Bitwa pod Brwinowem 12 września 1939 r.

36 pp Legii Akademickiej powstał wraz z odzyskaniem przez Polskę niepodległości

Wędrując po Polsce można dowiedzieć się wiele o historii, jest ona zapisana między innymi na pomnikach, tablicach i nagrobkach. Jednym z takich świadków dziejów jest Brwinów. To niewielkie miasto położone przy linii kolejowej z Warszawy do Grodziska Mazowieckiego (dawna Kolej Warszawsko Wiedeńska) było, dokładnie 72 lata temu, świadkiem krwawych zmagań żołnierzy 36 pułku piechoty Legii Akademickiej z oddziałami niemieckiej dywizji pancernej.

36 pp Legii Akademickiej powstał wraz z odzyskaniem przez Polskę niepodległości w listopadzie 1918 r. Sformowany został głównie z młodzieży akademickiej. Walczył między innymi w Odsieczy Lwowa, Ofensywie Kijowskiej i Bitwie Warszawskiej. Po wojnie stacjonował w Warszawie w porosyjskich koszarach przy ul 11 listopada.

Mobilizację wojenną pułk rozpoczął rano 24 sierpnia 1939 r. 26 i 27 sierpnia pododdziały złożyły przysięgę i wyruszyły do wyznaczonych rejonów. 31 sierpnia pułk zajął pozycje w okolicach Wielunia, Wchodził w skład 28 Dywizji Piechoty przydzielonej do Armii Łódź. Pułkiem dowodził pułkownik dyplomowany Karol Ziemski.

Od 1 września 36 pp był w ogniu walk, wycofując się z Grupą Operacyjną generała Wiktora Thommee w kierunku Warszawy. W nocy z 11 na 12 września maszerował drogą przez Jaktorów, Grodzisk, Milanówek do Brwinowa. O świcie 12 września w okolicach stacji PKP w Brwinowie polscy żołnierze zostali ostrzelani przez patrol motocyklistów z batalionu saperów 4 Dywizji Pancernej. Tak rozpoczęła się Bitwa pod Brwinowem. Po przygotowaniu artyleryjskim ruszyło natarcie w stronę Pruszkowa. I batalion nacierał wzdłuż szosy przez Pszczelin, Otrębusy dotarł do wsi Kanie Helenowskie. II batalion podążając wzdłuż torów kolejowych zajął wieś Parzniew. III batalion ugrupowany na lewym skrzydle stanowił ubezpieczenie, później wsparł II batalion broniący się w Parzniewie. Niemcy kontratakowali przy wsparciu artylerii i czołgów oraz wprowadzali do walki kolejne oddziały. Przez cały dzień trwały ciężkie walki, najkrwawsze na odcinku II batalionu. Wieczorem oddziały polskie odeszły na północ i przez Puszczę Kampinoską dotarły do Modlina. Mimo ciężkich strat 36 pp zachował wartość bojową. Do końca kampanii walczył o obronie Modlina.
Polecam artykuł, w którym opisano przebieg boju.
W tym samym dniu oddziały broniące Warszawy dokonały wspartego dwoma kompaniami czołgów 7TP, natarcia z Mokotowa na Służewiec i Okęcie, a 8 Dywizja Piechoty, wsparta kompanią czołgów rozpoznawczych, wyszła z Modlina do Puszczy Kampinoskiej. Sprawiało to wrażenie skoordynowanej akcji, ale taką nie było. Pułkownik Marian Porwit, dowódca Odcinka Zachodniego Obrony Warszawy, tak pisze w książce „Obrona Warszawy Wrzesień 1939 –Wspomnienia i fakty” Czytelnik 1959:
„ Nie organizowałem zatem wypadu na Włochy „dla podania ręki” oddziałom generała Thommeego, gdyż po prostu o ich pochodzie na Warszawę nic nie wiedziałem, Tym mogę wyjaśnić zarzut, że nie było wsparcia artylerią tego działania (…) Załodze Warszawy nic nie powiedziano o całej tej akcji i nie zrobiliśmy nic, by przebijającym się do ku Warszawie oddziałom dopomóc w otwarciu drogi”

Więcej o walkach GO generała Thommee, w tym o tej bitwie, znajdzie czytelnik w książce Mieczysława Bielskiego "Grupa Operacyjna "Poitrków" 1939" Bellona, Warszawa 1991

Dwa pomniki w miejscowości Parzniew. Na pierwszym napis:
„W hołdzie żołnierzom II-go i II-go batalionu 36 pp Legii Akademickiej, którzy w dniu 12 września 1939 idąc z pomocą oblężonej Warszawie walczyli na przedpolu Parzniewa z najeźdźcą hitlerowskim. Społeczeństwo”
Tekst na drugim pomniku informuje”
„W tym dole żołnierze hitlerowscy rozstrzelali w dniu 12 IX 1939 r. dwie osoby cywilne: Syperek Józef, Zarzycki Marcin oraz 100 żołnierzy polskich”

Kanie Helenowskie. Napis na płycie:
„W dniu 12 września 1939 r. w godzinach 7 – 17 została stoczona na polach wsi Kanie – Otrębusy przez I batalion 36 pp L A bitwa z przeważającymi jednostkami broni pancernej armii hitlerowskiej o dojście do Warszawy. Cześć ich pamięci. Dn12-IX-1972 w XXXIII rocznicę wojny obronnej 1939 r. ZBOWiD Pruszków”

Po lewej pomnik na rynku w Brwinowie. Napis na kamieniu:
„Bohaterskim Żołnierzom 36 pp Legii Akademickiej w 18-tą rocznicę boju pod Brwinowem. 12 IX 1939, 12 IX 1957. Mieszkańcy m. Brwinowa”

Po lewej Brwinów ul. Powstanców Warszawy.
„W dniu 13 września 1939 r. na okolicznych łąkach zostali rozstrzelani przez hitlerowców mieszkańcy Brwinowa: Sikorski Czesław l. 17, Cegielski Jan Józef l. 65, Kosiński Edward l. 23, Pietrzak Anzel l. 31, Naczepka Ludwik l. 35, Gazdziński Marcin l. 17 ucz. 4 kl. lic, Piotrowski Tadeusz, Wojczak Ryszard, Pniewski Tadeusz, Ziemski, Pokuta. Cześć ich pamięci. Koło ZBOWiD w Brwinowie”

Pałac w parku noszącym dziś imie 36pp Legii Akademickiej. Po wojnie pałac został przekazany SGGW.  Stan, niestety jak widać. Przy wejściu tablica:

„W tym domu w czasie walk przeciw najazdowi hitlerowskiemu w 1939 r. ludność Brwinowa zorganizowała i prowadziła szpital polowy wojsk polskich. Tu ratowano życie setkom bohaterskich żołnierzy 28 D.P. Rannych w Bitwie pod Brwinowem 12–13.9.1939. W 30-ą rocznicę bitwy tablicę tę ufundowali: Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Związek Bojowników o Wolność i Demokrację Koło Brwinów.”

Cmentarz w Brwinowie. Na krzyżach jedna data 12 września 1939.

Polecam też tekst o ekshumacji polskich żołnierzy w 1940 r.
 

W okolicy jest wiecej sladów historii. Społeczeństwo Brwinowa nigdy nie zapomniało o swoich bohaterach.