Nowelizacja kontrowersyjnych przepisów dotyczących dłużników alimentacyjnych

Niebawem wejdzie w życie nowelizacja ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U.09.1.7 j.t.), która zmienia zasady zatrzymywania prawa jazdy dłużnikom alimentacyjnym.

Jest to bezpośrednie następstwo orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 września 2009 r. stanowiącego, że art. 5 powyższej ustawy jest niezgodny z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a więc zasadami demokratycznego państwa prawa i zasady proporcjonalności.

Zakwestionowany przepis brzmi następująco:

Art.5.1.Organ właściwy dłużnika przekazuje komornikowi sądowemu informacje mające wpływ na skuteczność prowadzonej egzekucji, w szczególności zawarte w wywiadzie alimentacyjnym oraz oświadczeniu majątkowym dłużnika alimentacyjnego.

2.W przypadku gdy dłużnik alimentacyjny nie może wywiązać się ze swoich zobowiązań z powodu braku zatrudnienia, organ właściwy dłużnika:

1)zobowiązuje dłużnika alimentacyjnego do zarejestrowania się jako bezrobotny albo jako poszukujący pracy w przypadku braku możliwości zarejestrowania się jako bezrobotny;
2)informuje właściwy powiatowy urząd pracy o potrzebie aktywizacji zawodowej dłużnika alimentacyjnego.

3.W przypadku gdy dłużnik alimentacyjny uniemożliwia przeprowadzenie wywiadu alimentacyjnego lub odmówił:

1)złożenia oświadczenia majątkowego,
2)zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotny albo poszukujący pracy,
3)bez uzasadnionej przyczyny, w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, wykonywania prac społecznie użytecznych, prac interwencyjnych, robót publicznych, prac na zasadach robót publicznych albo udziału w szkoleniu, stażu lub przygotowaniu zawodowym dorosłych
– organ właściwy dłużnika składa wniosek o ściganie za przestępstwo określone w art. 209 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.4)) oraz kieruje wniosek do starosty o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego.

4.W przypadkach, o których mowa w ust. 3 pkt 2 i 3, starosta jest obowiązany do informowania o tym organu właściwego dłużnika.

4a.Organ właściwy dłużnika alimentacyjnego przekazuje powiatowemu urzędowi pracy informacje o utracie statusu dłużnika alimentacyjnego lub ustaniu potrzeby aktywizacji zawodowej dłużnika alimentacyjnego.

5. Na podstawie wniosku, o którym mowa w ust. 3, starosta wydaje decyzję o zatrzymaniu prawa jazdy.

6.Zwrot zatrzymanego prawa jazdy następuje na wniosek organu właściwego dłużnika, gdy dłużnik umożliwi przeprowadzenie wywiadu alimentacyjnego, złoży oświadczenie majątkowe, zarejestruje się jako bezrobotny albo poszukujący pracy, podejmie pracę albo inną formę aktywizacji zawodowej zaproponowaną przez powiatowy urząd pracy.

TK za niekonstytucyjny uznał też m.in. brak trybu odwoławczego od decyzji starosty w sprawie zatrzymania prawa jazdy oraz związanie starosty decyzją organu wnioskującego o zatrzymanie prawa jazdy. Trybunał zwrócił ponadto uwagę, że w wielu przypadkach prawo jazdy służy aktywizacji zawodowej dłużników alimentacyjnych bądź służy im w pracy, a odebranie im tego dokumentu narusza zasadę proporcjonalności winy i kary. Warto zwrócić uwagę, iż powyższy instrument, budzący dużo emocji od początku jego stosowania był odmiennie oceniany przez organy państwa. W ocenie Prokuratora Generalnego odbieranie prawa jazdy jest instrumentem nieskutecznym. W I półroczu 2009 roku – jak wynika z danych przedstawionych przez przedstawiciela Prokuratora Generalnego – wnioskowano o odebranie prawa jazdy 20,5 tys. osób: natomiast poprawę ściągalności alimentów zanotowano jedynie w 1,5 tys. przypadków. Innego zdania byli urzędnicy samorządowi, którzy wskazywali, że odebranie prawa jazdy było przydatnym środkiem dyscyplinującym dłużników alimentacyjnych.
Wykonując zalecenia Trybunału Konstytucyjnego nie zrezygnowano z zatrzymywania prawa jazdy, bo częstokroć wydaje się instrumentem mimo prawnych zastrzeżeń skutecznym.

