Mity, wierzenia w starożytnych Indiach

Tysiące lat p.n.e powstały na terenach dzisiejszych Indii mity, wierzenia i religie,które warto poznać.

 Niedawno zamieściłem na swoim blogu w „Nowym Ekranie” historię poglądów i wierzeń w starożytnych Chinach. Zaciekawiony tą historią postanowiłem zajrzeć i do innych zakątków naszej ziemi. Sąsiadującym z Chinami olbrzymim obszarem zamieszkałym przez ludy w starożytności były Indie. Warto poznać życie duchowe tych ludów. Niektóre, powstałe w tamtych czasach przemyślenia przetrwały do dziś, a np. Buddyzm, dostosowany do współczesności, znajduje swych wyznawców nawet dzisiaj i to nie tylko w Indiach, lecz także na innych kontynentach. Spróbujmy więc streścić owe poglądy sprzed tysięcy lat:

INDIE w czasach starożytnych i powstałe tam mity, wierzenia i religie

W czasie, kiedy w Chinach głosił swe nauki Konfucjusz w Indiach zwolenników zdobywał Buddyzm, będący jak gdyby w opozycji do poprzednich wierzeń, wprowadzonych na ten kontynent przez Ariów. Tą poprzedzającą Buddyzm religią nazwano Brahmizmem lub Hinduizmem. Przedstawiała ona poglądy kapłanów towarzyszących wojownikom Arian. Znacznie później, kiedy warstwa  arystokracji wojskowej, w wyniku społecznych niepokojów, nabrała znaczenia, jej poglądy i interesy przeważyły stwarzając warunki do zrodzenia się nowej religii Buddyzmu.

„Brahma”oznacza modlitwę, dającą siłę bogom i ludziom. Z czasem nazwę tą przypisano Bogu, który stworzył świat z pramaterii. Sens tego słowa sprowadza się u G.L.Seidlera (Myśl Polityczna Starożytności. Wyd. Literackie. Kraków) do doktryny religijno – społecznej narzuconej społeczeństwu przez kapłanów brahminów, którzy będąc przekonani  o swych nadprzyrodzonych właściwościach kształtowali przez wieki świadomość społeczną swojej i podbitej ludności. Brahminizm wiąże się czasowo z powstaniem Wed i bywa dzielony na dwa okresy: wczesno wedyjski i drugi późniejszy. Pierwszy okres  miał swój początek  ok. 1500 lat p.n.e, kiedy wysocy Ariowie wkroczyli do Indii i w zaciekłych walkach  podporządkowali sobie ludność miejscową, drobnych, czarnych Drawidów. Różnica w wyglądzie między zdobywcami i podbitymi ludami stała się przyczyną, trwania przez wieki w izolacji tych społeczeństw.  Ta izolacja stała się źródłem powstania systemu kastowego w Indiach.

Życie i wierzenia Ariów przenikał duch walki. Świat widzieli jako zmaganie się zła i dobra, ciemności i światła, dnia i nocy, pogody i nawałnicy. Ich ulubiony bóg wojny „Indra” bóg walki i zwycięstw nad ciemnoskórymi tubylcami, był zeleżny  od ofiar kapłańskich, które budziły jego siłę i potęgę. Wierzenia te sprawiały wzrost znaczenia kapłanów. Wraz z Arianami przywędrowała do Indii  myśl o boskim władcy świata, będąca inspiracją czynów wojennych.

Po opanowaniu zdobytych terenów przez najeźdźców z północy nadszedł czas pewnej stabilizacji i przejścia wojsk do osiadłego życia. Przyspieszyło to proces zróżnicowania społeczeństwa na kapłanów, arystokrację wojskową, rolników, rzemieślników i kupców. Wśród zdobywców, na skutek różnic majątkowych , powstały trzy kasty: 1. Skupiona koło króla drużyna wojskowa wraz z potomkami rodów książęcych tworząc arystokrację Ariów; 2. Większość Ariów, która zajęła się rolnictwem, rzemiosłem lub kupiectwem stworzyła warstwę tzw. Wajsjów; 3. Kapłani tworzący warstwę brahminów, którzy odgraniczeni od reszty społeczeństwa, pełnili w nim kierowniczą rolę.

Wierzono, że kapłani obdarzeni świętą siłą, poprzez ofiary, stają się panami mocy boskich i ziemskich. Ówczesne ludy uważały, że świat zależy do bogów, bogowie od formuł ofiarnych, formuły ofiarne od brahminów, przeto brahmini równi są bogom. Jednocześnie głoszono, że jedynie urodzenie czyni człowieka brahminem, który dzięki właściwościom wrodzonym może pogłębić wiadomość świętej wiedzy.

