Aromaterapia

Jeżeli jest to tylko możliwe, w recepturach, zarówno preparatów pielęgnacyjnych, upiększających, jak i higieny osobistej, układy syntetyczne zastępuje się surowcami naturalnymi, szczególnie chętnie pochodzenia roślinnego.
Tradycja stosowania ziół sięga odległych czasów. W najstarszych źródłach pisanych można znaleźć informacje dotyczące produktów upiększających i pielęgnacyjnych opartych na surowcach roślinnych wykorzystywanych zarówno w roli nośników, jak i składników czynnych.
Związki aktywne występujące w roślinach można podzielić na dwa segmenty. Do pierwszego zaliczamy produkty pierwotnej przemiany materii, stanowiące materiał budulcowy i źródło ich energii. Najważniejszymi jego przedstawicielami są cukry, kwasy organiczne, tłuszcze, aminokwasy, białka. Drugą grupę stanowią składniki powstające w wyniku przemiany wtórnej roślin. Należą do nich: sterole, saponiny, substancje gorzkie, żywice, garbniki, alkaloidy, olejki eteryczne. Związki te wytwarzane są w różnych częściach roślin: owocach, kwiatach, kłączach, korzeniach, korze itp. Najczęściej pozyskuje się je z tych miejsc, w których są one nagromadzone w największej ilości. Zdarza się, że z jednej rośliny  można uzyskać kilka różniących się składem surowców aktywnych. W tego typu przypadkach wydzielane są one niezależnie, w odpowiednio dobranych terminach.
W zależności zarówno od zawartych w roślinie związków, jak i metody ich wyodrębniania z materiału roślinnego pozyskuje się układy w różnych postaciach, m.in. ekstraktów, maceratów, olejów czy też olejków eterycznych. Dzięki tej różnorodności oferty składników roślinnych w konkretnym preparacie  kosmetycznym można wykorzystać najbardziej efektywny surowiec. Coraz częściej pośród jego składników można spotkać olejki eteryczne.

Olejki znane były już w starożytności

Surowce te były wykorzystywane już w czasach starożytnych. I tak na przykład królowa Kleopatra kropiła nimi, głównie różanym i jaśminowym, swoje suknie, pomieszczenia, a nawet żagle statków. Również Neron wyjątkowo cenił olejek różany, którym koił bóle głowy i poprawiał trawienie. Ze starożytnego Egiptu pochodzą informacje na temat innych wykorzystywanych w tych czasach olejków, między innymi: cedrowego, mirrowego, cyprysowego, czy cytrusowego.
Do Europy olejki dotarły na przełomie XI i XII wieku. Średniowieczna włoska księżniczka Neroli używała substancji  pozyskiwanej z kwiatów pomarańczy do kąpieli i pielęgnacji skóry. To właśnie od jej imienia pochodzi nazwa jednego z najcenniejszych olejków eterycznych – olejku neroli. Elżbiecie Łokietkównie zawdzięczamy słynną w całej Europie Wodę Królowej Węgier, która pobudzała, odmładzała, leczyła reumatyzm, a której pierwotna receptura oparta była na olejku rozmarynowym i tymiankowym.
Termin essential oil  kojarzony jest z nazwą nadaną tej grupie surowców w XVI wieku przez Paracelsusa. Pochodzi on od słów  quinta essentia (łac. essentia – istota, byt) i definiuje  je jako efektywnie działające składniki preparatu. Określenie to może także odnosić się do lotności tych związków, gdyż aether (łac.) oznacza substancję gazową, wypełniającą wszechświat.
Zainteresowanie tą grupą surowców wzrosło znacząco na początku ubiegłego stulecia, kiedy to francuski chemik Rene-Maurice Gattefosse poparzoną dłoń zanurzył odruchowo w stojącym w pobliżu naczyniu zawierającym olejek lawendowy. Rana szybko się zagoiła, a zdarzenie to skłoniło naukowca do podjęcia badań dotyczących właściwości leczniczych  tego typu układów.
W 1928 roku wprowadził on termin aromaterapia, stanowiący połączenie dwóch greckich słów: aromata – wonne korzenie i therapeia – opieka, leczenie. W czasie II wojny światowej olejki eteryczne były bowiem często wykorzystywane jako środki zastępujące trudnodostępne leki.

Leczą i pielęgnują

Obecnie pod pojęciem olejku eterycznego rozumiemy mieszaninę wtórnych metabolitów roślin, pozyskiwaną z różnych ich części, na drodze destylacji z parą wodną lub hydrotestylacji. Wyjątek stanowią owoce cytrusowe, z których wydziela się tego typu surowce poprzez wyciskanie ich owocni.
Surowce te mogą zawierać od kilku do kilkuset składników. Pod względem chemicznym stanowią one kompozycję różnorodnych związków chemicznych: ketonów, aldehydów, alkoholi, estrów, laktonów, węglowodorów.
Ich cechami charakterystycznymi są zarówno zapach, jak i wielokierunkowa aktywność biologiczna, dzięki którym znajdują szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach naszego życia. Obecnie pozyskuje się około 300 olejków eterycznych, jednak tylko kilkadziesiąt z nich ma walory użytkowe.
Surowce tego segmentu wykorzystywane są w medycynie, aromaterapii,  przemyśle spożywczym, perfumeryjnym, a także coraz częściej kosmetycznym.

