Sprawa H o n o r u * Cmentarz

TUTAJ

Właściwie jeszcze w trakcie bitwy która zakończyła się 25 maja 1944r zapadła decyzja o budowie cmentarza. Jeszcze 20 maja kiedy dogasały walki na Pizzo Corno a pancerniacy krwawili w Piedimonte, przed frontami poszczególnych jednostek odczytano rozkaz gen.W.Andersa w którym była mowa o konieczności budowy tego cmentarza i przeniesieniu wszystkich poległych na jedno miejsce wiecznego spoczynku.Rozkaz ten był bezpośrednim następstwem tendencji jaka powstała w dywizjach alianckich po poprzednich bitwach pod Cassino by ciała poległych żołnierzy pochować na wspólnych cmentarzach gromadzących żołnierzy danych dywizji.W dniu 18 maja dowódca 3 Dywizji Strzelców Karpackich polecił kwatermistrzowi dywizji wybranie rejonu na żołnierski cmentarz dywizji, a w dzień później wyjechała komisja w składzie trzech oficerów, celem rozpoznania terenu. Dnia 19 maja dowódca Korpusu przejął inicjatywę w swoje ręce i postanowił zorganizować jeden cmentarz wojskowy dla wszystkich żołnierzy Korpusu poległych w Italii. Generał Anders sam też wskazał wzgórze Cassino jako cmentarz dla poległych na Polu Chwały. Ponieważ cmentarz Korpusu miał leżeć na cmentarzu oo. Benedyktynów, dowódca Korpusu zwrócił się do włoskich władz kościelnych o udzielenie w tej sprawie zgody. W trakcie bitwy jak również bezpośrednio po niej  poległych i zmarłych chowano bądź to bezpośrednio na polu bitwy, bądź na uprzednio przygotowanych cmentarzach przy Głównych Punktach Opatrunkowych w Acquafondata lub przy Szpitalu Wojennym w Venafro. Miejsca te zgodnie z wydanymi rozkazami miały być łatwo dostępne dla bantamów / małych samochodów terenowych /. Ekshumacja zwłok miała nastąpić po uzyskaniu zgody odpowiednich władz kościelnych i po wybudowaniu cmentarza na Monte Cassino. Żołnierze 2 Brygady Pancernej zostali pochowani dnia 26 maja w zbiorowych grobach do czasu przemieszczenia zwłok na właściwy cmentarz.

W armii brytyjskiej przygotowaniem cmentarzy, prowadzeniem ewidencji grobów, dostarczaniem nagrobków, krzyży i tablic zajmowała się specjalna służba zwana Graves Service. Nadzór nad miejscami pochówku w 2 Korpusie sprawowało Biuro Rejestracji Grobów podległe Ordynariatowi Polowemu z biskupem polowym gen. Józefem Gawlinąna czele.

Sprawę chowania poległych i rejestrację grobów, kwatermistrz Korpusu w swoim planie kwatermistrzowskim do działań "Honker" rozwiązał następująco :   Cmentarze wojenne przygotowywano w trzech rzutach

              I Rzut – dwa cmentarze (dla zmarłych z tych jednostek) :

• w rejonie Wysuniętego Punktu Opatrunkowego 3DSK ( koordynaty – G 844242)

• w rejonie Wysuniętego Punktu Opatrunkowego 5KDP (koordynaty  – G866244 )                                                                                                                                                                                                                                                                                     II Rzut  – dwa cmentarze (dla zmarłych w Głównych Punktach Opatrunkowych lub w ich rejonie :                                                                                                                                                                    
• w rejonie GPO 3 DSK ( G946174)                                                                                                         
• w rejonie Acquafondata (G963260)                                                                                                                            

             III Rzut – jeden cmentarz w rejonie Venafro 9 przy cmentarzu francuskim (H 048208) dla zmarłych w Szpitalu Wojennym nr 6 oraz w SOE (3. i 5.). Pojemność każdego cmentarza około 500 grobów. Grzebanie poległych w pierwszym i drugim rzucie realizowane było w zakresie WJ / Wielkich Jednostek/, w trzecim rzucie staraniem Komendanta Placu Venafro, przy pomocy robotników cywilnych Biura Rejestracji Grobów Wojennych w Venafro. Żołnierze zmarli w polowych szpitalach na południu Włoch, w okolicach Neapolu i Bari, zostali pochowani na tymczasowych cmentarzach polowych utworzonych przy szpitalach i czołówkach medycznych.

   Na zdjęciach : Pierwsze polskie groby na cmentarzu polowym w miejscowości Acquafondata nieopodal Cassino.

 Na miejscu cmentarza polowego w Acquafondata dzisiaj rośnie las. O historii tego miejsca przypomina postawiony po wojnie krzyż z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej. Zdjęcie wykonała Pani Krystyna Jurek.

