Doktor Salvador Allende

*LA MORADA EN MI MORADA* esquerra unida d´Onda

Wybory prezydenckie w Chile wygral w 1970 roku kandydat socjalistow, lekarz Salvador Allende. Odbiciem zwiekszonej polaryzacji ideologicznej bylo uzyskanie przez Allende ponad 1/3 glosow. Lewica, centrum i prawica nie byly w stanie lub nie chcialy formowac koalicji, tak wiec te ugrupowania mianowaly swoich wlasnych kandydatow w blednej nadzieji uzyskania wiekszosci.

Po wygranej Allende prezydent USA wykorzystal CIA zeby zapobiec inauguracji Allende poprzez przewrot wojskowy. Jeden z przeciwnikow przewrotu, szef sztabu armii chilijskiej – general Rene Schneider zostal zamordowany – ale Allende objal funkcje przezydenta tak jak planowano.

Eksperyment Allende mial poparcie w pierwszym roku, potem byly dwa lata problemow gospodarczych. Wedlug koalicji rzadowej Chile bylo eksploatowane przez pasozytniczych kapitalistow krajowych i zagranicznych. Rzad zaczal szybko socjalizowac ekonomie, przejmujac kopalnie miedzi, inne zagraniczne firmy, banki i duze majatki ziemskie. W wyniku glosowania w kongresie rzad calkowicie znacjonalizowal zagraniczne firmy zwiazane z kopalniami miedzi, ktorych wlascicielem byly glownie amerykanskie korporacje jak na przyklad Anaconda. W tym czasie chrzescijanscy demokraci byli najwieksza partia.

Rzad USA wprowadzil blokade ekonomiczna – zakonczono pomoc finansowa i zablokowano pozyczki. Jednak USA zwiekszyly pomoc wojskowa, a armia nie byla entuzjastyczna wobec rzadu Allende. Poza tym Amerykanie zwiekszyli szkolenie wojska chilijskiego w USA i Panamie.

CIA dostala rozkazy aby rozlozyc na lopatki ekonomie w Chile. Amerykanie finansowali grupy opozycji politycznej i prase zeby zachecic przeprowadzenie zamachu stanu. CIA szkolila czlonkow faszystowskiej organizacji Ojczyzna i Wolnosc w wojnie partyzanckiej i podkladaniu bomb, wkrotce faszysci zaczeli robic pozary. CIA sponsorowala tez demonstracje i strajki, ktore byly placone przez duze korporacje amerykanskie z interesami w Chile. Najwieksze gazety byly powiazane z CIA i podzegaly plomienie kryzysu. Wprawdzie akcje Stanow Zjednoczonych Ameryki Polnocnej doprowadzily do upadku Allende, prawdopodobnie nie bylo bezposredniego udzialu Amerykanow w zamachu stanu i trudno jest udowodnic USA pierwszorzedna role w destrukcji rzadu chilijskiego.

Wprawdzie prawica byla w defensywie przez pierwszy rok rzadow Allende, przeszla do ofensywy i zawarla przymierze z centrum w kolejnych dwoch latach. W Kongresie ta centro-prawicowa koalicja blokowala inicjatywy rzadowe, straszyla ministrow i uznala administracje jako nielegalna i wbrew konstytucji – w ten sposob szykowano sie do interwencji wojskowej.

Allende probowal ustabilizowac sytuacje organizujac zmiany w rzadzie, ale to nie gwarantowalo w ogole porzadku. Mianowanie oficerow z wojska na stanowiska w rzadzie takze nie pomoglo uspokoic opozycji. Zamiast tego doszlo do upolitycznienia wojska.

Po wyborach do kongresu w 1973 roku,  zwiekszyla sie konfrontacja i straszenie powstaniem. Demonstracje uliczne mialy miejsce prawie codziennie. Nacjonalisci mieli nadzieje wygrac 2/3 miejsc, ale nie uzyskali wiekszosci, a tymczasem front Allende uzyskal wiecej  glosow niz w 1970  i koalicja Allende zdobyla dodatkowe miejsca w kongresie. Opozycja zaczela otwarcie pukac do drzwi koszar wojskowych w nadzieji, ze wojsko rozwiaze sytuacje.

Armia powstrzymala probe zamachu dowodcow jednostki czolgow latem 1973 roku, ale to bylo ostrzezeniem. Potem zolnierze zaczeli przygotowania do zamachu szukajac uzbrojenia u popierajacych rzad Allende. Nacjonalisci, chrzescijanscy demokraci i niektorzy studenci wspierali coraz bardziej sabotujacych strajkujacych. Zadali ustapienia Allende lub interwencji wojskowej. Kosciol Katolicki probowal negocjowac kompromis ale nic z tego nie wyszlo. W polowie 1973 roku gospodarka i rzad byly sparalizowane.

Na poczatku wrzesnia 1973 roku Allende przygotowywal rzadki plebiscyt narodowy aby rozwiazac impas. Wojsko uprzedzilo taka strategie atakujac rzad rankiem 11 wrzesnia. Przed atakiem general Augusto Pinochet pozbyl sie oficerow lojalnych wobec prezydenta lub Konstytucji.

W 1982 roku rezyser Costa-Gavras zrobil film "Missing" gdzie pokazano losy mlodego dziennikarza amerykanskiego, w tajemnicy aresztowanego i zamordowanego w czasie zamachu.