Odpowiedź MEN na pytanie o problemy szkolne.

Odpowiedź MEN dotycząca rozwiązania narastających problemów w oświacie, miedzy innymi ciągle obniżającego się poziomu wykształcenia młodzieży, narastającej agresji wobec rówieśników i nauczycieli, zagrożeń wprowadzanej reformy.

Klub warszawski Elektoratu zwrócił się do MEN z prośbą o wyjaśnienie, jakie  MEN widzi rozwiązania w/w problemów. To jest uzyskana przez nas odpowiedź (6 stron maszynopisu). Dokładnie pokazuje ona jakim językiem rozmawia się z nami, nauczycielami. Myślę, że do tego tekstu komentarz jest zbędny…….

 Szanowny Panie Przewodniczący,

odpowiadając na pismo dotyczące niepokojących sygnałów o zachowaniach problemowych uczniów w polskich szkolach uprzejmie informuję, ze zapobieganie zjawiskom agresji i przemocy wśród dzieci i młodzieży oraz udzielanie adekwatnej pomocy zarówno ofiarom jak i sprawcom przemocy, jest jednym z priorytetów polskiej szkoły.

Zarówno ofiary przemocy, jak i jej sprawcy, powinni zostać objęci pomocą psychologiczno – pedagogiczną. Osobami uprawnionymi do korzystania z pomocy, są wszyscy uczniowie, którzy wymagają wsparcia ze względu na rozpoznane indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne.

Przepisy rozporzadzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 listopada 2010 r. w sprawie udzielania i organizacji pomocy psychologiczno – pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. Nr 228, poz 1847) umożliwiają kazdemu uczniowi skorzystanie z kompleksowej oferty pomocy psychologiczno – pedagogicznej "jak najbliżej", tj. w środowisku jego nauczania i wychowania – w przedszkolu, szkole, placówce i srodowisku rodzinnym (poprzez działania wspierające rodziców). Rozpoznanie indywidualnych potrzeb i możliwości psychofizycznych ucznia może dotyczyć zarówno trudności w uczeniu się, trudności wychowawczych rzutujących na efekty nauczania, jak i jego szczególnych uzdolnień.

Wdrożenie nowych zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno – pedagogicznej przyczyni się do zwiększenia szans edukacyjnych uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, zwiększenia efektywności świadczonej pomocy psychologiczno – pedagogicznej, jak również podtrzymywania więzi rodzinnych oraz integracji dzieci i młodzieży w społeczności lokalnej. Mają one z jednej strony na celu poprawę wykorzystania zasobów kadrowych, w szczególności w zakresie doświadczenia i kompetencji zatrudnionych w szkołach i placówkach nauczycieli i specjalistów, a z drugiej strony – wdrożenie koncepcji pracy z dzieckiem wymagającym wsparcia i pomocy  psychologiczno – pedagogicznej uwzględniającej możliwość zindywidualizowanego oddziaływania i wspomagania procesu rozwoju dziecka nie tylko w ramach zajęć specjalistycznych, ale również podczas obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych.

W rozporządzeniu określono sekwencję czynności, jakie nauczyciele, wychowawcy grup wychowawczych i specjaliści prowadzący zajęcia z uczniem, są obowiązani podejmować w stosunku do danego ucznia w celu udzielenia mu odpowiedniej, indywidualnej formy pomocy psychologiczno – pedagogicznej. Pierwszym etapem w tym postępowaniu są dzialania pedagogiczne podejmowane przez nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów prowadzących  zajęcia z uczniem, służące rozpoznaniu zainteresowań, uzdolnień, trudności w uczeniu się, trudności wychowawczych, czy też innego rodzaju indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych danego ucznia, a następnie – zaplanowaniu sposobów zaspokojenia stwierdzonych potrzeb, badż rozwiązania określonych problemow wychowawczych. Krokiem, który nauczyciel, wychowawca grupy wychowawczej lub specjalista jest obowiązany podjąć w następstwie zidentyfikowania u ucznia okreslonej potrzeby w zakresie pomocy psychologiczno – pedagogicznej, jest przekazanie informacji o potrzebie objęcia ucznia pomocą dyrektorowi przedszkola, szkoły lub placówki, odpowiedzialnemu za jej zorganizowanie w danej jednostce.

