cytowany powyżej wyrok Nolan i K., § 56). Oznacza to, że Rząd rosyjski nie jest uprawniony do powoływania się na przepisy swojego prawa krajowego w celu uzasadnienia odmowy podporządkowania się wezwaniom Trybunału do przedłożenia pisemnego dowodu.
6. Na koniec należy zauważyć, że na żadnym etapie postępowania Rząd Rosji nie wyjaśnił precyzyjnie istoty swoich obaw związanych z bezpieczeństwem, z powodu których postanowienie z dnia 21 września 2004 doku zostało utajnione. Co więcej, nie wskazał też organu, który wydał decyzję o utajnieniu (zob. streszczenie postępowania krajowego w sprawie odtajnienia, powyżej par. 59-63). Trybunał nie jest w stanie dostrzec żadnych uzasadnionych obaw co do bezpieczeństwa, które mogłyby usprawiedliwić uniemożliwienie publicznego poznania informacji zawartych w tym postanowieniu. Trybunał zaznacza, że przedmiotowa decyzja zakończyła śledztwo w sprawie masowego mordu nieuzbrojonych więźniów, zbrodni wojennej popełnionej przez władze ZSRS ponad siedemdziesiąt lat temu, określonej w oświadczeniu rosyjskiego Parlamentu z dnia 26 listopada 2010 roku jako “straszna tragedia”, “zbrodnia” i “arbitralny akt totalitarnego państwa”. Decyzja ta odnosiła się więc do historycznych wydarzeń, których uczestnicy już w większości nie żyją; nie mogła zatem mieć wpływu na jakiekolwiek bieżące policyjne działania inwigilacyjne czy inne czynności.
7. Trybunał nie jest przekonany, że jawne i przejrzyste śledztwo w sprawie zbrodni poprzedniego reżimu totalitarnego mogłoby zagrozić bezpieczeństwu narodowemu współczesnej demokratycznej Rosji, szczególnie biorąc pod uwagę, że odpowiedzialność władz sowieckich za tę zbrodnię została uznana na najwyższym szczeblu politycznym. Ponadto decyzja o utajnieniu dokumentów wydaje się stać w sprzeczności z przepisami prawa rosyjskiego, w tym z artykułem 7 ustawy o tajemnicy państwowej, który wyraźnie wyklucza możliwość utajnienia jakichkolwiek informacji dotyczących naruszeń praw człowieka przez funkcjonariuszy państwowych. Podsumowując, Trybunał stwierdza, że nie ma merytorycznych podstaw, które mogłyby uzasadnić odmowę ze strony Rządu Rosji doręczenia kopii żądanej decyzji.
8. Nawet zakładając, że utajnienie treści żądanej decyzji przez Rząd Rosji wynikało z uzasadnionych względów bezpieczeństwa, zastosowanie znaleźć mogły odpowiednie rozwiązania proceduralne, takie jak ograniczony dostęp do przedmiotowego dokumentu przewidywany w Regule 33 Regulaminu Trybunału lub, in extremis, przeprowadzenie rozprawy za zamkniętymi drzwiami. Mimo że Rząd Rosji miał pełną świadomość tych możliwości, nie zdecydował się na skorzystanie z nich ani też nie dążył do zastosowania ich przez Trybunał, co jest dodatkową oznaką niechęci do współpracy z Trybunałem w ramach artykułu 38 Konwencji.
9. W świetle powyższych racji Trybunał orzeka, że Rząd Rosji naruszył swoje zobowiązanie wynikające z artykułu 38 Konwencji poprzez niedoręczenie kopii żądanego dokumentu.