200 lat temu Hrabia Horeszko zajechał Soplicowo

Akcja poematu Mickiewicza „Pan Tadeusz” działa się przed 200 laty.

Akcja poematu Mickiewicza „Pan Tadeusz” działa się przed 200 laty. Dokładnie przez pięć letnich dni (prawdopodobnie w sierpniu) 1811 r. i dwa dni w 1812 r. Z tej okazji poddaję pod rozwagę kilka cytatów. Zastanówmy się, które straciły aktualność a które nadal opisują naszą dzisiejszą rzeczywistość?
 

Dziś, nowym zwyczajem,
My na naukę młodzież do stolicy dajem
I nie przeczym, że nasi synowie i wnuki
Mają od starych więcej książkowej nauki;
Ale co dzień postrzegam, jak młódź cierpi na tem,
Że nie ma szkół uczących żyć z ludźmi i światem.
Sędzia Soplica podczas wieczerzy – Księgą I Gospodarstwo w. 341 – 346
 

a ja powiem śmiało:
Grzeczność nie jest nauką łatwą ani małą.
Niełatwą, bo nie na tym kończy się, jak nogą
Zręcznie wierzgnąć, z uśmiechem witać lada kogo;
Bo taka grzeczność modna zda mi się kupiecka,
Ale nie staropolska, ani też szlachecka.
Dalsza część tej samej wypowiedzi –w. 361 – 366
 

Dziś człowieka nie pytaj: co zacz? kto go rodzi?
Z kim on żył, co porabiał? Każdy, gdzie chce, wchodzi,
Byle nie szpieg rządowy i byle nie w nędzy.
Jak ów Wespazyjanus nie wąchał pieniędzy
I nie chciał wiedzieć, skąd są, z jakich rąk i krajów,
Tak nie chcą znać człowieka rodu, obyczajów!
Dość, że ważny i że się stempel na nim widzi,
Więc szanują przyjaciół jak pieniądze Żydzi.
Kolejna część tej samej wypowiedzi –w. 379 – 386
 

Miała nad umysłami wielką moc ta tłuszcza;
Bo Pan Bóg, kiedy karę na naród przepuszcza,
Odbiera naprzód rozum od obywateli.
I tak mędrsi fircykom oprzeć się nie śmieli;
I zląkł ich się jak dżumy jakiej cały naród,
Bo już sam wewnątrz siebie czuł choroby zaród.
Krzyczano na modnisiów, a brano z nich wzory:
Zmieniano wiarę, mowę, prawa i ubiory.
Była to maszkarada, zapustna swawola,
Po której miał przyjść wkrótce wielki post – niewola!
Podkomorzy podczas wieczerzy –w. 429 – 438
 

Jeśli kto i czuł wtenczas, że polskie ubranie
Piękniejsze jest niż obcej mody małpowanie,
Milczał; boby krzyczała młodzież, że przeszkadza
Kulturze, że tamuje progresy, że zdradza!
Taka była przesądów owoczesnych władza!
Dalsza część wypowiedzi Podkomorzego –w. 459 – 463
 

Nauka dawną była, szło o jej pełnienie!
Lecz wtenczas panowało takie oślepienie,
Że nie wierzono rzeczom najdawniejszym w świecie,
Jeśli ich nie czytano w francuskiej gazecie.
Kolejna część wypowiedzi Podkomorzego –w. 470 – 473
 

Więc nie dość gościa czekać, nie dość i zaprosić,
Trzeba czeladkę zebrać i stoły pownosić,
A przed ucztą potrzeba dom oczyścić z śmieci;
Oczyścić dom, powtarzam, oczyścić dom, dzieci!
Ksiądz Robak w karczmie – Księga IV Dyplomatyka i Łowy w. 448 – 451

