Odesa

                                             Gdynia, 18 marca 2022 Odesa MN 84  Rada  Języka  Polskiego Wydział  I  PAN W kwestii wschodnioeuropejskich nazw geograficznych – od dawna stosujemy polskie nazwy spolszczone raczej z języka rosyjskiego, niż z innych wschodnioeuropejskich języków, co wynika z dominacji tego języka w naszym rejonie Europy. Pośród języków wschodnich narodów, język rosyjski jest najpowszechniej znany pośród Polaków (i nie tylko). W większości europejskich języków nazwy geograficzne ukraińskich miesjcowości mają zakończenia zwykle zbieżne z ukraińskimi; w większości, ale jednak nie w naszym języku. Zwykle nazwy ukraińskie o zakończeniu -iw, w językach zachodnich mają również takie zakończenie, natomiast odpowiedniki rosyjskie mają -ow […]

                                             Gdynia, 18 marca 2022

Odesa

MN 84 

Rada  Języka  Polskiego

Wydział  I  PAN

W kwestii wschodnioeuropejskich nazw geograficznych – od dawna stosujemy polskie nazwy spolszczone raczej z języka rosyjskiego, niż z innych wschodnioeuropejskich języków, co wynika z dominacji tego języka w naszym rejonie Europy. Pośród języków wschodnich narodów, język rosyjski jest najpowszechniej znany pośród Polaków (i nie tylko).

W większości europejskich języków nazwy geograficzne ukraińskich miesjcowości mają zakończenia zwykle zbieżne z ukraińskimi; w większości, ale jednak nie w naszym języku.

Zwykle nazwy ukraińskie o zakończeniu -iw, w językach zachodnich mają również takie zakończenie, natomiast odpowiedniki rosyjskie mają -ow lub -ew, zaś w naszym języku -ów, np. (nazwa ukraińska, rosyjska, polska i angielska) –

Київ / Kyjiw – Киев / Kijew – Kijów – Kyiv;

Львів / Lwiw – Львов / Lwow – Lwów – Lviv;

Харків / Charkiw – Харьков / Char’kow – Charków – Kharkiv;

Миколаїв / Mykołajiw – Николаев / Nikołajew – Mikołajów – Mykolaiv;

Бердичів / Berdycziw – Бердичев / Berdyczew – Berdyczów – Berdychiv;

Ржищів / Rżyszcziw – Ржищев / Rżyszczew – Rzyszczów – Rzhyshchiv;

Чернігів / Czernihiw – Чернигов / Czernigow – Czernihów – Chernihiv;

Васильків / Wasylkiw – Васильков / Wasylkow – Wasylków – Vasylkiv.

W Rosji znajdują się miasta o nazwie Rostów i Rostów nad Donem, ale w tym przypadku nie ma problemów językowo-politycznych – we wszystkich językach, w tym ukraińskim, nazwy mają zakończenie -ow (wyjątkiem jest nasz język).

Podobny problem jest wewnątrz nazw –

Івано-Франківськ / Iwano-Frankiwśk – Ивано-Франковск / Iwano-Frankowsk – Iwano-Frankiwsk – Ivano-Frankivsk (dawniej

Станіславів / Stanisławiw – Станиславов / Stanisławow – Stanisławów – Stanislavov) – w języku ukraińskim jest -iw- zaś w rosyjskim i w niektórych cyrylicznych językach jest -ow. W niemal wszystkich językach, w tym w naszym języku*, jest -iw-.

Podobnie jest w nazwie kolejnego ukraińskiego miasta –

Чернівці / Czerniwcy– Черновцы / Czernowcy – Czerniowce – Chernivtsi oraz w nazwie przykładowej wsi –

Криворівня / Kryworiwnia – Криворовня / Kriworownia – Krzyworównia – Kryvorivnia.

Tu podobny komentarz; wyjątkiem jest jednak język polski z wewnętrznym -ow- (nie Czerniwce oraz nie Krzyworiwnia).

Podobnie jest w nazwie miasta –

Рівне / Riwne – Ровно / Rowno – Równe – Rivne, przy czym w naszym języku jest -ów- (nie Riwne).

