Czy komornik może zająć mi pensję?

Podstawowy problem każdej egzekucji prowadzonej w przypadku klauzuli rozszerzonej na oboje małżonków jest taki, że art. 787 k.p.c. ogranicza odpowiedzialność małżonka dłużnika jedynie do mienia objętego wspólnością majątkową.

1.

Nowela z 17 czerwca 2004 roku (Dz. U. Nr 162 poz. 1691) wprowadziła ważną zmianę w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

I tak zgodnie z treścią znowelizowanego art. 41 § 1 ustawy kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej powoływanej jako krio) jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków. Paragraf 2 cytowanego przepisu stanowi, iż w przypadku zaciągnięcia zobowiązania bez zgody drugiego małżonka albo gdy zobowiązanie nie wynika z czynności prawnej wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, w tym z wynagrodzenia za pracę.

2.

Powyższe rozwiązanie znalazło swoje odbicie w regulacji art. 776¹kpc, który to wskazuje sposób i zakres prowadzenia egzekucji przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim.

W myśl art. 776¹ § 1 kpc tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko dłużnikowi pozostającemu w związku małżeńskim jest podstawą do prowadzenia egzekucji nie tylko z majątku osobistego dłużnika, lecz także z pobranego przez niego wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych z prowadzenia przez niego innej działalności zarobkowej oraz korzyści uzyskanych z praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy. Równocześnie postanowienia paragrafów 2 i 3 art. 776 kpc określają konsekwencje rozszerzenia wspólności majątkowej małżeńskiej i dopuszczają obronę dłużnika i jego małżonka tylko w drodze powództw przeciwegzekucyjnych.
Przepisy kodeksu postępowania cywilnego przewidują możliwość nadania klauzuli wykonalności w stosunku do drugiego małżonka w trzech sytuacjach:

a) jeżeli wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika wówczas sąd nada klauzulę wykonalności z ograniczeniem odpowiedzialności małżonka do majątku objętego wspólnością majątkową (art. 787 kpc),

b) jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa ? sąd nada klauzulę wykonalności z ograniczeniem odpowiedzialności do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków (art. 787¹ kpc),

c) jeżeli zawarto umowę majątkową małżeńską sąd nada klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika co do wierzytelności wynikającej z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka lub powstałej w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, przy czym prowadzenie egzekucji ogranicza się do składników, które należałyby do majątku wspólnego gdyby umowy majątkowej nie zawarto (art. 787² k.p.c.).

3.

Podstawowy problem każdej egzekucji prowadzonej w przypadku klauzuli rozszerzonej na oboje małżonków jest taki, że art. 787 k.p.c. ogranicza odpowiedzialność małżonka dłużnika jedynie do mienia objętego wspólnością majątkową.

Pomińmy dywagacje na temat, jakie przedmioty (ruchomości) wchodzą w skład tejże.

Egzekucja w polskich warunkach dotyka najczęściej ludzi, których jedynym mogącym ulec zajęciu składnikiem majątkowym jest wynagrodzenie za pracę.

4.

Art. 31 § 1 krio stanowi, iż z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Jednocześnie art. 31 § 2 pkt 1 krio wskazuje, iż do majątku wspólnego należy w szczególności pobrane wynagrodzenie za pracę. Kodeks rodzinny i opiekuńczy określa także składniki majątku osobistego wskazując między innymi w pkt 7 art. 33 wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę. O ile przedmioty należące do majątku wspólnego wymienione zostały przykładowo (świadczy o tym użyte przez ustawodawcę wyrażenie „w szczególności”), o tyle określenie przedmiotów majątku osobistego każdego z małżonków w art. 33 krio jest wyczerpujące i stanowi katalog zamknięty (numerus clausus).

5.

Tak więc, na gruncie krio, możemy wyróżnić dwa rożne składniki majątkowe:

– pobrane wynagrodzenie (art. 31 § 2 pkt 1 krio)

– wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę (art. 33 pkt 7 krio).

W pierwszym przypadku mamy do czynienia z majątkiem wspólnym, jednak wierzytelność o pracę należy do odrębnego.

Powyższe powinno rodzić skutki w postępowaniu egzekucyjnym.

6.