Przysłowie ruskie: Wszystko można, lecz ostrożnie:
I to przysłowie: Sobie piecz na carskim rożnie;
I to przysłowie: Lepsza zgoda od niezgody;
Zaplątaj dobrze węzeł, końce wsadź do wody.
Raportu nie podamy, tak się nikt nie dowie.
Bóg dał ręce, żeby brać, to ruskie przysłowie
Kapitan Ryków namawia majora Płuta do przyjęcia łapówki – Księga IX Bitra w. 126 – 131
 

Bo szlachta polska, chociaż niezmiernie kłotliwa
I porywcza do bitew, przecież nie jest mściwa.
w. 209 – 210
 

Polak, chociaż stąd między narodami słynny,
Że bardziej niźli życie kocha kraj rodzinny,
Gotów zawżdy rzucić go, puścić się w kraj świata,
W nędzy i poniewierce przeżyć długie lata,
Walcząc z ludźmi i z losem, póki mu śród burzy
Przyświeca ta nadzieja, że Ojczyźnie służy.
Księga X Emigracja, Jacek w. 243 – 248
 

Oświadczyli, że zaraz wyjeżdżać gotowi.
Tylko się to nie zdało panu Buchmanowi:
Buchman, człowiek rozsądny, w bitwę się nie wmieszał,
Ale słysząc, że radzą, głosować pośpieszał.
Znajdował projekt dobrym, lecz chciał przeinaczyć,
Dokładniej go rozwinąć, jaśniej wytłumaczyć,
A naprzód komisyją legalnie wyznaczyć,
Która by rozważyła emigracji cele,
Środki, sposoby tudzież innych względów wiele;
Nieszczęściem, krótkość czasu była na zawadzie,
Że się nie stało zadość Buchmanowej radzie
Księga X Emigracja, Jacek w. 249 – 259
 

Jeśli dziś ślubem pary nie możem uwieńczyć,
Toćby ich, Panie Bracie, przynajmniej zaręczyć
Przed odjazdem; bo serce młode i podróżne,
Wiesz dobrze, jako miewa tentacyje różne;
A wszakże kiedy okiem rzuci na pierścionek
I przypomni młodzieniec, że już jest małżonek,
Zaraz w nim obcych pokus ostyga gorączka.
Wierzaj mi, wielką siłę ma ślubna obrączka.
Sędzia w rozmowie z umierającym Jackiem Soplicą – w. 268 – 275
 

Jak łatwo może człowiek popsuć szczęście drugim
W jednej chwili, a życiem nie naprawi długiém!
Spowiedź Jacka Soplicy – w. 537 – 538
 

Dopóki wiara kwitła, szanowano prawa,
Była wolność z porządkiem i z dostatkiem sława!
W innych krajach, jak słyszę, trzyma urząd drabów,
Policyjantów różnych, żandarmów, konstabów;
Ale jeśli miecz tylko bezpieczeństwa strzeże,
Żeby w tych krajach była wolność – nie uwierzę
Opowieść Wojskiego – Księga XII Kochajmy się w. 114 – 119
 

Że dla Polski polskiego trzeba bohatera,
Nie Francuza, ani też Włocha, ale Piasta,
Jana albo Józefa, lub Maćka – i basta.

Wojsko! Mówią, że polskie! Lecz te fizyliery,
Sapery, grenadiery i kanonijery!
Więcej słychać niemieckich tytułów w tym tłumie
Niżeli narodowych! Kto to już zrozumie!
Stary Maciej Dobrzyński podczas uczty – w. 389 – 395
 

Cesarz idzie do Moskwy! daleka to droga,
Jeśli Cesarz Jegomość wybrał się bez Boga!
Dalsza część tej samej wypowiedzi w. 400 – 401
 

Zdjęcie wprowadzające:

"Wiwat Hrabia!" On wjeżdżał na folwark Maciejów,
Sam zbrojny, za nim zbrojnych dziesięciu dżokejów.

Michał Elwiro Andriolli (1836–1893) Ilustracja do Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, Księga VII