3 września 1980 roku – Śląsk zakończył Sierpień

A przecież 12 lat wcześniej ówczesny szef kompartii w województwie katowickim Edward Gierek mówił na wiecu: Chcę z tego miejsca stwierdzić, że śląska woda nigdy nie będzie wodą na ich młyn. I jeśli poniektórzy będą nadal próbowali zawracać nurt naszego życia z obranej przez naród drogi, to śląska woda pogruchocze im kości.

To ostrzeżenie, skierowane pod adresem agentów międzynarodowej burżuazji, rewizjonistów z Bonn, pogrobowców, rewanżystów i wszelkiej maści syjonistów, którzy przecież stali za wydarzeniami Marca’68 wg oficjalnej propagandy szybko zostało zapomniane. Dwa lata później na czele PRL stanął Edward Gierek, niesłusznie uważany za Ślązaka, albowiem urodzony w sosnowieckiej dzielnicy Porąbka. Zaczęła się najlepsza dekada w dziejach PRL.

 

Ale nagromadzenie małych błędów doprowadziło w końcu do takiego ich spiętrzenia, że przerodziły się w strukturalną niewydolność reżimu widoczną powszechnie. Fakt, były dzielnice, gdzie problemów z zaopatrzeniem nie było (Śląsk, Trójmiasto, Warszawa, Poznań, Kraków i Wrocław). Jednak wystarczyło pojechać na wakacje choćby do Nowego Sącza, żeby zobaczyć, czym są „okresowe braki w zaopatrzeniu”.

 

I tak nastał lipiec 1980. Pamiętam, jak z wypiekami na twarzy czytaliśmy wiele razy tą samą informację o „przerwach w pracy”. Ale za chwilę było już spokojnie.

 

Wtedy zaczęły się strajki na Wybrzeżu. Śląsk czekał. Zupełnie tak, jakby obraźliwe napisy pod adresem jego mieszkańców, jakie często pojawiały się na pustych wagonach kolejowych wracających z Wybrzeża miały swoje uzasadnienie.

 

Aż tu nagle w nocy z 27 na 28 sierpnia rozpoczął się strajk w Jastrzębiu – w kopalni Manifest Lipcowy około tysiąca górników nie przystąpiło do nocnej zmiany. Po nieudanych rozmowach z dyrekcją zawiązano Zakładowy Komitet Strajkowy (ZKS).

 

Już 29 sierpnia do kopalni przyjechała delegacja rządowa. Tego samego dnia do strajku przyłączyły się następne (7).

 

I choć ówczesna władza za pomocą dezinformacji próbowała skłonić innych do przerwani strajków liczba stojących zakładów szybko sięgnęła 28.

 

Śląsk, serce przemysłowe PRL, powiedział Gierkowi NIE.

 

Do 21 postulatów gdańskich dodano własne, regionalne.

 

2 września ok. 17.00 rozpoczęła się kolejna tura negocjacji. Stronę rządową reprezentował wicepremier Aleksander Kopeć, robotników – MKS na czele z Jarosławem Sienkiewiczem. 3 września ok. 5.40 rano, po kilkunastu godzinach negocjacji, podpisano liczące 29 punktów porozumienie, zwane od tego czasu jastrzębskim.

.

.
6 września 1980 roku VI Plenum KC PZPR (jaczejka kompartii) formalnie dokonało zmiany na stanowisku I sekretarza. W miejsce Gierka powołano Stanisława Kanię.

 

Oto treść porozumienia jastrzębskiego:

 

Protokół porozumienia zawartego przez Komisję Rządową i Międzyzakładowy Komitet Strajkowy w Jastrzębiu-Zdroju w dniu 3 września 1980 roku w Kopalni Węgla Kamiennego Manifest Lipcowy

 

W wyniku przeprowadzonych dyskusji i rozpatrzenia zgłoszonych wniosków i postulatów przyjęto następujące ustalenia:

 

Ustalono, że zapewnione jest pełne bezpieczeństwo strajkujących i ich przedstawicieli zgrupowanych w Zakładowych Komitetach Strajkowych oraz Międzyzakładowym Komitecie Strajkowym. Ustalenie będzie obowiązywać tak w chwili obecnej, jak i w przyszłości przez odpowiednie organa państwowe i zakłady pracy.

