Dążąc jako Sokół na Powstanie Wielkopolskie…

  Wielkopolska do tego wydarzenia przygotowywała się bez mała przez 80 lat. Fundamentalne znaczenie miało powołanie Spółki Akcyjnej Bazar, z której wyrosły lub ją uzupełniały inne inicjatywy gospodarcze, społeczne, sportowe jednoczące społeczeństwo wobec wspólnego celu – zachowania tożsamości narodowej i kulturowej w warunkach pruskiej okupacji. Życie społeczne kwitło. Organizacje i towarzystwa zapraszały każdego, kto miał chęć do działania. W prawie każdej miejscowości był chór, czytelnie ludowe, drużyny gimnastyczne, harcerskie, bractwa kurkowe. Działały Kółka Rolnicze, spółki zarobkowe, organizacje kredytowe. Ludzie się znali, wieści rozchodziły się lotem błyskawicy. Pod koniec pierwszej wojny równolegle trwały działania w dwóch kierunkach – przejmowania rad żołnierskich i ludowych, by wprowadzić na terenie Wielkopolski polską administrację oraz tworzenia tajnych struktur wojskowych w ramach niemieckich wielonarodowościowych kompanii w […]

Wielkopolska do tego wydarzenia przygotowywała się bez mała przez 80 lat. Fundamentalne znaczenie miało powołanie Spółki Akcyjnej Bazar, z której wyrosły lub ją uzupełniały inne inicjatywy gospodarcze, społeczne, sportowe jednoczące społeczeństwo wobec wspólnego celu – zachowania tożsamości narodowej i kulturowej w warunkach pruskiej okupacji. Życie społeczne kwitło. Organizacje i towarzystwa zapraszały każdego, kto miał chęć do działania. W prawie każdej miejscowości był chór, czytelnie ludowe, drużyny gimnastyczne, harcerskie, bractwa kurkowe. Działały Kółka Rolnicze, spółki zarobkowe, organizacje kredytowe. Ludzie się znali, wieści rozchodziły się lotem błyskawicy.
Pod koniec pierwszej wojny równolegle trwały działania w dwóch kierunkach – przejmowania rad żołnierskich i ludowych, by wprowadzić na terenie Wielkopolski polską administrację oraz tworzenia tajnych struktur wojskowych w ramach niemieckich wielonarodowościowych kompanii w wielkopolskich garnizonach, zwłaszcza w Inowrocławiu, Poznaniu i Jarocinie.
Po 11 listopada 11 listopada, kiedy to Niemcy podpisały rozejm w Compiegne czekano na znak.
Pojawił się on w osobie wielkiego pianisty a zarazem polityka i negocjatora na konferencji pokojowej Ignacego Paderewskiego, który przybył do Poznania 26 grudnia 1918 roku, pomimo zakazu władz pruskich.
27 grudnia wybuchły pierwsze walki w Poznaniu, które potem rozlały się na całą Wielkopolskę i Kujawy.
Tak zrelacjonował te wydarzenia ówczesny dziennikarz Kuriera Poznańskiego
„Wielkie i niezapomniane chwile przeżywała Września w ciągu ostatnich dni. W sobotę 28 grudnia na telefoniczną wiadomość delegata wysłanego do Poznania, że Poznań zrzucił kajdany ucisku tutejsza kompania straży granicznej pod wodzą p. Wiewiórowskiego z Miłosławia wzięła szturmem bez krwi rozlewu koszary tutejszego batalionu pułku piechoty 46 i rozbroiła resztę załogi i lazaretu i zatknęła sztandar polski na wieży. Na hasło to całe miasto przybrało godowe szaty, setki sztandarów i chorągwi narodowych prawie równocześnie ukazało się na domach i na gmachach publicznych, jak rausz, sąd, poczta. Odbyto rewizje za bronią.
W nocy na niedzielę zawołało Witkowo o pomoc. Osobnym pociągiem małej kolejki wyjechał w niedzielę rano oddział około 100 ochotników pod wodzą p Wiewiórowskiego – a ze Strzałkowa tyleż ludzi pod wodzą porucznika Nowaka. Już o 6 wieczorem powrócili zuchy nasze z powrotem wioząc z sobą 130 jeńca. Zdobyte karabiny i broń pozostawiono w Witkowie, gdzie otworzył się oddział zamiejscowy.
W poniedziałek zawołało Gniezno o pomoc, lecz wyprawa wróciła wobec zawartej na miejscu ugody. Gdy nas znowu wezwano już w sile 250 ludzi z kilku karabinami pośpieszyliśmy do Gniezna. Po zwycięskich bitwach pod Zdziechową, goniąc Niemców z Ostschutzu aż pod Żnin, Pakość i Kruświcę, oczyściły siły polskie Wrześnie, Gniezno i Witkowo, te powiaty zupełnie. (…)” 1/