Tego typu nazw są setki.

Nazwy ukraińskich miast o zakończeniu -pol: Boryspol (ukr. Бориспіль) oraz Tarnopol (ukr. Тернопіль) w większości języków mają zakończenia -pil, lecz w naszym języku oraz rosyjskim -pol.

Natomiast nazwy ukraińskich miast Mariupol (ukr. Маріуполь), Melitopol (ukr. Мелітополь) oraz na Krymie – Symferopol (ukr. Сімферо́поль) i Sewastopol (ukr. i ros. Севастополь), jak również rosyjskiego miasta Stawropol (ukr. i ros. Ставрополь) oraz mołdawskiego miasta Tyraspol w niemal wszystkich językach mają zakończenie -pol.

Nazwa polskiego miasta Terespol, w innych językach ma zakończenie -pol, jedynie po ukraińsku -pil, zaś Annopol także w tym języku -pol.

Od niedawna obserwujemy problem natury językowo-politycznej, bowiem po inwazji Rosji na Ukrainę (24 lutego 2022) zalecane są frazy „w Ukrainie”, nie „na Ukrainie” oraz „do Ukrainy”, nie „na Ukrainę”.

Przy tej okazji przypominam mój postulat 1998 roku – zmiany nazwy Ukrainiec na Ukrain; także Czeczen, Słowen, Słowin; pod. Rumun; Ukraini, Czeczeni, Słoweni, Słowini, pod. Rumuni; Ukrain/ka, Czeczen/ka, Słowen/ka, Słowin/ka, pod. Rumun/ka.

I dochodzimy do sedna opracowania – do nazwy dużego ukraińskiego miasta leżącego nad Zatoką Odeską (Morze Czarne).

Należałoby się zastanowić, co uczynić z polską nazwą Odessa pochodzącą z języka rosyjskiego? Może zmienić na Odesa, skoro tak jest po ukraińsku?

Według Wikipedii – po angielsku Odessa, po rosyjsku Одесса (Odiessa), ale po bułgarsku, macedońsku, rusińsku, serbsku, tuwińsku i właśnie po ukraińsku Одеса (Odesa), po białorusku Адэса, czesku Oděsa, śląsku Uodesa, w esperanto Odeso (jedno S).

Odesa (także jedno S) jest po asturyjsku, baskijsku, bośniacku, bretońsku, chorwacku, gagausku, rumuńsku, słowacku, słoweńsku, litewsku, łotewsku, serbsko-chorwacku, turkmeńsku i w wolapik.

Zatem kilkanaście języków ma nazwę ODESA (jedno S), czyli dla wielu milionów ludzi jest to oczywisty zapis. Co ciekawe – przymiotnik odeski jest jednakowy w obu wariantach, zatem nie trzeba byłoby go zmieniać.

Wobec powyższego –

nazwę miasta

Odessa

proponuję zmienić na

Odesa

Problem jest jednak szerszy, niż omawiana polska nazwa, bowiem na świecie istnieje szereg miejscowości o pisowni Odessa, w tym brazylijska Nova Odessa.

Oczywiście polskie nazwy wielu ukraińskich miejscowości nie zostaną zmienione z wersji rosyjskiej na ukraińską, bowiem mają już ustabilizowane swoje miejsce w polszczyźnie (np. wspomniane Równe). Tu chodzi raczej o gest solidarności z narodem Ukrainy i o swego rodzaju językową (pośród wielu innych) sankcję, co już wcześniej uczyniono (choć motywacja była nieco inna) z nazwą opisaną poniżej.

* – W 2010 roku Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej zmieniła nazwę miasta Iwano-Frankowsk na Iwano-Frankiwsk, czyli zrezygnowano ze źródła rosyjskiego na rzecz ukraińskiego, choć bardziej naturalną w naszym języku jest cząstka ów, nie zaś iw (jednak nawet po inwazji Rosji na Ukrainę, wiele mediów nadal stosuje poprzednią nazwę – czy ktokolwiek dostrzega i zgłasza ów błąd?)

Z poważaniem                                                                                 Mirosław Naleziński