 

Zabrania się stosowania szykan mających pozory legalności – dotyczy to też rodzin wyżej wymienionych. W przypadku nieprzestrzegania powyższego ustalenia sprawy te będą rozpatrywane przez Komisję Mieszaną powołaną w postanowieniach końcowych. Po rozwiązaniu Komisji Mieszanej funkcję ochrony praw strajkujących przejmą nowe Władze Związków Zawodowych.

 

Wyjaśniono, że środki masowego przekazu poinformowały w dniu 30.08.1980 roku o ukonstytuowaniu się Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego i trwających w kopalniach i zakładach wymienionych w załączniku nr l strajkach od dnia 29.08.1980 r.

 

Poinformowano, że załogi strajkujących kopalń i zakładów pracy w pełni popierają 21 postulatów wysuniętych przez strajkujące zakłady Wybrzeża a w szczególność] punktu dotyczącego związków zawodowych. Do żądań wysuniętych przez zakłady pracy Wybrzeża dołączono postulaty zakładów strajkujących; dotyczą one spraw płacowych, socjalno-bytowych oraz zarządzania i organizacji pracy.

 

Ustalono podnoszenie zarobków w ścisłej relacji ze wzrostem kosztów utrzymania z rozpoczęciem realizacji w IV kw. br.

 

Uzgodniono realizację postulatu wypłat wszystkich premii, zgodnie z ich przeznaczeniem i regulaminem premiowania.

 

Ustalono wprowadzić jednolite świadczenia rodzinne dla wszystkich ludzi pracy w PRL posiadających rodziny. Chodzi o podwyżkę wyrównującą do wysokości pobieranych w wojsku i milicji.

 

Uzgodniono, że zostanie wyznaczony pułap płac maksymalnych i minimalnych z terminem realizacji od l stycznia 1981 roku. Przyjęto zasadę bezwzględnego przestrzegania dyscypliny wypłacania wszelkich dodatków związanych z warunkami pracy oraz przyznania dodatków na odpowiednich stanowiskach z tytułu szkodliwości pracy w zakładach przeróbczych z terminem realizacji od 1.10.1980 roku (z wyrównaniem za miesiąc wrzesień). Przyjęto, aby dodatek stabilizacyjny wypłacany dla pracowników nowoprzyjętych był przedłużony na taki okres i w takiej wysokości, aby wyrównać go przez wzrost Karty Górnika. Równocześnie przyjmuje się do realizacja postulat zwiększenia procentu wymiaru Karty Górnika dla pracowników o stażu pracy od 15 lat wzwyż, w terminie realizacji do 31.12.1981 roku. Ustalono zasadę, że za dni strajku dla pracowników w nim uczestniczących zapłatą będzie dniówka wg osobistego zaszeregowania i nieutracenie wszelkich przywilejów.

 

Ustalono, że wprowadza się wszystkie wolne soboty i niedziele, począwszy od l stycznia 1981 roku. Przyjmuje się zasadę bezwarunkowego przestrzegania dobrowolności pracy w dniach ustawowo wolnych, począwszy od 1.09.1980 roku.

 

Ustalono zniesienie czterobrygadowego systemu pracy w kopalniach Jastrzębie, ZMP i 1 Maja z terminem realizacji do 15.09.1980 roku, w pozostałych kopalniach według uznania załóg z terminem realizacji do 1.10.1980 roku.

 

Komisja Rządowa przyjęła do wiadomości postulaty Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego dotyczące skrócenia wieku emerytalnego dla pracowników dołowych w górnictwie do 50 lat i obniżenia wieku o 5 lat dla pozostałych pracowników, równocześnie wprowadzenia zasady udzielania pełnej emerytury pracownikom dołowym, którzy przepracowali 25 lat na dole, niezależnie od wieku emerytalnego.

 

Postulaty zostaną przedłożone Sejmowi PRL.

 

Ustalono zwiększenie kontroli Związków Zawodowych nad pracą służby zdrowia oraz uzależnić przyznanie wszelkich nagród dla zakładowej służby zdrowia od opinii Związków Zawodowych.

 

Ustalono, że pracownicy górnictwa mieszkający w domach górnika i w kwaterach prywatnych otrzymają odpowiedni dodatek za rozłąkę, Minister Górnictwa przedłoży w tej sprawne odpowiednie propozycje do dnia 31.XII.1980 roku i sposób ich realizacji.

 

Ustalono, że zabrania się od zaraz oddelegowywania do wszelkich prac poza zakładem pracy pracowników będących na etatach danego zakładu pracy.

