Kolęda z dzwoneczkami

Czy istnieje związek pomiędzy polsatowską tradycją wigilijną – filmem „Kevin sam w domu” a historią naszej części świata?

By odpowiedzieć na to pytanie musimy jednak pominąć fabułę, choć nazwisko jednego z bohaterów wyraźnie jest polskie (Gus Polinsky – mistrz polki grający na klarnecie). Chodzi nam przecież o faktyczne związki, a nie o fikcję scenariusza.

1.

Pośród szeregu skomponowanych specjalnie dla potrzeb produkcji przez Johna Wiliamsa znajduje się kilka pieśni świątecznych.
Pośród nich kolęda prawdopodobnie w tej chwili bardziej rozpoznawana na świecie od „Cichej nocy” – „Carol of the bells”.
Oto jak brzmi w chyba najdostojniejszym wykonaniu:

2.

Mało kto wie, że utwór ten został skomponowany równo 110 lat temu (1904) przez ukraińskiego kompozytora Mykołę Leontovycha (Mykołę Łeontowycza – wg zapisu, jaki obowiązywał w czasach PRL-u). Kompozycja została oparta na starej ukraińskiej pieśni ludowej „Szczedrik”. Po polsku – „Szczodry, Wypasiony”.

Щедрик щедрик, щедрiвочка,
прилeтiла ластiвочка,
стала собi щебетати,
господаря викликати:
„Вийди, вийди, господарю,
подивися на кошару,
там овечки покотились,
а ягнички народились.
В тебе товар весь хороший,
будеш мати мiрку грошей,
В тебе товар весь хороший,
будеш мати мiрку грошей,
хоч не грошей, то полова:
в тебе жiнка чорноброва.”
Щедрик щедрик, щедрiвочка,
прилeтiла ластiвочка.

Szczedryk, szczedryk, szczedryweczka
Przyleciała jaskółeczka
Zaczęła sobie szczebiotać
Gospodarza wołać:
“Wyjdź, wyjdź, gospodarzu,
popatrz na owczarnię,
tam owieczki sobie chodzą,
a jagnięta się rodzą.
Masz dobry towar,
będziesz miał dużo pieniędzy,
Masz dobry towar,
będziesz miał dużo pieniędzy,
a jak nie pieniędzy, to plew:
masz żonę czarnulkę.”
Szczedryk, szczedryk, szczedryweczka.
Przyleciała jaskółeczka.

Kiedy tak naprawdę zaczyna się nowy rok?
Pytanie tylko z pozoru brzmi banalnie. Ale poprośmy kogokolwiek, by nam wymienił pory roku…
Prawda? W sztuce dał temu wyraz już Vivaldii – jego „Cztery pory roku” wszak zaczynają się od Wiosny (La Primavera) by zakończyć się Zimą (L`interno). Rok zaczyna się wiosną, kiedy wszystko budzi się do życia, a kończy zimą, gdy przyroda zasypia.
Oryginalny tekst powstał właśnie w tych czasach, gdy więź ludzi z przyrodą była o wiele silniejsza, niż wskazania kalendarza. A to może przesuwać powstanie „Szczedryka” w czasy, gdy stepami ukraińskimi władała Rzeczpospolita.
Kiedy rok zaczynał się wiosną…

3.

Oto kolejne wykonanie:

4.

