Spisek Komandorów 1952

21 lipca 1952 r. w stalinowskim „procesie komandorów” zapadły wyroki śmierci i dożywotniego więzienia.

Tak zwany „Spisek komandorów” lub „proces komandorów” to było postępowanie karne prowadzone w latach 1950-1952 wobec 7 oficerów Marynarki Wojennej (MW) przez Główny Zarząd Informacji (GZI), na podstawie sfałszowanych dowodów.

Zakończyło się wyrokami śmierci i dożywotniego więzienia wydanymi przez Najwyższy Sąd Wojskowy (NSW). W 1956 wszyscy skazani zostali zrehabilitowani. Sprawa zwana jest także „procesem komandorów” i „grupą 7 komandorów”.
W okresie od września 1950 do grudnia 1951 zatrzymano „grupę 7 komandorów”:

kmdr por. Zbigniew Przybyszewski (aresztowany 18 września 1950) – zastępca szefa Wydziału MW Sztabu Generalnego WP
kmdr Stanisław Mieszkowski (aresztowany 20 października 1950) – dowódca Floty
kmdr por. Robert Kasperski (aresztowany 5 lutego 1951) – szef Sztabu Floty
kmdr por. Wacław Krzywiec (aresztowany 7 maja 1951) – szef Tyłów Ochrony Wodnego Rejonu Głównej Bazy MW
kmdr Jerzy Staniewicz (aresztowany 7 grudnia 1951) – szef Wydziału MW Sztabu Generalnego WP
kmdr por. pil. Kazimierz Kraszewski (aresztowany 11 grudnia 1951) – kierownik Sekcji Organizacji i Planowania Wydziału MW Sztabu Generalnego
kmdr Marian Wojcieszek (aresztowany 12 grudnia 1951) – szef Sztabu Głównego MW.

Wszyscy powyżsi oficerowie służyli w Wojsku Polskim (WP) przed II wojną światową w stopniach kapitanów i poruczników marynarki. Brali udział w kampanii wrześniowej w 1939 w obronie Helu, a następnie do wyzwolenia przebywali w niemieckich oflagach. Po powrocie na Wybrzeże w 1945 zostali przyjęci do służby czynnej w formującej się MW i szybko awansowali. W momencie aresztowania zajmowali najwyższe stanowiska w morskim rodzaju Sił Zbrojnych. GZI postawił im bezpodstawne zarzuty działalności szpiegowskiej i dywersyjnej. Podczas długotrwałego śledztwa w Warszawie oskarżeni byli wielokrotnie torturowani i w wyniku załamania psychicznego część z nich przyznała się do winy, jednak podczas „procesu komandorów” wszyscy wycofali zeznania jako wymuszone.

Wyrokiem NSW w Warszawie pod przewodnictwem płka Piotra Parzenieckiego z dnia 21 lipca 1952, „za zorganizowanie spisku w wojsku” na karę śmierci skazani zostali: kmdr por. Kasperski, kmdr Mieszkowski, kmdr por. Przybyszewski, kmdr Staniewicz i kmdr Wojcieszek, natomiast wyroki dożywotniego więzienia otrzymali: kmdr por. Krzywiec i kmdr por. Kraszewski. 19 listopada 1952 prezydent Bolesław Bierut zastosował prawo łaski wobec kmdra por. Kasperskiego i kmdra Wojcieszka, odmawiając go jednocześnie kmdrowi Mieszkowskiemu i kmdrowi Staniewiczowi.

Kmdr por. Przybyszewski nie wniósł prośby o ułaskawienie. W końcu 1952 w więzieniu na warszawskim Mokotowie rozstrzelani zostali: kmdr Mieszkowski (16 grudnia), kmdr por. Przybyszewski (16 grudnia) i kmdr Staniewicz (12 grudnia), a pozostali skazani rozpoczęli odbywanie kary w więzieniu we Wronkach.

17 maja 1956 żona kmdr ppor. Przybyszewskiego dostała od prokuratora generalnego Mariana Rybickiego następujący list: „Zawiadamiam Obywatelkę, że postępowaniem NSW z dnia 24 kwietnia 1956 postępowanie karne w sprawie męża Obywatelki Zbigniewa Przybyszewskiego, syna Józefa, zostało wznowione. NSW po ponownym rozpatrzeniu sprawy stwierdził niewinność męża Obywatelki i uchylił wyrok NSW z dnia 21 lipca 1952, skazujący go na karę śmierci. Oznacza to całkowitą rehabilitację męża Obywatelki.” Pisma o podobnej do powyższej treści otrzymały rodziny wszystkich skazanych na śmierć, a przebywający w więzieniu zostali oswobodzeni, przy czym kmdr por. Krzywiec zmarł na początku 1956 podczas przebywania na warunkowym zwolnieniu zdrowotnym z odbywania kary.

W wyniku raportu komisji dla zbadania odpowiedzialności byłych pracowników Głównego Zarządu Informacji, Naczelnej Prokuratury Wojskowej i Najwyższego Sądu Wojskowego, oficerowie GZI i NSW którzy brali udział w „procesie komandorów” zostali w 1957 zdegradowani i usunięci z WP. W grupie tej był m.in. płk rez. Piotr Parzeniecki.

Miejsca pochówku kmdra Mieszkowskiego, kmdra por. Przybyszewskiego i kmdra Staniewicza nie są znane, symbolicznie pochowani zostali w Kwaterze na Łączce.

fot. – plakat z uroczystości rocznicowych w 2012 r.