 

Ustalono uniezależnienie przywilejów w formie 14 pensji i dodatkowej Karty Górnika od ustalonych urlopów okolicznościowych, absencji powypadkowej, okresu rehabilitacji oraz absencji chorobowej wynikającej z choroby zawodowej.

 

Ustalono, że dla pracowników o stażu pracy dłuższym niż dwa lata, przy jednorazowej dłuższej absencji chorobowej, sprawy te będą załatwiane indywidualnie na wniosek Związków Zawodowych.

 

Wysunięto postulat do Związków Zawodowych, aby okres absencji chorobowej, od której uzależniona jest wypłata 14 pensji, zwiększyć z obowiązujących obecnie 6 dni do ilości dni przysługującego urlopu dla danego pracownika, jak również rozważyć możliwość wypłacania 14 pensji w okresach miesięcznych.

Zalicza się pylicę płuc do chorób zawodowych, zaliczenie innych chorób do chorób zawodowych uzależnia się od opinii Związków Zawodowych.

 

Przyjęto postulat likwidacji talonów na atrakcyjne towary przemysłowe z jednoczesnym zwiększeniem ich podaży.

 

Uzgodniono, że zatrudnienie w godzinach nadliczbowych może być tylko na zasadzie dobrowolności przy zachowaniu pełnego wynagrodzenia za tę pracę, a w przypadku polecenia i niepodjęcia pracy nie można z tego tytułu wyciągać żadnych sankcji karnych i dyscyplinarnych. Obowiązek wykonania pracy w godzinach nadliczbowych dotyczy tylko ratowania życia ludzkiego lub mienia zakładu.

 

Ustalono, że zapewni się pracownikom dozoru ośmiogodzinny dzień pracy, w którym winny zmieścić się wszystkie jego obowiązki. Wyjątek stanowią pracownicy od kierownika robót wzwyż, bez utraty dodatku funkcyjnego.

 

Ustalono, że sprzedaż mięsa i jego przetworów będzie się odbywała tylko w sklepach ogólnej sieci handlowej. Równocześnie należy poprawić radykalnie zaopatrzenie i powiększyć asortyment wyrobów mięsnych i ich jakość.

 

Przyjęto zasadę, że wszyscy pracownicy zatrudnieni w resorcie górnictwa otrzymają deputat węglowy, niezależnie od miejsca ich zamieszkania, wysokość deputatu zostanie zróżnicowana w zależności od rodzaju wykonywanej pracy i opinii Związków Zawodowych.

 

Ustalono przeanalizować zatrudnienie administracji i ograniczyć je do koniecznych potrzeb.

 

Przyjęto postulat, aby do nowej ustawy o Związkach Zawodowych wnioskować uprawnienia stawiania wniosków o zmianach kadrowych w zakładach pracy.

 

Przyjęto konieczność racjonalnej gospodarki zasobami węgla traktując go jako rzeczywiste dobro ogólnonarodowe.

 

Ustalono, że należy przestrzegać zakazu zatrudniania pracowników do pracy na rzecz kierownictwa zakładów.

 

Postanowienia końcowe:

 

W wyniku pracy Komisji Rządowej l Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w KWK Manifest Lipcowy przygotowano i podpisano porozumienie.

 

Prezes Rady Ministrów powoła Komisję Mieszaną składającą się z przedstawicieli rządu, władz wojewódzkich i Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego.

 

Przewodniczącym Komisji będzie przedstawiciel rządu, a zastępcami: przedstawiciele władz wojewódzkich i Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego.

 

Zadaniem Komisji będzie czuwanie nad realizacją ustaleń porozumienia i informowania załóg o przebiegu pracy Komisji i realizacji porozumienia. Wchodzących w skład Komisji reprezentantów strajkujących załóg wyłoni sam Międzyzakładowy Komitet Strajkowy.

 

Władze rządowe i wojewódzkie reprezentowane będą przez 10 osób łącznie.

 

Międzyzakładowy Komitet Strajkowy reprezentowany będzie również przez 10 osób.

 

Zakładowe Komitety Strajkowe z chwilą zakończenia strajku przyjmą nazwę Zakładowych Komisji Robotniczych i zachowają uprawnienia do korzystania z radiowęzła zakładowego na równych prawach z innymi organizacjami.

 

Międzyzakładowy Komitet Strajkowy z chwilą zakończenia strajku przekształca się w Międzyzakładową Komisję Robotniczą.