Zmiany polegają w pierwszej kolejności na tym, że zatrzymanie prawa jazdy odbywa się drogą decyzji administracyjnej, a więc z natury rzeczy umożliwia odwołanie od tej decyzji do Samorządowego Kolegium Odwoławczego. Wskazuje na to następujące brzmienie nowelizacji art 5 (wyrażone jak i inne zmiany tego przepisu w art. 2 pkt 3 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r.o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów):
 

b) po ust. 3 dodaje się ust. 3a i 3b w brzmieniu:

3a. Decyzji o uznaniu dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych nie wydaje się wobec dłużnika alimentacyjnego, który przez okres ostatnich 6 miesięcy wywiązywał się w każdym miesiącu ze zobowiązań alimentacyjnych w kwocie nie niższej niż 50% kwoty bieżąco ustalonych alimentów.

3b. Jeżeli decyzja o uznaniu dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych stanie się ostateczna, organ właściwy dłużnika kieruje wniosek do starosty o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego, dołączając odpis tej decyzji, oraz składa wniosek o ściganie za przestępstwo określone w art. 209 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.8)).

c) ust. 5 i 6 otrzymują brzmienie:

5. Na podstawie wniosku, o którym mowa w ust. 3b, starosta wydaje decyzję o zatrzymaniu prawa jazdy.
W odniesieniu do proporcjonalności do której nawiązał TK, wskazano, iż nie zawsze środek w postaci odebrania alimentów jest zasadny. Powinien on być stosowany jedynie w przypadku dłużników alimentacyjnych w sytuacjach wskazujących na rzeczywisty brak woli wywiązywania się z obowiązku alimentacyjnego. Nie obejmuje to dłużników, którzy regularnie, przez przynajmniej 6 miesięcy, płacili przynajmniej 50 % kwoty ustalonych alimentów. Innymi słowy nie każda zaległość alimentacyjna pozwala na zastosowanie powyższego środka. Nadto ustęp 6 cytowanego przepisu otrzymał następujące brzmienie, statuujące sytuację uchylenia decyzji o zatrzymaniu prawa jazdy:

6. Uchylenie decyzji o zatrzymaniu prawa jazdy następuje na wniosek organu właściwego dłużnika skierowanego do starosty, gdy:
1) ustanie przyczyna zatrzymania prawa jazdy, o której mowa w ust. 3, oraz dłużnik alimentacyjny przez okres ostatnich 6 miesięcy wywiązał się w każdym miesiącu ze zobowiązań alimentacyjnych w kwocie nie niższej niż 50% kwoty bieżąco ustalonych alimentów lub
2) nastąpi utrata statusu dłużnika alimentacyjnego.";

W art 4 nowelizacji wskazano również tryb w stosunku do wniosków już złożonych (pod rządami dotychczasowych przepisów). Mianowicie, jeżeli przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy organ właściwy dłużnika złożył do starosty wniosek o zatrzymanie prawa jazdy, a w sprawie nie została wydana decyzja ostateczna, starosta zwraca wniosek organowi właściwemu dłużnika w celu przeprowadzenia postępowania na zasadach i w trybie ustawy w „nowym” brzmieniu.

Powyższe zmiany wchodzą w życie z dniem 1 stycznia 2012 r. i należy je uznać za zasadne. Choć mogą w pewnym stopniu utrudnić dotychczasową praktykę stosowania wskazanych przepisów to dostosowują jednocześnie przepisy do słusznych uwag Trybunały Konstytucyjnego i zasad demokratycznego państwa prawa.

e-prawnik.pl