Ta wiedza, przejęta prawdopodobnie od miejscowych Drawidów, głosiła dogmat o wędrówce dusz. Według Brahminów życie doczesne jest tylko jednym z ogniw łańcucha wcieleń i jest zależne od  pozycji i zachowania się w poprzednim życiu. Jednocześnie życie doczesne człowieka, jego postępowanie, przesądza o następnym ogniwie, czyli o następnym wcieleniu. Ta doktryna dawała nadzieję lepszego życia w następnym wcieleniu pod warunkiem przestrzegania obowiązującego porządku w aktualnym życiu. Według poglądu o wędrówce dusz, w tej dziedzinie  specjalnie byli traktowani  członkowie trzech pierwszych kast, którzy potęgą świętości i pełnią mądrości mogli zamknąć krąg wcieleń i przez wyzbycie się swej osobowości osiągnąć zespolenie z nieskończonością. Natomiast niższe kasty nie miały nadziei przerwania ciągłości wędrówki swych dusz, a ich męki doznane za życia nie kończyły się po śmierci.

Z księgi Upaniszad dowiadujemy się, że jedynie mędrzec może osiągnąć nieskończoną wieczność. „Wówczas wznosi się ponad modlitwy i ofiary, ponad prawo i bezprawie,, ponad przyszłość i teraźniejszość, ponad wędrówkę dusz.” Zespolony z wiecznością myśli nie myśląc, widzi nie patrząc, słyszy nie słuchając „Jak rzeka bieży, aż w głębinie, straciwszy kształt i nazwę, ginie, tak zbywszy kształtu i imienia, człowiek się mądry w bóstwo zmienia”.

Pod wpływem doktryny brahmińskiej zmieniły się zwyczaje dawnych Ariów i ponad potęgę czynu wyniesiono modlitwę, ascezę i medytacje.

Pisząc o Brahmiźmie nie sposób pominąć źródła wiedzy o treści tych wierzeń jakim są Święte Księgi zwane „Wedy”.

 W starożytnych Indiach wierzono, że księgę praw objawił stwórca świata swemu synowi Manu, opiekunowi porządku społecznego. Ten z kolei rozpowszechnił je wśród ludzi.

Życie ludów zamieszkałych na terenie Indii było wypełnione duchowością. Wiadomości dotyczące tych ludów sięgają daleko w przeszłość, bo do ok. 4 tyś. lat p.n.e.  Wiedzę o tych dawnych czasach współcześni czerpią z tzw „Wed” Pojęcie to oznacza „słowo”, prawdę” a także „wiedzę”.

Według tradycji „Wedy” zawdzięcza się „ryszim”, którzy przybyli na ziemie w wyjątkowych okolicznościach i po śmierci zmienili się w gwiazdy. Treści „Wed” mogli usłyszeć od Brahmy, stwórcy świata, i objawić je ludziom. Jednocześnie, jak gdyby w sprzeczności z tym wierzeniem można w legendach znaleźć i inne, które mówi, między innymi, że kapłani wierzyli, że świat wyłonił się z  niezniszczalnej i wiecznej pramaterii i podlega ciągłym zmianom. W wyniku związania się pięciu elementów: ognia, wody, ziemi, powietrza i eteru miał powstać świat i bogowie, a kiedy dobiegł końca żywot bogów (których istnienie uważano za ograniczone) – miały powrócić w/w elementy do pramaterii, aby po długim okresie spokoju sam przez się zrodził się nowy cykl życia.

„Wedy” stanowią podstawową część „Świętych Ksiąg”, których treść, usłyszana przez „świętych mędrców- ryszich” była przekazana przez najwyższe bóstwo. Inne teksty przekazywane są przez kapłanów, z pokolenia na pokolenie.

„Wedy”, które dotrwały do naszych czasów składają się z czterech zbiorów:

-Rig-Weda (Zawiera hymny na cześć bogów);

-Sama-Weda  (Zawiera pieśni kapłanńskie);

-Jadzu – Weda (Zawiera zbiór modlitw i formuł ofiarnych);

-Asharwa –Weda (Zawiera modlitwy i formuły wymawiane przy zaklęciach).

W ramach Wed mieszczą się również pisma sakralne jak „Brahmana” (opisujące ofiary), oraz Upaniszady (których celem jest wytłumaczenie sensu ofiary). W literaturze tematu pojawiają się dwie epopeje: Mahabharata i Ramajana. Trzeba także wspomnieć o traktacie politycznym Kutiliji oraz ważną księgę praw Manu. O jej powstaniu, jak wyżej wspomniano, mówiono, że jest dziełem stwórcy świata, który zapisane w nim prawdy objawił swemu synowi „Manu” opiekunowi porządku społecznego, a on z kolei upowszechnił je wśród ludzi.(G.L. Seidler.Op. cit.).