Powstanie Wielkopolskie zakończyło się 16 lutego 1919 roku w trakcie rokowań w Trewirze pomiędzy Entantą i Republiką Weimarską. Do traktatu rozejmowego na żądanie marszałka Focha dopisano postanowienia dotyczące zakończenia konfliktu polsko-niemieckiego, w tym Powstania Wielkopolskiego. Wytyczono linię demarkacyjną i zobowiązano Niemców do zaprzestania działań zaczepnych przeciw Wielkopolsce. Jednakże Front Wielkopolski został ostatecznie zlikwidowany dopiero w marcu 1920 roku. Do tego czasu strona niemiecka nieustannie prowokowała zbrojne incydenty graniczne.
W Powstaniu Wielkopolskim poległo koło 2000 powstańców. A ilu walczyło? W maju 1919 roku Armia Wielkopolska liczyła 63 tysiące żołnierzy i 110 tysięcy członków Straży Ludowej. 2/
W okresie międzywojennym nie ustanowiono specjalnego odznaczenia honorującego wysiłek i trud, czasem ofiarę z życia 18 -19 letnich młodzieńców. Związki kombatanckie co prawda takie działania podejmowały, jednak w wybuch II wojny przekreślił te starania.
Po II wojnie Światowej też nie było łatwo. Wielkopolski Krzyż Powstańczy został po raz pierwszy ustanowiony dekretem Krajowej Rady Narodowej w 1946, jednak projekt ten ze względów politycznych nie wszedł w sferę realizacji.
Po wybuchu buntu społecznego w Poznaniu w czerwcu 1956 roku władze komunistyczne w obawie o los największego spichlerza Polski, by załagodzić nastrój niezadowolenia, wystąpiły z inicjatywą upamiętnienia Powstańców Wielkopolskich specjalnym odznaczeniem.
Wielkopolski Krzyż Powstańczy został ustanowiony dekretem z dnia 1 lutego 1957 (Dz.U. Nr 10, poz . 43)
Odznaczenie to zostało ustanowione w celu nagrodzenia zasług uczestników powstania wielkopolskiego 1918/1919.
Artykuł 2 stanowił, że „Wielkopolski Krzyż Powstańczy nadawany będzie osobom, które z bronią w ręku lub w inny aktywny sposób uczestniczyły w walce przeciw zaborcom niemieckim w powstaniu wielkopolskim 1918/1919 roku.”
Artykuł 3 zaś warunkował nadanie odznaczenia od pracy i postawy społecznej osoby przedstawionej do odznaczenia.

Awers WKP

Rewers WKP

Wielkopolski Krzyż Powstańczy nadawała Rada Państwa.

Z dniem 8 maja 1999 nadawanie Krzyża uznano za zakończone

Odznaczeniem tym wyróżniono 22,5 tysiąca osób.

Na początku 2014 roku Wielkopolskie Towarzystwo Genealogiczne „Gniazdo” z siedzibą w Gnieźnie podjęło się realizacji projektu pod nazwą „Lista odznaczonych Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym”.
Pierwszym etapem była digitalizacja uchwał i wniosków o odznaczenie WKP przeprowadzona w Archiwum Kancelarii Prezydenta RP.

27 czerwca 2014 r. uruchomiona została strona internetowa www.powstancy-wielkopolscy.pl z wyszukiwarką nazwisk.
Jednocześnie trwały prace nad uzupełnieniem danych uzyskanych przy digitalizacji wniosków o odznaczenie, czyli poza imieniem i nazwiskiem odznaczonego również przedstawienie jego danych osobowych (imiona rodziców, miejsce i data urodzenia) oraz opisu jego udziału w Powstaniu.

Ta część zostanie uruchomiona 29 grudnia 2014 roku.

Jak piszą Organizatorzy Projektu:
„W wyniku naszych prac powstała baza o dużym znaczeniu genealogicznym i historycznym. Genealogicznym, bowiem w wielu przypadkach udało się uzyskać dodatkowe dane o uczestnikach Powstania (takie jak: data i miejsce urodzenia, imiona i nazwiska rodowe rodziców), a historycznym dlatego, że zawarte we wnioskach odznaczeniowych opisy udziału poszczególnych osób w Powstaniu Wielkopolskim pozwalają poszerzyć i uzupełnić wiedzę o jego przebiegu.
Projekt pozwala na przeszukiwanie osób według: nazwiska osoby odznaczonej WKP, miejsca urodzenia odznaczonego, nazwiska dowódcy oddziału, miejscowości, w której toczono walki. Skonstruowana w ten sposób przeglądarka jest przyjazna użytkownikom i daje możliwości przeszukiwania bazy pod różnym kątem.”

Projekt będzie na bieżąco uzupełniany o materiały i zdjęcia nadsyłane przez rodziny Powstańców, regionalistów i Towarzystwa Powstańcze.

Organizatorzy Projektu zwracają się z prośbą do wszystkich zainteresowanych o nadsyłanie zdjęć Odznaczonych, jak również miejsc ich pochówków (wutege+powstancy@gmail.com), a także o wsparcie finansowe Projektu poprzez przekazanie 1% podatku dla Wielkopolskiego Towarzystwa Genealogicznego (KRS 0000309548).

1/ Kurier Poznański, Nr 5 1919 rok, 08.01.1919 r. „Września pod polskim znakiem”

2/ Jutro: organ Związku Weteranów Powstań Narodowych R.P. 1914/19: tygodnik poświęcony aktualnym zagadnieniom polskim, oparty na ideologji niepodległościowej i powstańczej Polski Zachodniej 1937.04.25 R.2 Nr17(34)

PS. Tytuł nawiązuje do uzasadnienia jednego z wniosków o nadanie WKP.