Zwiększeniu sfektywności pomocy psychologiczno – pedagogicznej udzielanej uczniowi służyć bedzie zespołowa formuła pracy nauczycieli, wychowawców, grup wychowawczych i specjalistów prowadzących zajęcia z danym uczniem. Zespól zaczyna pracę z inicjatywy dyrektora szkoły lub placówki, niezwłocznie po poinformowaniu go przez nauczyciela, wychowawcę grupy wychowawczej lub specjalistę o potrzebie objęcia ucznia pomocą psychologiczno – pedagogiczną. Zadaniem zespołu jest planowanie i koordynowanie udzielania uczniowi pomocy psychologiczno – pedagogicznej.

W przypadku uczniów sprawiających trudności wychowawcze, posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, zespół bedzie realizował szersze zadania – wynikające z przepisów w sprawie warunkow organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach  oraz w ośrodkach – które łącznie z zadaniami z obszaru pomocy psychologiczno – pedagogicznej, skladają się na całoksztalt zakresu dzialań zespołu zwiazanych z kształceniem specjalnym ucznia, tj. z wykorzystaniem specjalnej organizacji nauki, form i metod pracy.

Nauczyciele, wychowawcy grupy wychowawczej i specjaliści tworzący zespół, po dokonaniu analizy poziomu wiadomości, umiejętności i funkcjonowania ucznia oraz określeniu trudności, na jakie napotykają w pracy z nim, bedą mogli zaplanować indywidualną ścieżkę edukacyjną badż adukacyjno – terapeutyczną danego ucznia uwzględniającą potrzeby zdiagnozowane zarowno w szkole i placówce, jak i wynikajace z orzeczenia lub opinii wydanej przez poradnię psychologiczno – pedagogiczną , w tym poradnię specjalistyczną.

Współdziałanie wszystkich nauczycieli prowadzących zajęcia z danym uczniem pozwoli na opracowanie, przyjęcie i realizację spójnego i konsekwentnego planu oddziaływań edukacyjnych lub terapeutycznych. Zalecenia zespołu dotyczące form, sposobów i okresów udzielania poszczególnym uczniom pomocy psychologiczno – pedagogicznej bedą podstawą dla dyrektora szkoły lub placowki do podjęcia ustaleń dotyczących udzielania tym uczniom pomocy, w tym ustaleń dotyczących wymiaru godzin, w którym poszczególne formy pomocy będą realizowane, o ile zespoł zarekomenguje jedną z form zajęć specjalistycznych. Dyrektor szkoły lub placówki niezwłocznie poinformuje na piśmie rodziców ucznia (albo pełnoletnich uczniów) o przyjętych ostatecznych ustaleniach dotyczących form, sposobów i okresu, w jakim bedzie mu udzielana pomoc psychologiczno – pedagogiczna.

W ramach ustalenia działań wspierających ucznia i jego rodziców, zespół określa również, w miarę potrzeb, akres współdziałania z poradniami psychologiczno – pedagogicznymi oraz organizacjami społecznymi i innymi instytucjami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży. Zadania z tego zakresu realizują m. in. centra pomocy rodzinie, osrodki interwencji kryzysowej, ośrodki pomocy społecznej czy też świetlice socjoterapeutyczne i środowiskowe.

Reasumując, należy stwierdzić, że nowe rozwiązania zaproponowane w rozporządzeniu w sprawie udzielania i organizacji pomocy psychologiczno – pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach pozwolą skutecznie włączyć się nauczycielom, wychowawcom i specjalistom, przy ścisłej współpracy z rodzicami, w efektywną pomoc uczniom "trudnym". Trudny uczeń jest bowiem wyzwaniem dla kompetencji nauczycielskich i wychowawczych.

Zgodnie z upoważnieniem ustawowym okreslonym w art.22 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z póź. zm.) minister właściwy do spraw oświaty i wychowania określa, w drodze rozporządzenia podstawy programowe kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, uwzględniając w szczególności cele i treści nauczania, umiejętności uczniów, a także zadania wychowawcze szkoły, odpowiednio dla poszczególnych etapów ksztalcenia i typów szkół.

