Smoleńsk. Poseł Jacek Świat do Ministra Obrony Narodowej

Szanowny Panie Ministrze! Decyzją z dnia 15 kwietnia 2010 r. Bogdan Klich – Minister Obrony Narodowej powołał Komisję Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego w celu zbadania okoliczności i przyczyn katastrofy smoleńskiej. Podstawą prawną jej powołania był art. 140 ust. 4 ustawy z dnia 3 lipca 2003 roku prawo lotnicze oraz Konwencja chicagowska, tj. Konwencja o międzynarodowym lotnictwie cywilnym, podpisana w Chicago dnia 7 grudnia 1944 r.

Zgodnie z art. 140 ust. 1 ustawy Prawo Lotnicze w brzmieniu obowiązującym na dzień wydania decyzji, badanie wypadków i poważnych incydentów lotniczych w lotnictwie państwowym prowadzi Komisja  Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego powołana przez Ministra Obrony Narodowej w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych. Natomiast art. 140 ust. 4 ustawy prawo lotnicze w brzmieniu obowiązującym na dzień wydania decyzji zawiera delegację do wydania przez Ministra Obrony Narodowej w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych rozporządzenia, które określi szczegółowe zasady funkcjonowania Komisji Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego, liczbę jej członków, ich kwalifikacje oraz tryb powoływania i odwoływania, a także szczegółowe zasady wynagradzania ekspertów. Przepis § 6 ust. 2 rozporządzenia wydanego w dniu  24 maja 2004 r. stanowi, że Komisja może prowadzić badanie wypadków i poważnych incydentów lotniczych zaistniałych poza terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, w których uczestniczyły statki powietrzne lotnictwa państwowego, jeżeli przewidują to umowy lub przepisy międzynarodowe albo jeżeli właściwy organ obcego państwa przekaże Komisji uprawnienia do przeprowadzania badania albo sam nie podjął badania.

Analiza przywołanych wyżej aktów prawnych prowadzi do wniosku, że nie zostały spełnione przesłanki prowadzenia badania wypadku lotniczego statku powietrznego lotnictwa państwowego przez powołaną decyzją Ministra Komisję. Nie zaistniała przesłanka w postaci przekazania przez organ państwa obcego upoważnienia do badania ani też przesłanka w postaci niepodjęcia przez państwo obce działania. Nie sposób również uznać, że przewidywały taką możliwość umowy czy też przepisy międzynarodowe.

Kwalifikacja samolotu oparta o definicję zawartą w ustawie prawo lotnicze (TU 154 M był wojskowym statkiem powietrznym, o którym mowa w art. 2 pkt 2 lit. a ustawy prawo lotnicze) wyłącza możliwość zastosowania do badania przyczyn katastrofy tego samolotu tzw. Konwencji Chicagowskiej. Zgodnie z art. 3 lit. a Konwencji, ma ona zastosowanie wyłącznie do cywilnych statków powietrznych, nie stosuje się zaś do statków powietrznych państwowych (statkami powietrznymi państwowymi są, zgodnie z art. 3 lit. b, statki powietrzne używane w służbie wojskowej). Przepisy Konwencji chicagowskiej nie są zatem „umową międzynarodową”, o której mowa w § 6 rozporządzenia z dnia 26 maja 2004 r. w sprawie organizacji oraz zasad funkcjonowania Komisji Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego. Nie może bowiem stanowić podstawy bytu komisji powołanej na podstawie prawa polskiego, umowa, której zastosowanie prawo polskie wyklucza do badania przyczyn katastrofy wojskowego statku powietrznego.

