Egipt w czasach starożytności-mity, wierzenia, bogowie

Jest to omówienie mitów, wierzeń, władzy, w starożytnym Egipcie

EGIPT w czasach starożytnych–mity, wierzenia, bogowie

W oczach starożytnych  Egipt był darem Nilu, któremu poświęcano pieśni i oddawano  cześć boską. Około 3500 lat p.n.e. powstały na tych obszarach dwa państwa: Dolny Egipt – w delcie Nilu oraz Górny Egipt obejmujący ziemie koło środkowego biegu rzeki. Trzysta lat później, za panowania Menesa powstało jedno państwo ze stolicą  w Menfis. Z biegiem czasu, bóstwa egipskie uosabiające siły przyrody, zmieniały swój charakter przejmując funkcje opiekuńcze dla władzy i państwa. Bóg Ozyrys, który zaniechał troskę o odradzanie i obumieranie przyrody, stał się opiekunem władzy monarszej, obok dotychczasowego boga słońca Horusa. Opiece boga słońca „Ra” oddano całe państwo, a kiedy jego stolicę przeniesiono z Menfis do Teb kult boga tebańskiego Amona połączono z kultem boga Ra zwiększając jego funkcje na boga „stwórcy świata i opiekuna Egiptu.

Egipcjanie czcili początkowo siły natury. Z czasem zaczęli czcić swe bóstwa pod postacią zwierząt, a następnie ludzi mających głowy zwierząt. Przed powstaniem jednego zjednoczonego państwa egipskiego każdy lokalny ośrodek władzy posiadał swoje bóstwo. Po zjednoczeniu kraju kult części z nich rozprzestrzenił się w całym Egipcie.

Najważniejszymi bogami z panteonu egipskiego byli jak wspomniano: Ozyrys – bóg podziemi i podległej zmianom natury, Tot– bóg miasta Memfis i wynalazca pisma, Ra – bóg słońca, Set– bóg pustyni, Anubis – bóg zmarłych, Izyda – żona Ozyrysa, Ptah – bóg stwórca.

Egipcjanie czcili różne zwierzęta, które ich zdaniem były objawieniem przymiotów określonego bóstwa. Najbardziej znanym przykładem tego kultu może być kult świętego byka Apisa, w którym – zgodnie z wierzeniami Egipcjan – objawiała się siła i płodność boga Ptaha.

Egipcjanie wierzyli, iż będą żyli po śmierci, o ile ich ciało przetrwa na tym świecie. Dlatego też opracowali sposoby zachowywania swych ciał po śmierci, czyli ich mumifikacji. Dokonywano tego poprzez usunięcie wnętrzności oraz wypełnienie pustego ciała substancjami, które je konserwowały i wysuszały, chroniąc przed rozkładem. Zmumifikowane ciała faraonów i arystokracji spoczywały w bogato zaopatrzonych grobowcach, aby miały one w zaświatach wszystko to, co na ziemi. Najlepszym sposobem mumifikacji dla ludzi biednych było chowanie ich ciał w piaskach pustyni.

Z czasem za boga zaczęto uznawać kolejno panującego faraona.. Piastował on jednocześnie najwyższe godności : najwyższego kapłana, wodza, i sędziego. Teokratyczna doktryna o boskości monarchy funkcjonowała w Egipcie przez kilka tysiącleci.

Uważano faraona za „ dobrego i wielkiego boga, pana wieczności, źródła życia, zdrowia i radości serca, który nie umiera, lecz zachodzi poza swój wieczny horyzont” Dla tego boskiego władcy budowano świątynie, a wznoszone piramidy swymi rozmiarami miały symbolizować boską moc faraonów, których przyjęli w swój poczet niebiańscy bogowie.

Faraona tytułowano: Horusem tzn. dziedzicem boga Horusa na tronie egipskim, „panem diademów” tzn. posiadającym koronę Górnego i Dolnego Egiptu, „zwycięzcą Seta” – boga ciemności i zła, królem Dolnego i Górnego Egiptu, a także „synem boga słońca”.

Kult boskości faraona sprawiał, że żyjący w tym czasie w Egipcie twórcy tworzyli pieśni i hymny  na cześć boskiego władcy. Oto dla przykładu hymn do Meneptaha syna i następcy Ramzesa II: „Zwróć ku mnie oblicze swoje, o słońce, które wschodzi ażeby rozjaśnić ziemię dobrocią swoją. Kulo słoneczna ludzi, rozpraszająca ciemności Egiptu, jesteś wizerunkiem słońca rodzica swego, który wschodzi na niebie. Promienie Twoje przenikają do pieczar. Nie ma miejsca bez Twojej dobroci. Słowa Twoje są prawem dla wszystkich krajów. Spoczywając w pałacu swoim słyszysz wyrazy po wsze ziemie rozbrzmiewające. Ty posiadasz miliony uszu, a jasność oka Twojego ponad gwiazdy sięga niebieskie…”

Przed faraonem – bogiem padano na twarz i całowano proch u jego stóp, a rozmowa z nim była największym wyróżnieniem.