Kształcenie i wychowanie uczniów w szkołach odbywa się zatem zgodnie z obowiązującą podstawą programową ksztalcenia ogólnego określoną w rozporzadzeniu Minisra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztalcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz 17 ). W myśl ww. przepisów , działalność edukacyjna szkoły jest określona m. in. przez:

• szkolny zestaw programów nauczania, ktory uwzględniając wychowawczy wymiar szkoły, obejmuje całą działalność szkoły z punktu widzenia dydaktycznego
• program wychowawczy szkoły, obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym oraz
• program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, obejmujacego wszystkie treści i działania o charakterze profilaktycznym skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców.

Nowa podstawa programowa kładzie nacisk na wychowanie, w tym przeciwdziałanie zjawiskom agresji i przemocy, narkomanii i używania innych substancji psychoaktywnych przez młodzież. Cele wychowawcze szkoły realizowane są poprzez odpowiednie strategie wychowawcze i wlaściwe dla nich instrumenty.

Instrumentem służącym kształtowaniu środowiska wychowawczego szkoły, relacji pomiędzy uczniami oraz uczniami i nauczycielami jest statut szkoły, spełniający warunki określone w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U.Nr 61, poz. 624 z póź. zm.) .

Statut szkoły określa m. in. :

– cele i zadania szkoły wynikające z przepisów prawa oraz uwzględniające program wychowawczy szkoły i program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska

– sposób wykonywania zadań szkoły , z uwzględnieniem optymalnych warunków rozwoju ucznia, zasad bezpieczeństwa oraz zasad promocji i ochrony zdrowia

– szczegółowe zasady wewnątrzszkolnego oceniania uczniów

– rodzaje nagród i kar stosowanych wobec uczniów oraz tryb odwoływania się od kary

– szczegółowe kompetencje organów szkoły

Strategia wychowawcza w szkole jest wieloaspektowa. Z jednej strony szkoła ma obowiązek określić w czytelny sposób kryteria dopuszczalnych zachowań oraz sankcje za naganne zachowania uczniów, z drugiej strony ma obowiązek wspierać i utrwalać aktywną postawę sprzeciwu wobec zachowań niestosownych.

Zróżnicowane warunki, w których uczą się i żyją uczniowie wymagają maksymalnego dostosowania strategii wychowawczych do cech ich środowiska szkolnego i spolecznego. Szczegółowe zasady wewnątrzszkolnego oceniania uczniów stanowią jeden z elementów pracy wychowawczej. W kazdej szkole powinny być również opracowane procedury postępowania w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa uczniow, nauczycieli i innych pracowników szkoły. Tak jak konieczna jest znajomość przepisów np. dotyczących  zagrożenia pożarowego, tak samo konieczne jest opracowanie i znajomość procedur postepowania w przypadku agresywnych zachowań uczniów.

Zespół nauczycieli i innych specjalistów pracujących w szkole powinien w sposób umiejętny, ale konsekwentny eliminować negatywne zjawiska oraz uczyć dzieci i młodzież rozwiązywania konfliktów bez stosowania przemocy.

Poprawa efektów pracy wychowawczej w szkołach zależy od sposobu rozwiązania trudności i problemów, które napotykają nauczyciele podczas pracy wychowawczej. Doskonalenie umiejętności wychowawczych możliwe jest na podstawie planu doskonalenia zawodowego opracowanego w każdej szkole. Dyrektor szkoły posiada instrumenty wsparcia finansowego, aby zorganizować doskonalenie nauczycieli np. w zakresie przeciwdzialania agresji i przemocy.

Kwestie dotyczące sposobu finansowania dokształcania i doskonalenia zawodowego nauczycieli określają przepisy art.70a ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela. Artykuł 70a ustawy stanowi między innymi, iż środki na dofinansowanie  doskonalenia zawodowego nauczycieli wyodrębnia się w budżetach organów prowadzących szkoły – w wysokości 1 % planowanych rocznych środków przeznaczanych na wynagrodzenia osobowe nauczycieli.