Jedynym aktem prawnym, który na dzień 15 kwietnia 2010 r. mógł i powinien stanowić podstawę prawną powołania Komisji Badania Wypadków Lotnictwa Państwowego oraz znaleźć zastosowanie do badania przyczyn katastrofy samolotu TU 154 M o numerze bocznym 101 jest Porozumienie zawarte pomiędzy Ministrem Obrony Narodowej RP a Ministrem Obrony Narodowej Federacji Rosyjskiej z dnia 14 grudnia 1993 r. w sprawie zasad wzajemnego ruchu lotniczego wojskowych statków powietrznych Rzeczpospolitej Polskiej i Federacji Rosyjskiej w przestrzeni powietrznej obu państw. Zgodnie z art. 11 Porozumienia, wyjaśnienie incydentów lotniczych, awarii i katastrof spowodowanych przez polskie wojskowe statki powietrzne w przestrzeni powietrznej Federacji Rosyjskiej prowadzone będzie wspólnie przez właściwe organy polskie i rosyjskie. Warunkiem, aby uznać je za umowę, która stanowi- w myśl  § 6 przywołanego rozporządzenia- podstawę do powołania Komisji do zbadania przyczyn katastrofy, która miała miejsce poza terytorium RP, byłoby stosowanie przez Polskę przepisów porozumienia. Fakt taki nie miał miejsca. Wątpliwości nie ulega zatem, że Komisja Badania Wypadków Lotnictwa Państwowego nie mogła zostać skutecznie powołana decyzją Ministra Obrony Narodowej z dnia 15 kwietnia 2010 r. Podstawą jej powołania w rozumieniu § 6 przywołanego wyżej rozporządzenia nie mogły być postanowienia umowy międzynarodowej (porozumienia z dnia 14 grudnia 1993 r.), które nie znalazły zastosowania w procesie badania przyczyn tej katastrofy. Dlatego prawnej podstawy powołania Komisji Badania Wypadków Lotnictwa Państwowego nie mogło stanowić porozumienia z dnia 14 grudnia 1993 r. w związku z § 6 rozporządzenia. Ze względu na kwalifikację lotu prezydenckiego TU 154 jako lotu państwowego podstawą tą nie mogła być również Konwencja Chicagowska.

Komisja Badania Wypadków Lotnictwa Państwowego zakończyła pracę. Zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 9 kwietnia b.r. powołano Zespół do spraw wyjaśniania opinii publicznej treści informacji i materiałów dotyczących przyczyn i okoliczności katastrofy lotniczej z dnia 10 kwietnia 2010 r. pod Smoleńskiem. Wykonując swoje zadania Zespół korzysta przede wszystkim z wyników badań i materiałów zebranych przez Komisję Badania Wypadków Lotnictwa Państwowego. Powyższe implikuje wniosek, że wyniki badań i materiały zebrane przez Komisję są wykorzystywane do celów innych niż wskazana w prawie lotniczym. Zgodnie bowiem z art. 134 ust. 1a ustawy prawo lotnicze, udostępnianie wyników badań okoliczności i przyczyn zaistniałych wypadków i incydentów lotniczych, zebranych podczas prowadzenia badania zdarzenia lotniczego w celach innych niż zapobieganie wypadkom i incydentom lotniczym, może być dokonane wyłącznie na potrzeby postępowania przygotowawczego, sądowego lub sądowo-administracyjnego za zgodą sądu.

W związku z powyższym zwracam się do Pana Ministra z prośbą o odpowiedź na następujące pytania:

1) Na jakiej podstawie prawnej działała Komisja Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego, która badała przyczyny katastrofy lotniczej pod Smoleńskiem?

2) Czy zdaniem Pana Ministra udostępnienie wyników badań okoliczności i przyczyn katastrofy lotniczej pod Smoleńskiem Zespołowi do spraw wyjaśniania opinii publicznej treści informacji i materiałów dotyczących przyczyn i okoliczności katastrofy lotniczej z dnia 10 kwietnia 2010 r. pod Smoleńskiem w celu innym niż wskazany w ustawie odbyło się z naruszeniem prawa?

3) Czy uzyskano zgodę właściwego sądu na udostępnienie wyników badań okoliczności i przyczyn katastrofy lotniczej pod Smoleńskiem Zespołowi do spraw wyjaśniania opinii publicznej treści informacji i materiałów dotyczących przyczyn i okoliczności katastrofy lotniczej z dnia 10 kwietnia 2010 r. pod Smoleńskiem?

Z poważaniem,

Jacek Świat, poseł na Sejm RP