 26 lipca 1944 r. gen. W.Anders specjalnym rozkazem powołał do życia Komitet Budowy Cmentarza na Monte Cassino. W skład Komitetu jako członkowie honorowi weszli wszyscy dowódcy wielkich jednostek 2 Korpusu, biskup polowy WP  oraz szefowie służb. Wyznaczono również Komitet Wykonawczy z przewodniczącym gen. Bohusz – Szyszko na czele. Do zadań Komitetu Wykonawczego należało między innymi opracowanie projektu, przeprowadzenie wszelkich czynności prawnych, przygotowanie odpowiednich sił ludzkich,  środków materiałowo-technicznych i finansowych potrzebnych do budowy cmentarza.

W dniu kiedy gen. W. Anders otrzymywał z rąk gen. Alexandra Order Łaźni, włoski książę Umberto przekazał dowódcy 2 Korpusu stanowisko króla Włoch Emanuela wraz ze zgodą na budowę cmentarza. Do realizacji przyjęto projekt porucznika Wacława Hryniewicza , Jerzego Skolimowskiego i Tadeusza Muszyńskiego . Posadowiono go na najbardziej reprezentacyjnym miejscu. Płaskie wgłębienie pod szczytem wzgórza 593 na którym krwawiła Dywizja Karpacka. W miejscu w którym rósł las dębowy z którego pozostały tylko kikuty drzew, w miejscu o którym Melchior Wańkowicz wyraził się " upiorny las". Na mocy podpisanego aktu cesji, Opactwo Benedyktynów oddało teren pod przyszły cmentarz w wieczystą dzierżawę Polakom.

 Spalony las pod wzgórzem 593, miejsce które wybrał gen. Władysław Anders na posadowienie przyszłego cmentarza.

  Inż. Wacław Hryniewicz                                                                          Inż. Tadeusz Muszyński

                Na potrzeby cmentarza wybudowano kolej wąskotorową która dowożono materiały budowlane z doliny rzeki Rapido.

Prace budowlane na wysokości tarasu IX tuż przy górnym murze oporowym, w dali widoczna budowa fundamentów pod górny ołtarz.

Cmentarz wybudowali  żołnierze 2 Korpusu oraz włoscy kamieniarze. Prace rzeźbiarskie wykonał art. Michał Paszyn, jego autorstwa jest znicz cmentarny, wykute z brązu przy górnym ołtarzu orły i wawrzyn oraz płaskorzeźba Orła Białego nad cmentarzem. Włoch prof. Ciambelotti jest autorem 2 orłów husarskich na cokołach przy bramie wejściowej. Aby wyrównać teren zryty bombami lotniczymi przemieszczono 20 000 metrów sześciennych ziemi. W głąb zapuszczono mury oporowe wysokie miejscami na 5 metrów. Wydobyto i obrobiono 12 000 sztuk głazów. Do budowy zużyto 1300 ton cementu, 120 ton wapna, 4500 metrów sześciennych piasku z doliny rzeki Rapido, 4500 metrów szściennych szutru, 648000 galonów wody,benzyny 48000 galonów, oleju napędowego 5500 galonów, desek i kantówek 40 metrów sześciennych, 10 m. sześciennych żelaza zbrojeniowego oraz 400 yardów sieci Sommerfielda.. Z Rzymu przywieziono tysiące płyt trawertynu o łącznej kubaturze 390 metrów sześciennych, takiego samego jakiego Rzymianie użyli do budowy Colosseum. Wykorzystano sprzęt mechaniczny : 6-cio tonowych łączek mechanicznych "Dumpfer" – 3 sztuki, buldożer D8 – 1 sztuka, kompresorów – 4 sztuki, betoniarek – 2 sztuki, jeden traktor, 2 beczkowozy,3 tonowych samochodów GS – 30 sztuk, kolejka wąskotorowa, wagonów platform – 15 sztuk, zwrotnic – 6 sztuk, szyn – 2600 metrów, młotów pnełmatycznych – 26 sztuk. W trakcie prac wykonano 15000 metrów sześciennych muru, 2500 metrów dróg oraz naprawiono 15000 metrów dróg przeznaczonych do eksploatacji. Zużyto materiałów wybuchowych : "808" 2400 lbs, "Mina Soda" 750 kg, lontu wybuchowego "Prima Cortex" 20000 yardów, lontu prochowego 600 yardów, min brytyjskich 60 sztuk, min niemieckich "Tellermina"400 sztuk. Przy pomiarach zużyto 180000 palików oraz 10000 mb kabla.

Zatrudnionych przy pracach było: 3 artystów rzeźbiarzy, 30 rzeźbiarzy-odkuwaczy kamienia (scaleppini), 80 kamieniarzy (tagliapietra), 40 murarzy, 4 mozaikarzy, 4 kowali, 2 stolarzy, 11 mechaników, 450 robotników którzy wypracowali 180000 dniówek oraz 1 pluton saperów 2 Korpusu *

* Szczegółowy wykaz sił ludzkich i środków materiałowo-technicznych wykorzystanych przy budowie cmentarza zaczerpnięto z opracowania "Bitwa o Monte Cassino 1944. Geneza-Przebieg-Opinie. III Konferencja Naukowa". referat Bogusława Polak i Michała Polak "Włoskie Nekropolie 2 Korpusu 1944-1945" strona 179. Wydawnictwo Instytutu im. gen. Stefana "Grota" Roweckiego, Leszno 2003