100 rocznica urodzin Miltona Friedmanna

Przed kilkoma tygodniami minęła 100 rocznica urodzin Miltona Friedmanna. Nazywanego przez niektórych „Professor Freedom”

Jego życiorys czy dzieła są powszechnie znane i szeroko dostępne. Może więc warto z okazji 100 rocznicy jego urodzin zapoznać się z tekstem zamieszczonym przez „National Review Online”.

Urodzony 1oo lat temu Milton Friedman, był przełomowym ekonomistą, laureatem Nagrody Nobla w swojej dziedzinie, doradcą takich głów państw, którzy posiadali mądrość by szukać u niego porady. Był doskonałym naukowcem i myślicielem – wynalazł statystyczną technikę sekwencyjnego próbkowania. Lecz jego najważniejszą rolą była rola nauczyciela. Nie tylko jego studentów na Uniwersytecie w Chicago, ale wszystkich ludzi poprzez jego telewizyjny serial „Wolny wybór” /Free to choose/ oraz jego książki. Jego ekonomia nie była żadną beznadziejna nauką, lecz rygorystyczną bazą wiążącą wielką miłość jego intelektualnego życia: wolność. 

Historia Friedmana jest tak głęboko amerykańska, że praktycznie pachnie szarlotką. Jego rodzice byli żydowskimi imigrantami z miasteczka Bereg Saski (obecna Ukraina), osiedlili się w Brooklynie i założyli firmę odzieżową. Ich syn był uzdolniony matematycznie i zapisał się na Uniwersytet Rudgers aby zostać aktuariuszem (osobą pracującą dla firm ubezpieczeniowych, ustalającą wysokość pobieranych składek, po skalkulowaniu ryzyka). Pod wpływem 2 profesorów ekonomii – zdecydował się kontynuować jeszcze jeden kurs. Strata gałęzi ubezpieczeniowej – była zyskiem dla świata. W 1933 roku, w otchłani Wielkiej Depresji, rozpoczął studia magisterskie w dziedzinie ekonomii. I te ponure lata na zawsze zaważyły w jego pamięci. To doświadczenie Wielkiej Depresji dało ekonomii Friedmana charakterystycznego posmaku – jego praca była w końcu nie o liczbach, danych czy równaniach, ale o łagodzeniu niepotrzebnych ludzkich cierpień i usuwaniu barier dla rozwoju człowieka. Jak on to ujmował: „Jedyne przypadki w zapisanej historii, w których masy ludzi uniknęły skrajnej nędzy to tam, gdzie oni mieli kapitalizm i w dużej mierze wolny handel”.

Jego ekonomia była pod wieloma względami ekonomią ubogich. Już w 1955 roku publikował artykuły dotyczące niepowodzenia, działających w warunkach monopolu rządowych szkół, we właściwym kształceniu dzieci ubogich i zepchniętych na margines. Zaproponował system talonów, by pozwolić tym, którzy mają gorszy start, korzystać z tych samych możliwości kształcenia, którymi cieszą się ich sąsiedzi, będący w lepszej sytuacji finansowej. 

Poświęcił wiele swojego publicznego czasu na twierdzeniu, że „nigdy nie było bardziej skutecznej maszyny do likwidacji biedy, niż system wolnej przedsiębiorczości i wolny rynek”. Dla porównania, opisał „państwo od zasiłków” (welfare state) jako „maszyna do produkcji biednych ludzi”. Jego praca, która wywarła największy wpływ (prowadzona wspólnie z jego koleżanką Anną Jacobson Schwartz) dotyczyła przyczyn Wielkiej Depresji, podnosząc potężny argument, że nie były nimi nieprawidłowości rynku, lecz polityka rządu – w szczególności polityka Rezerwy Federalnej – która zmieniła normalne gospodarcze pogorszenie koniunktury w epicką katastrofę.

Nie szczędził sił w krytyce, ale był znakomitym „szczęśliwym wojownikiem” („Happy warrior” – prawdopodobnie postać z wiersza angielskiego poety Williama Wordsworth’a, który opisuje idealnego żołnierza). Jego dowcip był jego jednym z najwspanialszych pedagogicznych narzędzi. Wizytując w Azji, prowadzony przez rząd projekt budowy kanału, zauważył, że pracownicy używali łopat i taczek zamiast buldożerów i innych sprzętów ziemnych. Jego przewodnik poinformował go, że użycie łopat oznacza więcej pracy dla pracowników. Zatem, zapytał Friedmann, dlaczego nie używacie łyżek ?

Był wielkim człowiekiem swoich czasów. W krytycznym 1980 roku rozpoczęto emitować jego telewizyjną serię „Wolny wybór”. Przez to dano Amerykanom, którzy wkrótce byli zapytani o wybór pomiędzy dwoma bardzo różnymi wizjami Ronalda Reagana i Jimmy Cartera, nieocenioną wiedzę, dla wolnego społeczeństwa, w sprawach gospodarczych i moralnych. Friedman twierdził, że kapitalizm jest dobry nie dlatego, że my nie potrzebujemy chronić pracowników i konsumentów, lecz dlatego, że kapitalizm faktycznie chroni pracowników i konsumentów. Podczas gdy rząd jedynie składa oświadczenia, że to robi.

Był doradcą zarówno prezydenta Nixona, prezydenta Reagana (z tym, że Reagan słuchał), ale i też zagranicznych przywódców. W 1975 roku, na zaproszenie prywatnej fundacji, pojechał do Chile i rozmawiał przez godzinę z chilijskim dyktatorem Augusto Pinochetem (szeroko jest rozpowszechnione i nieustannie powtarzane, przez oponentów Friedmana, błędne wrażenie, że był on doradcą Pinocheta czy też jego rządu). Pytany o powiązania z dyktatorem, Friedman udzielał charakterystycznej odpowiedzi. Powiedział, że dał mu dobrą radę, że Chilijczykom poprawi się sytuacja materialna, a on zastosował się do niej. Dzisiaj Chile jest sklasyfikowane kilka miejsc powyżej USA w corocznym rankingu dotyczącym wolności gospodarczej, ogłaszanym przez fundację Heritage. Friedman zwracał uwagę, z odrobiną irytacji, że nikt nigdy nie martwił się o przywódców komunistycznych, z którymi rozmawiał, i nie zaoferował dokładnie tej samej rady. „Nie mam nic dobrego do powiedzenia na temat rządów, które narzucił Pinochet”, powiedział później. „To był straszny, polityczny reżim. Prawdziwym cudem Chile nie jest sukces gospodarczy, prawdziwym cudem jest to, że junta wojskowa była chętna iść wbrew swoim zasadom i wesprzeć wolnorynkowo nastawiony rząd, stworzony przez pryncypialnych zwolenników wolnego rynku. W Chile zapał dla politycznej wolności, która została stworzona przez wolność gospodarczą i wynikającym z niej sukcesem gospodarczym ostatecznie doprowadził do referendum, które wprowadziło polityczną demokrację”.

Walka o wolność trwa na każdym kontynencie I w każdym kraju. Ci, którzy wierzą w nadzwyczajną siłę zwykłych ludzi, wolnych by wybierać, mają swojego patrona.