Przekonanie o boskości władzy oraz przeświadczenie, że każdy rozkaz faraona jest poleceniem boga,  budziło szacunek i lęk u poddanych. Ten stan był podsycany przez kolejnych faraonów i otaczających ich kapłanów. Umierający faraon Amenemhet I dając wskazówki współ regentowi  przykazywał: „ Abyś mógł być dobrym królem na ziemi, dobro wszelkie szerzyć, zatwardź swe serce dla wszystkich poddanych. Lud szanuje tego, co go trzyma w trwodze”… Podobną zasadą mieli kierować się urzędnicy. Faraon Tutmozis III uświadamiał nowego wezyra by przestrzegał prawa i posługiwał się przemocą względem poddanych. Uczył go:” Wzniecaj w ludziach strach przed sobą, bo tylko ten jest władcą jak należy, kogo ludzie się boją… Tylko z łaski możnych zależne jest szczęście ludu, gdyż szlachetni dają kiedy zechcą i temu kogo miłują… Potęga bowiem łaskawości jest większa od potęgi siły”.

Innym elementem władzy faraonów, a tym samym w całym egipskim społeczeństwie, było pielęgnowanie tradycji. Ta według faraona Ptahhotepa powinna przechodzić z ojca na syna. „Syn posłuszny ojcu swemu jest naśladowcą Horusa. Powodzić mu się będzie gdy usłucha nauk i rad ojcowskich, a gdy się zestarzeje zdobędzie wielki szacunek. Wtedy niech i on mówi również to samo synom swoim odnawiając i powtarzając nauki ojca swego, które sam odeń usłyszał w młodości”. Jednocześnie kapłani wpajali ludowi naukę, że człowiek skoro tylko wyjdzie z łona matki, staje natychmiast wobec zwierzchnika, przed którym korzyć się musi. Jako dziecko ma być posłuszny wychowawcy, jako młodzieniec – urzędnikowi, jako starzec niższym od siebie, ponieważ człowiek tylko do zginania karku jest stworzony”.

Zdarzało się, że niektórzy władcy (bogowie) Egiptu byli dla swych poddanych zbyt wymagający (okrutni), a lud nie mogąc podołać nakładanych na niego ciężarów  podejmował bunty. Z papirusów pochodzących z XVIII wieku p.n.e. dowiadujemy się o sytuacji w Egipcie po wielkim powstaniu niewolników i chłopów. Poprzednio uprzywilejowani skarżyli się: „ Ziemia przewróciła się na podobieństwo koła garncarskiego i to co było niższe stało się wyższym. Kraj jest pełen band, przy pługu chodzi się z tarczą…Nie podobna zrozumieć co dzieje się w kraju…Ludzie niskiej kondycji posiadają teraz wspaniałości, kto dawniej nie miał sandałów posiada teraz skarby… Każde miasto powiada: wypędźmy możnych spośród nas!…Dziecko pani staje się synem służebnicy,,, Architekci i kapitanowie królewskich statków stali się robotnikami rolnymi… Ludzi zamożnych zasadzono do kamieni młyńskich, bito tych, którzy chodzili w cienkich szatach lnianych… Ludzie służebni stali się panami…”

Po obaleniu znienawidzonej dynastii zjawiali się nowi władcy, kontynuując dawne metody rządzenia.

Spotykamy w czasie tych tysięcy lat panowania faraonów okresy dla ludu ciężkie, w których rodziła się idea śmierci. Mówi o ten następujący zapis pieśni z XVIIIw. p.n.e. „ Do kogóż mam się  dziś odezwać, serca są przewrotne…. Łagodny przepada, a silny wszędzie dociera. Do kogóż mam się dziś odezwać, miła twarz jest podła, dobro wszędzie w zaniedbaniu… wszędy dzieją się zbrodnie. Śmierć staje dziś przede mną, niby tęsknota, aby do dom wrócić w duszy tego, co stracił wiele lat w więzieniu” Inna postawą, zwłaszcza w czasie buntów, była postawa hedonistyczna i do takiej nawoływały aktualne pieśni.

Nie mniej blask boskiego faraona przesłaniał skargi nędzarzy i Egipt przez tysiąclecia błyszczał wśród innych państw starożytności.

Źródło: – Grzegorz Leopold Seidler: Myśl Polityczna Starozytności. Wyd. Literackie – Kraków.

                     –J.Lipińska, M.Marciniak: Mitologia Starożytnego Egiptu. Warszawa 1986r