 

Prezydent miasta Jastrzębia udostępni dla Międzyzakładowej Komisji Robotniczej odpowiedni lokal na terenie miasta Jastrzębia.

 

Koszty administracyjne związane z utrzymaniem lokalu Międzyzakładowej Komisji Robotniczej pokrywane będą z funduszów dotychczasowych Związków Zawodowych.

 

Zakładowe Komisje Robotnicze i Międzyzakładowa Komisja Robotnicza zostaną rozwiązane z chwilą przeprowadzenia demokratycznych wyborów nowych Związków Zawodowych działających na zasadach zawartych w protokole porozumienia podpisanego w Stoczni Gdańskiej dnia 31 08.1980 roku. Do czasu rozwiązania Międzyzakładowej Komisji Robotniczej i Zakładowych Komisji Robotniczych zakłady pracy będą wypłacać działającym tam osobom wynagrodzenie wyliczone ze średniego zarobku z ostatnich trzech miesięcy.

 

Ilość osób wchodzących w skład poszczególnych komisji ustali Komisja Mieszana. W Komisji Mieszanej ustanawia się 4-osobowe prezydium: przewodniczący i zastępcy przewodniczącego i jeden delegat Międzyzakładowej Komisji Robotniczej.

 

W przypadku powstania spornych kwestii, strony – przed podjęciem jakichkolwiek działań – mają obowiązek wzajemnych konsultacji w ramach prezydium Komisji lub całym składzie Komisji.

 

Postanawia się, że wszystkie wnioski i postulaty, które wpłynęły do Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w czasie jego działalności będą rozpatrzone przez wyżej wymienioną Komisję. O sposobie ich realizacji zainteresowane załogi będą poinformowane.

 

Załącznik nr 2 obejmuje imienny wykaz osób, którym udzielono pisemnego zapewnienia niekaralności za działalność strajkową.

 

Załącznik nr 1 i 2 stanowią integralną część niniejszego protokołu.

 

Międzyzakładowy Komitet Strajkowy zarządza przerwanie strajku i podjęcie pracy z dniem 4.IX.1980 roku na zmianie pierwszej.

 

Międzyzakładowy Komitet Strajkowy apeluje również do wszystkich załóg biorących udział w strajku o dołożenie wszelkich starań zmierzających do nadrobienia, w jak najkrótszym czasie strat, jakie gospodarka narodowa poniosła w wyniku strajku.

 

Uzgodniono, że treść końcowego porozumienia ogłoszona zostanie w całości w lokalnych środkach masowego przekazu (prasa, radio, telewizja) oraz przekazana w całości PAP celem zamieszczenia w serwisie informacyjnym.

 

PREZYDIUM MIĘDZYZAKŁADOWEGO KOMITETU STRAJKOWEGO Przewodniczący: Jarosław Sienkiewicz. Wiceprzewodniczący: Stefan Pałka, Tadeusz Jedynak. Członkowie:Jan Jarliński, Piotr Musiał, Andrzej Winczewski, Marian Kosiński, Roman Kempiński, Mieczysław Sawicki, Kazimierz Stolarski, Ryszard Kuź, Wacław Kołodyński, Władysław Kołduński, Grzegorz Stawski.

 

KOMISJA RZĄDOWA Przewodniczący: Aleksander Kopeć, wiceprezes Rady Ministrów Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Członkowie: Andrzej Żabiński, zastępca członka Biura Politycznego, sekretarz KC PZPR, Włodzimierz Lejczak, minister górnictwa, Wiesław Kiczan, sekretarz KW PZPR, Mieczysław Glanowski, podsekretarz Stanu w Ministerstwie Górnictwa, Zdzisław Gorczyca, I z-ca wojewody katowickiego, Jerzy Nawrocki, rektor Politechniki Śląskiej.

 

W ten oto sposób zaczął się okres tzw. Karnawału Solidarności. Wtedy nikt jeszcze nie zdawał sobie sprawy z tego, że władza zrobi wszystko, by podpisane porozumienia okazały się tylko kawałkami papieru.

 

A gdyby ktoś wtedy powiedział to, co niedawno na twitterze napisał Włodzimierz Czarzasty, pewnie musiałby uciekać przed tłumem obawiając się linczu.

 

Historia jednak pokazała, że reżim, by przetrwać, przybiera najbardziej niezwykłe formy.

 

 

2.09 2017

/

/

/