W kosmetyce olejki eteryczne można znaleźć pośród składników preparatów do pielęgnacji skóry. Odpowiednio dobrane poprawiają jej wygląd, wygładzają, zmniejszają zmarszczki, w zależności od potrzeby rozjaśniają ją lub przyciemniają.

Łagodzą lub zmniejszają one także, niektóre dolegliwości skórne, takie jak: infekcje, podrażnienia, alergie, łojotok. Zapewniają korzystne efekty w przypadku  pękających naczynek. Przynoszą ulgę w przypadku poparzeń, w tym również słonecznych. Olejki eteryczne stanowią także efektywne składniki preparatów, szczególnie przeciwłupieżowych, do włosów. Poprzez poprawę wyglądu, jak również oddziaływanie na zmysł węchu korzystnie wpływają na stan psychiczny użytkowników.
Jednym z ważniejszych olejków wykorzystywanych w kosmetyce jest olejek różany. Pozyskiwany jest on z płatków róży między innymi róży damasceńskiej – Rosa damascena. Jest to surowiec charakteryzujący się pięknym zapachem.  Działa on ponadto pielęgnacyjnie, przeciwzapalnie, kojąco, wygładza zmarszczki, usuwa objawy zmęczenia, uspokaja cerę wrażliwą, zmęczoną. Jest szczególnie przydatny w przypadku skóry starzejącej się, wysuszonej i wiotkiej. Z tego powodu bywa określany mianem olejku przeciwstarzeniowego. Stosowany jest także  do masażu ciała. Ze względu na wysoką cenę głównie można go znaleźć pośród składników kosmetyków ekskluzywnych. Cechuje go także działanie lecznicze. Jego zastosowanie przynosi pozytywne efekty w przypadku dermatoz, ran,  poparzeń.

Najbardziej popularne olejki

Spośród olejków eterycznych na  uwagę zasługuje, charakteryzujący się także wyjątkowo pięknym zapachem,  surowiec pozyskiwany z kwiatów hiszpańskiego drzewa pomarańczy gorzkiej Citrus bigaradia Risso, znany jako olejek neroli. Wprowadzany do receptur preparatów pielęgnacyjnych wspomaga on regenerację komórek skóry, poprawia jej elastyczność, spłyca zmarszczki, opóźnia proces starzenia, wzmacnia naczynia krwionośne. Pozytywnie wpływa na zmysły – odpręża. Najczęściej można  go spotkać w preparatach regeneracyjnych, przeciwstarzeniowych.
Pośród składników kosmetyków często pojawia się  olejek cytrynowy (Citrus limonum), który działa wybielająco, ściągająco, reguluje pracę gruczołów łojowych. Cechują go ponadto  właściwości przeciwpotowe, a także maskujące nieprzyjemne zapachy.
Można tam również spotkać olejek rumianku rzymskiego (Anthemis nobilis), o działaniu łagodzącym, kojącym, który znajduje zastosowanie w pielęgnacji skóry suchej, delikatnej, szorstkiej, podrażnionej.
Olejki mogą także pełnić funkcję czynnika chłodzącego. Do najważniejszych przedstawicieli tej grupy należy  olejek miętowy (Mentla piperita), który nie tylko zapewnia efekt chłodu, dając długotrwałe uczucie świeżości, ale także działa antyseptycznie.
Przy likwidowaniu rozstępów skóry wykorzystuje się cenne właściwości olejku geraniowego (Geranium L.), który poprawia gospodarkę płynami,  działa  antycellulitowo. Swoje miejsce znalazł tu także olejek jałowcowy (Juniperus communis), który podobnie jak poprzedni poprawia gospodarkę płynami, likwiduje  cellulit, a także  nadmiar tłuszczu. Może on być również wykorzystywany do recepturowania preparatów przeznaczonych do skóry tłustej i przekrwionej, efektywnie ją tonizując.

Do preparatów kosmetycznych chętnie wprowadzany jest również olejek lawendowy (Lavandula officinalis). Surowiec ten stymuluje podziały komórkowe, normalizuje ilość wydzielanego łoju, przyspiesza proces gojenia oparzeń, w tym także posłonecznych, pomaga zwalczać trądzik, tonizuje porost włosów, hamuje łysienie.