Do egzekucji z wynagrodzenia za pracę komornik przystępuje przez jego zajęcie (art. 881 § 1 k.p.c.).

Zajęcie polega na:

– zawiadomieniu dłużnika, że do wysokości egzekwowanego świadczenia i aż do pełnego pokrycia długu nie wolno mu odbierać wynagrodzenia poza częścią wolną od zajęcia ani rozporządzać nim w żaden inny sposób (art. 881 § 2 k.p.c.)

– wezwaniu pracodawcy, aby w granicach poza częścią wolną od zajęcia nie wypłacał dłużnikowi żadnego wynagrodzenia, lecz przekazywał zajęte wynagrodzenie bezpośrednio wierzycielowi lub komornikowi (art. 881 § 3 k.p.c.).

Zajęcie jest dokonane z chwilą doręczenia wezwania dłużnikowi zajętej wierzytelności, co wynika z art. 883 § 1 k.p.c. Nadmienić należy, że żaden z przepisów działu II tytułu II części trzeciej kodeksu postępowania cywilnego nie wspomina o pobranym wynagrodzeniu za pracę, zaś zakaz wynikający z art. 881 § 2 k.p.c. dotyczy odbierania wynagrodzenia przez dłużnika poza częścią wolną od zajęcia.

Z powyższego wynika, że w przypadku egzekucji z wynagrodzenia za pracę mamy do czynienia z wierzytelnością. Jest to wierzytelność przysługująca pracownikowi (egzekwowanemu małżonkowi) wobec pracodawcy z tytułu wypłaty tego wynagrodzenia. Tak rozumiane wynagrodzenie za pracę jest składnikiem majątku osobistego z mocy art. 33 pkt 7 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Konsekwencją tego jest zaś stwierdzenie, że zajęcie i prowadzenie egzekucji z wynagrodzenia za pracę małżonka dłużnika odpowiadającego tylko majątkiem wspólnym jest niedopuszczalne.

Skoro zajęcie wynagrodzenia następuje u pracodawcy (zobowiązanego do wypłacenia wynagrodzenia pracownikowi) poprzez skierowanie do niego zawiadomienia wraz z określonymi nakazami i zakazami co do dysponowania zajętą kwotą nie może być wątpliwości, że chodzi tu o wierzytelności małżonka dłużnika, a nie o pobrane wynagrodzenie.

7.

Powyższe rozważania prowadzą jednoznacznie do konkluzji – na podstawie klauzuli rozszerzonej na współmałżonka nie można zająć jego wynagrodzenia u pracodawcy. Komornik, chcąc egzekwować wierzytelność, powinien udawać się do kasy firmy razem ze współmałżonkiem i czekać, aż ten pobierze wypłatę.

Znam kilka sądów rejonowych, gdzie powyższe rozważania nie budzą wątpliwości. Znam jednak sąd rejonowy, gdzie powyższe uwagi są zbywane wzruszeniem ramion, a skarga na czynności komornika jest oddalana jako bezzasadna.

8.

Zajęcie wynagrodzenia za pracę małżonka dłużnika na podstawie tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności ograniczającą jego odpowiedzialność do majątku wspólnego nie było dotąd przedmiotem orzecznictwa Sądu Najwyższego. Jest to jednak problem dość często występujący w praktyce. Za nieuzasadnione należy uznać stanowisko, przyjmowane przez niektóre sądy rejonowe, dopuszczające możliwość zajęcia i prowadzenia egzekucji z wynagrodzenia za pracę małżonka dłużnika. Sądy rejonowe wyrażają poglądy na dopuszczalność zajęcia najczęściej w postanowieniach rozstrzygających skargi na czynności komornika. Warto pamiętać, iż wbrew spotykanym poglądom, postanowienie rozstrzygające skargę na zajęcie wynagrodzenia za pracę nie jest postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie i z tego względu nie znane jest w praktyce stanowisko sądów wyższej instancji w omawianej materii.

9.

Po raz kolejny pojawia się więc niedostatek naszego prawa – nie ma bowiem przeszkód, aby nawet ten sam sąd wydawał postanowienia różniące się zasadniczo co do meritum w podobnych sprawach.

W tekście wykorzystano artykuł sędziego Macieja Ławrynowicza ze Szczecina.

 12.06 2012