Z Świętych Ksiąg i współczesnych źródeł dowiadujemy się o Bogu i licznych bóstwach, których hierarchia i przypisywane im funkcje zmieniały się na przestrzeni wieków. W dalekiej przeszłości za główne bóstwa uważano siły przyrody wpływające na ludzkie losy. Były nimi niebo, słońce, burze deszczowe,, siły powodujące suszę itp. Ponadto w tamtych dawnych wierzeniach spotykamy bóstwa spełniające specjalne funkcje jak np. ogień, w jego różnych odmianach występujących na niebie (błyskawice), i na ziemi. Nazwano to bóstwo „Agni”. Był nim ogień rozjaśniający niebo, (słońce), ogień, który błyska na niebie (błyskawice), który powoduje pożary lasów, lecz jego główne znaczenie tkwi w ogniu  palącym się w czasie domowego rytuału i ceremonii. (składanie i palenie ofiar).

Uważano, że „Agni” usuwa zło i przekształca zło w jakość pozytywną. Posiada on właściwość oceny moralnej i jest przyjacielem człowieka, gościem w każdym jego domu (ogniska domowego), jest jego światłem  i płomieniem, które wypędza z domostw demony. „Agni” rozświetla drogę, ogrzewa nasze ciała i serca, gotuje potrawy, broni przed wrogami, pozwala poznać przez nas swoje wnętrze, jest on największym z bóstw.

W „Wedach” można znaleźć i inne obszerne opisy znaczenia i funkcji tego bóstwa. Innym ważnym bóstwem była „Indra”, przynosząca deszcze, będąca siłą powodującą burze,. Od tego bóstwa należało odróżnić „Rudrę” siłę gwałtowną i powodującą zniszczenie.

Bóstwa „Agni” i „Indra” w późniejszych czasach łączono we wspólne bóstwo  „Wisznu”, które z biegiem czasy skupiło w sobie wiele innych bóstw. Bóstwo to nabrało znaczenia i przetrwało do dni dzisiejszych jako jedno z trzech najważniejszych ( Archie J. Bahm: The World’s Living Religions.New York  1964r.).

Hinduizm (Brahmizm) ma niezwykle bogaty panteon bogów, właściwie można mówić o zmieniających się panteonach w poszczególnych okresach jego historii. Ci liczni bogowie mają dziś większe znaczenie dla wyznawców z prowincji, wykształceni Hhindusi są w zasadzie monoteistami, wierzą w jednego najwyższego boga ,Brahma, Absolut, który przejawia się za pośrednictwem wielu bogów osobowych stojących niżej w hierarchii.

Obiektami kultu w głównych odłamach hinduizmu są trzej bogowie: Brahma, Wisznu i Sziwa. W naukowej teologii hinduskiej łączeni są często w triadę (trimurti) .
Brahma jest twórcą okresów świata ( kalpa), Wisznu jest konserwatorem tego świata, Sziwa zaś doprowadza pod koniec każdej kalpy do jego zagłady. 
Brahmę ,boga osobowego w hinduizmie przedstawia się jako brodatego mężczyznę, z czterema głowami i czterema ramionami. Jego życie, według wyznawców hinduizmu, odmierza cykl kosmicznego czasu     świata.
Wisznu jest bogiem dobrym i przyjaznym ludziom. Przedstawia się go jako młodzieńca w błyszczącej diademie, jeżdżącego na mitycznym ptaku Garudzie.
Sziwa jest nie mniej ważny niż Wisznu, jest postacią złożoną i wewnętrznie sprzeczną, ponieważ łączy w sobie ascetyzm i kult płodności.Jest opiekunem medytacji i jaginów, a także bogiem siły rozrodczej, której         symbolem              jest         fallus (linga).

Znaczącymi bogami w hinduizmie są również opiekunowie stron świata np.:
 Indra, Agni,Jama, Waruna

Ważną rolę odgrywają też bóstwa zwierzęce np.:Nandin, Garuda,  Hanuman,  Genesia

Kult bogów w hinduizmie jest sprawowany zarówno przez braminów, jak i zwykłych wyznawców, z reguły samotnie lub w gronie rodzinnym, wyjątkiem są współcześnie reformowane odłamy.  ( tekst z Wikipedii).

By zrozumieć kolejne zmiany w treści wierzeń na terenie Indii nie sposób pominąć zmian w strukturze ludności na tym obszarze. Brahminizm jako religię na terenie Indii odnajdujemy od czasu wkroczenia na te tereny, poczynając od Pendżabu, plemion Arian. Uczeni przypuszczają, że kapłani tych przybyszów narzucili miejscowej ludności swoje rozumienie świata. Na skutek przekonania o ich nadprzyrodzonych właściwościach kapłani ci zdołali przez długie wieki kształtować świadomość społeczną, zarówno zdobywców, jak i podbitych przez zdobywców ludów.

Źródła:  Archie J. Bahm: The World’s Living Religions. New York  1964r.

– G.L.Seidlera (Myśl Polityczna Starożytności. Wyd. Literackie. Kraków

– Wikipedia.