Wielki kryzys w Ameryce

Jednak najistotniejsza myśl zawarta w tym dziele jest wciąż aktualna. Rothbard wykazał, że do Wielkiego Kryzysu nie doprowadziło działanie sił wolnego rynku, i dowiódł, iż przyczyną jego długotrwałości były głębokie ingerencje państwa w gospodarkę.

Wszystkim czytelnikom mises.pl oraz sympatykom Instytutu Misesa mamy przyjemność przedstawić Wielki Kryzys w Ameryce Murraya Rothbarda w formie e-booka. Książka ukazała się po polsku w 2010 r. dzięki wsparciu Mecenasów. Dlatego uznaliśmy, że jej elektroniczna wersja będzie rozpowszechniana  bezpłatnie. Poniżej prezentujemy wstęp do książki autorstwa Mateusza Machaja.

Wielki Kryzys miał istotny wpływ na rozwój myśli ekonomicznej. Nie bez powodu uważa się go za przyczynę przewrotu w teorii ekonomii, w szczególności przełomu w jej „głównym nurcie”. Według obiegowych opinii na temat tego zdarzenia w światowej gospodarce przed Wielkim Kryzysem przestrzegano zasad laissez-faire, które nakazują, by rząd trzymał się od gospodarki jak najdalej. Do tej pory pokutuje przekonanie, że leseferystami byli wówczas zarówno naukowcy zajmujący się teorią ekonomii, jak i politycy, którzy rzekomo urzeczywistniali owe zasady w praktyce. Dopiero wstrząs, jakim był Wielki Kryzys, miał uświadomić ekonomistom i politykom, że wahania koniunktury w gospodarce wolnorynkowej są tak duże, iż uniemożliwiają efektywne wykorzystanie zasobów w skali makroekonomicznej.

 Książka Murraya Rothbarda, jednego z najbardziej zagorzałych przeciwników ingerencji państwa w gospodarkę, to rzetelna próba podważenia poglądu, jakoby przyczyną Wielkiego Kryzysu był mechanizm rynkowy i swoboda zawierania umów między podmiotami gospodarczymi. Jest to dzieło wyjątkowe, zarówno jako studium historyczne, zawierające szczegółowy opis metod zwalczania kryzysu za pomocą głębokich ingerencji państwa w gospodarkę, jak i analiza teoretyczna, w której autor daje określoną interpretację cyklu koniunkturalnego i Wielkiego Kryzysu.

Wśród rozpowszechnionych błędnych opinii dotyczących przebiegu Wielkiego Kryzysu  jest przekonanie, jakoby Herbert Hoover „nie zrobił nic” w celu jego zażegnania i kierował się zasadą nieingerowania państwa w gospodarkę. Rothbard zręcznie obala ten stereotyp, wykazując na podstawie źródeł, że polityka rządu w czasie kryzysu nie miała nic wspólnego z zasadami wolnego rynku i sprowadzała się do prób (często desperackich) odgórnego podwyższania poziomu cen – już to za pomocą zwiększania wydatków państwowych, już to za pomocą manipulacji w sferze pieniądza. Rothbard pokazuje, że Hoover sporo robił w celu zażegnania kryzysu, ale większość jego działań nie przyniosła spodziewanych efektów.

Autor czerpie inspiracje z  prac wybitnego historyka gospodarczego Benjamina Andersona, od którego przejął dobrze uzasadnioną tezę: Nowy Ład nie był przedsięwzięciem zapoczątkowanym przez Franklina Delano Roosevelta. Roosevelt objął urząd prezydenta w 1933 roku i nadał jedynie nazwę temu przedsięwzięciu. Politykę ingerowania państwa w gospodarkę w trakcie kryzysu rozpoczął jego poprzednik Hoover już w 1929 roku, kiedy nastąpiło załamanie.

O wyjątkowości dzieła Rothbarda stanowi też to, że daje nową interpretację Wielkiego Kryzysu, odmienną zarówno od interpretacji monetarystycznej, jak i keynesistowskiej. Monetaryści uważają, że główną przyczyną Wielkiego Kryzysu był spadek podaży pieniądza. Keynesiści z kolei dopatrują się jej w spadku „popytu globalnego”, a także w „zwierzęcych instynktach”, którymi rzekomo kierowali się przedsiębiorcy. Według nich irracjonalne działania biznesmenów uniemożliwiły wykorzystanie potencjału tkwiącego w gospodarce.

W pierwszej części książki Rothbard, podobnie jak inni przedstawiciele austriackiej szkoły ekonomii, broni tezy, że do kryzysu doprowadziła ingerencja państwa, polegająca na „inflacyjnej” polityce pieniężnej (rozumianej nie jako wzrost cen, lecz jako wzrost agregatów pieniężnych). Inflacja polegała na odgórnym obniżaniu stóp procentowych, co było równoznaczne z kredytowaniem wielu nieopłacalnych inwestycji. Po załamaniu inwestycje owe trzeba było zlikwidować. Warto zauważyć, że obecny kryzys, który rozpoczął się w 2008 roku, jest również wynikiem obniżania stóp procentowych przez amerykański bank centralny, co doprowadziło do boomu na rynku nieruchomości.

Stanowisko Rothbarda co do pewnych kwestii może budzić kontrowersje. Niektóre spostrzeżenia zdezaktualizowały się, gdyż od czasu pierwszego wydania książki w latach sześćdziesiątych wiele się zmieniło w sferze instytucjonalnej. Jednak najistotniejsza myśl zawarta w  tym dziele jest wciąż aktualna. Rothbard wykazał, że do Wielkiego Kryzysu nie doprowadziło działanie sił wolnego rynku, i dowiódł, iż przyczyną jego długotrwałości były głębokie ingerencje państwa w gospodarkę.

Mateusz Machaj

Główny Ekonomista Instytutu Misesa

Pełny tekst książki można znaleźć na stronach Instytutu Misesa. Przy okazji przypominamy o akcji: „Sprzątamy ekonomiczne mity!” przy okazji wydania książki H.Hazlitta: Ekonomia w jednej lekcji. W przypadku sukcesu akcji, podobnie jak Wielki Kryzys w Ameryce,zostanie ona wydana w postaci elektronicznej.