Kompozytor kolędy jest postacią mocno wpisywaną obecnie w nurt narodowy naszych wschodnich sąsiadów.
„Mykoła Dmytrowycz Łeontowycz (ukr. Микола Дмитрович Леонтович) urodził się 13 grudnia (1 grudnia wg kalendarza juliańskiego) 1877 r. we wsi Monastyrok na Podolu, zginął 23 stycznia 1921 we wsi Markówka, koło Teplika, na Ukrainie.
Był synem prawosławnego popa, w latach 1892-1898 studiował w Seminarium Teologicznym w Kamieńcu Podolskim. W latach 1903-1904 uczęszczał również na lekcje muzyki przy carskiej kapeli chóralnej w Petersburgu, gdzie zdał egzamin na dyrygenta chóralnego.
Od 1898 roku uczył muzyki, zakładał i prowadził chóry i zespoły instrumentalne w miastach Podola, obwodów kijowskiego i katerynsławskiego. W 1901 wydał pierwszy zbiór pieśń ukraińskich. Od 1909 pobierał prywatne lekcje harmonii i teorii muzyki u S. Barmotina i kompozycji u B. Jaworskiego w Kijowie i Moskwie.
Od 1919 roku, po powstaniu Ukraińskiej Republiki Ludowej pracował w Kijowie. Wykładał w Muzyczno-Dramatycznej Szkole Łysenki, był jednym z organizatorów Ukraińskiego Państwowego Chóru i Państwowej Orkiestry Symfonicznej.
Zginął tragicznie, zastrzelony przez agenta Czeka w domu swoich rodziców w Markiwce koło Tulczyna, jako jeden z najbardziej niebezpiecznych dla bolszewików nosicieli ukraińskiego odrodzenia.
Łeontowycz jest autorem opracowań ponad 150 ludowych pieśni na chór, które można określić jako oryginalne kompozycje chóralne na podstawie ludowych melodii. Najpopularniejsze jego dzieła to opracowania pieśni ludowych – „Szczedryk” (Щедрик), „Dudaryk” (Дударик), „Zaszumiła liszczynońka” (Зашуміла ліщинонька), dzieła oryginalne – „Lodołam” (Льодолом), „Litni tony” (Літні тони). Łeontowycz jest autorem Liturgii Jana Złotoustego (Chryzostoma), a także niedokończonej opery „Na Wielkanoc rusałki” (На русалчин великдень).”

Tyle znajdujemy o nim w ukraińskich źródłach.
Czy jednak spisywał jedynie pieśni ukraińskie, świadczące o odrębności tamtejszej kultury? A może po prostu notował pieśni wywodzące się jeszcze z czasów Rzeczpospolitej? Wielokulturowej i tolerancyjnej wobec swoich obywateli jak żadne inne ówczesne europejskie państwo?

Wszak ponoć niemiecki etnograf Oskar Kolberg nim zrozumiał, że odkrył i utrwalił odrębny folklor polskiego ludu miał zamiar odnaleźć ślady kultury niemieckiej promieniującej na wschód.

5.

Do kręgu kultury światowej pieśń została wprowadzona w dużej mierze dzięki znanemu nam atamanowi Symonowi Petlurze.
Oto bowiem powstały z jego inicjatywy Ukraiński Chór Narodowy na początku lat 1920-tych promując kulturę ukraińską, odrębną od rosyjskiej, objeżdżał Europę i Amerykę.
5 października 1921 roku pieśń miała swoją premierę w Carnegie Hall.
A że II Rzeczpospolita łożyła całkiem spore sumy na utrzymanie emigracyjnego rządu Ukraińskiej Republiki Ludowej jakiś swój wkład w upowszechnienie pieśni również posiadamy. 😉

6.

Tekst angielski wg niektórych źródeł został napisany w roku 1936 przez amerykańskiego kompozytora i pedagoga Petera J. Wilhousky’ego. Okazuje się, że naprawdę nazywał się Petro Wilchowskij i był z pochodzenia Ukraińcem!