Aby pomóc szkole w realizacji nałożonych na nią zadań konieczne jest stworzenie systemu wspierania zewnętrznego. Instrumentem służącym wzmacnianiu kompetencji nauczycieli oraz podejmowaniu działań, ktore mają przeciwdziałać agresji w środowisku szkolnym, eksperymentowania, czy też używania substancji psychoaktywnych przez młodzież jest program " Bezpieczna i przyjazna szkoła ". Celem tego programu – który ma być realizowany do 2013 r. – jest budowanie szkoły wspierającej uczniów. Program zaklada doskonalenie umiejętności wychowawczych nauczycieli i rodziców oraz kształtowanie umiejętności społecznych i emocjonalnych uczniów. Środki finansowe na realizację programu pochodzą z budżetu państwa. Program ma na celu również wzmocnienie funkcji wychowawczej szkoły, budowanie pozytywnego klimatu społecznego oraz właściwych relacji pomiędzy uczniami i nauczycielem. Zakłada przeniesienie akcentu na wspołpracę i budowanie przyjaznego, wspierającego środowiska w szkole. Karanie, dyscyplinowanie i restrykcje są środkami, które mają dopiero zastosowanie po wyczerpaniu dostępnych, korygujących działań wychowawczych.

Zaufanie powinno być jednym z filarow szkoły, ktora dobrze uczy i przyjaźnie wymaga. Szacunek i zaufanie stanowią podstawę programu wychowania realizowanego w szkole. Szkoła zapewniająca bezpieczeństwo i jednocześnie wymagająca buduje wewnętrzną motywację do nauki, uczy dokonywania świadomych wyborów przez uczniów i odpowiedzialności za podejmowane decyzje. Taka konstrukcja programu wymaga współdziałania wielu podmiotów odpowiedzialnych za edukację dzieci i młodzieży.

W przypadku stwierdzenia zagrożenia demoralizacją, niedostosowania społecznego lub zagrożenia niedostosowaniem społecznym wobec nieletnich może zostać zastosowany środek wychowawczy w postaci umieszczenia odpowiednio w młodzieżowym ośrodku wychowawczym (MOW) lub młodzieżowym ośrodku socjoterapii (MOS).

W 2010 r. zostaly zrealizowane prace legislacyjne, majace na celu poprawę efektywności pracy MOW i MOS. Minister Edukacji Narodowej wydał 10 grudnia 2010 r. rozporządzenie zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w młodzieżowym ośrodku wychowawczym oraz  młodzieżowym ośrodku socjoterapii (Dz. U. z 2011 r. Nr 9, poz 41). Celem tej regulacji jest poprawa sprawności postepowania w sprawach kierowania i przyjmowania nieletnich do MOW i MOS – poprzez zapewnienie optymalnego wykorzystywania miejsc w tych ośrodkach.

Ponadto projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie oświaty przewiduje stworzenie systemu kompleksowego wspomagania szkół w rozwoju, który będzie się opierać na centrach rozwoju edukacji. Zaklada się, że do 2016 r. w każdym powiecie będzie już funkcjonować centrum rozwoju edukacji – powstałe z połączenia zadań poradni psychologiczno – pedagogicznej, placówki doskonalenia nauczycieli i biblioteki pedagogicznej. Centra rozwoju edukacji, ktore mogą być prowadzone przez wszystkie jednostki samorządu terytorialnego oraz przez organy publiczne, docelowo bedą finansowane z subwencji oświatowej w sposób proporcjonalny do liczby obejmowanych opieką szkół i uczniów. Szkoła obowiązkowo dokona wyboru centrum rozwoju edukacji, które będzie sprawować nad nią opiekę i podpisze z nim kontrakt okreslający zarówno obszary standardowego wspomagania, jak i szczególnego wspomagania w danym roku szkolnym.

Ważnym elementem budowania systemu wsparcia szkół będzie także samorząd województwa, którego zadaniem oświatowym będzie prowadzenie – w utworzonych wojewódzkich centrach informacji edukacyjno – zawodowej – egionalnej publicznej bazy informacji dotyczącej oferty edukacyjnej regionu.

Z poważaniem

Dyrektor Departamentu Zwiększania Szans Edukacyjnych

Jacek Krawczyk