W przypadku pielęgnacji włosów chętnie stosuje się olejki: rozmarynowy (Rosmarinus officinalis), ylangowy (Cananga odorata), sandałowy (Santalum album) czy też wymienione już geraniowy i lawendowy.
W wyrobach  kosmetycznych olejki eteryczne wykorzystywane są również jako substancje konserwujące. Dobierając odpowiedni ich zestaw lub łącząc z konserwantami syntetycznymi, można obniżyć zawartość tych ostatnich, które ze względu na niepożądane działanie często szkodzą człowiekowi.  Spośród olejków charakteryzujących się właściwościami antymikrobowymi należy wymienić między innymi: olejek drzewa herbacianego (Melaleuca alternifolia), kanuka (Kunzea ericoides), manuka (Leptospermum scoparium), męczennicy (Passiflora amethystina),  cynamonowy (Cinnamomum zeylancium), tymiankowy (Thymus  vulgaris), krwawnika pospolitego (Achillea millefolium), czyścicy drobnokwiatowej (Acinos arvensis) czy też wspominany już kilkakrotnie olejek lawendowy.

SPA w domu

Istotną cechą użytkową olejków eterycznych jest to, że większość jest uznawana za bezpieczne dla człowieka. Toksyczność doustna i dermatologiczna tych surowców wynosi zwykle LD50>5 g/kg. Co istotne jako produkty naturalne, w odróżnieniu od konserwantów, są one biodegradowalne, co czyni je przyjaznymi dla otaczającego nas środowiska. Dzięki olejkom eterycznym możemy przygotować sobie prywatne, domowe SPA. W aptekach coraz częściej pojawiają się specjalne preparaty przeznaczone do kąpieli aromaterapeutycznych. Głównymi składnikami tego typu wyrobów są właśnie profilujące ich działanie olejki eteryczne.

Dodatek olejku eukaliptusowego, sosnowego czy tymiankowego uspokaja nerwy, łagodzi stres. Lawenda, jałowiec oraz cynamon odprężają, zaś  mięta i rozmaryn działają rozluźniająco.

Jeżeli biorąc kąpiel, zapalimy sobie w łazience odpowiednio dobrane zapachowo świece lub uruchomimy kominek aromaterapeutyczny, a po kąpieli zastosujemy przygotowany przez siebie preparat do masażu ciała na bazie oleju roślinny i olejku eterycznego, wyjdziemy z łazienki odprężeni i wypoczęci. Olejki eteryczne wywierają bowiem korzystny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne. Mogą one stanowić swoisty lek w przypadku przemęczenia, przygnębienia czy stresu. Polecane są szczególnie teraz, kiedy przed nami długie jesienne i zimowe wieczory. Odpowiednio dobrane polepszają nastrój, ograniczają stres, łagodzą stany depresyjne związane z krótkim dniem i małą ilością słońca.
Na koniec jeszcze kilka istotnych uwag praktycznych związanych ze stosowaniem olejków eterycznych i pewnymi ograniczeniami ich dotyczącymi.
Ze względu na oddziaływanie na gospodarkę hormonalną, u kobiet w ciąży nie należy stosować olejków: cyprysowego, hyzopowego, jałowcowego, kopru włoskiego, lawendowego, majerankowego, melisowego, mięty pieprzowej, rozmarynowego, różanego, rumiankowego, szałwiowego, tymiankowego.
Przed wyjściem na słońce  skóra nie może być poddana działaniu olejków: bergamotowego, cytrynowego,  grapefruitowego, limetkowego, mandarynkowego, pomarańczowego.
Z powodu dużego wpływu na psychikę w przypadku dzieci należy unikać olejków: bergamotowego, drzewa herbacianego, drzewa różanego, eukaliptusowego, geraniowego, jałowcowego, rozmarynowego, sandałowego, szałwii muszkatołowej, tymiankowego, ylangowego.
Przy stosowaniu wszystkich olejków eterycznych, ze względu na bardzo dużą aktywność, nie należy stosować ich w zbyt dużej ilości. I tak na przykład w kominku aromaterapeutycznym ich zawartość powinna wahać się od 5 do 10 kropli, w kąpieli od 10 do 15 kropli na wannę, zaś w przypadku masażu od 30 do 60 kropli w 100 ml oleju.
Przy  zakupie olejków eterycznych  powinno się zachować dużą ostrożność. Istotna jest tu ich  etykieta i pojawiające się  na niej informacje. Naturalne surowce muszą posiadać nazwę, w tym również botaniczną, rośliny, z której zostały otrzymane. Należy zwrócić uwagę również na fakt, iż z reguły olejki dobrej jakości nie są tanie. Z tego powodu niektóre z nich, szczególnie te  najdroższe, np. olejek różany czy neroli, są rozcieńczane olejami roślinnymi lub alkoholem i w tej postaci sprzedawane. Warto zatem kupować je w pewnych źródłach, na przykład w aptekach.

Wykorzystano materiały: Brud W., Konopacka I., Pachnąca apteka, AW Comes, Warszawa.