Hark how the bells
sweet silver bells
all seem to say
throw cares away

Christmas is here
bringing good cheer
to young and old
meek and the bold

Ding dong, ding dong, that is the song
with joyful ring all caroling,
one seems to hear words of good cheer
from everywhere filling the air

Oh how they pound
raising the sound
o’er hill and dale
telling their tale

Gaily the ring
while people sing
songs of the cheer
Christmas is here

Merry, merry, merry, merry Christmas
Merry, merry, merry, merry Christmas

On on they send
on without end
their joyful tone to every home
ha, ha, ha
Ding dong, ding dong
Ding dong, ding dong,

Hark how the bells
sweet silver bells
all seem to say
throw cares away
We will throw cares away

Christmas is here
bringing good cheer
to young and old
meek and the bold
Bringing good cheer

Oh how they pound
raising the sound
o’er hill and dale
telling their tale

Gaily the ring
while people sing
songs of the cheer
Christmas is here

Merry, merry, merry, merry Christmas
Merry, merry, merry, merry Christmas

On on they send
on without end
their joyful tone to every home
ha, ha, ha

Polskie tłumaczenie:

Posłuchaj jak dzwonki
słodkie srebrne dzwonki
Wszystkie wydają się mówić
Odrzuć troski

Święta są tutaj
Wnoszą dobry nastrój
Młodym i starym
Potulnym i śmiałym

Dzyń dzyń, dzyń dzyń, oto jest pieśń
Z radosnym dzwonieniem wszystkie kolędują,
Jeden zdaje się słyszeć zewsząd pogodne słowa
Wypełniające powietrze

Oh jak bębnią
Podnoszą dźwięk
Ponad wzgórzem i doliną
Opowiadają swoją baśń

Dzwonią wesoło
Podczas gdy ludzie śpiewają
Pogodne piosenki
Są święta

Wesołych, wesołych, wesołych, wesołych Świąt
Wesołych, wesołych, wesołych, wesołych Świąt

Ślą i ślą
Bez końca
Radosny dźwięk do każdego domu
Ha, ha, ha
Dzyń dzyń, dzyń dzyń
Dzyń dzyń, dzyń dzyń

Posłuchaj jak dzwonki
słodkie srebrne dzwonki
Wszystkie wydają się mówić:
Odrzuć troski
Odrzucimy troski

Święta są tutaj
Wnoszą dobry nastrój
Młodym i starym
Potulnym i śmiałym
Wnoszą dobry nastrój

Oh jak bębnią
Podnoszą dźwięk
Ponad wzgórzem i doliną
Opowiadają swoją baśń

Dzwonią wesoło
Podczas gdy ludzie śpiewają
Pogodne piosenki
Są święta

Wesołych, wesołych, wesołych, wesołych Świąt
Wesołych, wesołych, wesołych, wesołych Świąt

Ślą i ślą
Bez końca
Radosny dźwięk do każdego domu
Ha, ha, ha.

Utwór znajdziemy w repertuarze praktycznie wszystkich znanych zespołów.
Nawet tutaj:

7.

Nim kolęda trafiła do filmu za sprawą „Kevina” mieli ją w repertuarze m. in. Chorale and the Atlanta Symphony Chorus (wykonywana w latach 1967-99), Kenny Rogers, Mormoński Chór Tabernakulum (jednego z najstarszych na świecie – istnieje od 1847 r.) itp.
Melodii ze zmienionymi słowami użyto do reklamy szampana.
Jest również obecna w grze video Batman: Arkham Origins z 2013 r.
Posłuchajmy raz jeszcze.
Tym razem w oryginalnej wersji.

8.

Na pół żartobliwie, choć może o wiele bardziej serio niż nam się wydaje, pisał pół wieku temu Vonnegut jr:
Pijak, który w parku śpi,
Królowa brytyjska,
Łowca, który tropi lwy
I chiński dentysta,
Mędrek, przygłup, pracuś, leń,
Tyran i poddany,
Chcąc czy nie chcąc tworzą ten
Przedziwny mechanizm.
Och tak, właśnie tak!
W świecie rozsypani
Funkcjonują razem jak
Przedziwny mechanizm.
Oto w tradycyjnym wigilijnym filmie powiązani ze sobą są Piłsudski, Petlura, Mykoła Łeontowycz, Ukraińska Republika Ludowa, I i II Rzeczpospolita, USA.
Przedziwny mechanizm…

25.12 2014